Ünite 6: Afet ve Acil Durumlarda Tahliye

Giriş

Acil durumlarda tahliye ile ilgili talimatlar, planlar ve dikkat edilecek hususların afet ya da acil durumda doğru biçimde uygulanması ve takip edilmesi hayati önem taşımaktadır. Kamuya açık alanlarda tahliye detaylı prosedürlerle uygulanır. tahliye konusunda etkin bir planlamanın yapılması, acil durumlarda kullanılmak üzere tahliye krokilerinin çizilmesi ve önleyici tedbirlerin alınması insan hayatı için oldukça önemli konuları oluşturmaktadır.

Tahliye Süreci ve Türleri

Doğa, insan veya teknolojiden kaynaklanan bir tehlikenin risk oluşturması durumunda, tehlikeden etkilenen veya etkilenme ihtimali olan kişilerin emniyetli bir yere taşınmasına tahliye denir. Tahliye yalnızca görevliler tarafından organize edilen ya da başlatılan bir süreç değildir. Aynı zamanda bireyler tarafından da tahliye başlatılabilir. Tahliye kararı alınmadan önce durum çok iyi değerlendirilmelidir. Hangi durumlarda tahliyeye başvurulacağı, kurum/kuruluşların afet acil yardım planlarında açıkça belirtilmeli; bunun dışında öngörülemeyen durumlar için bir değerlendirme yapılmalıdır. Tahliye işlemi tahliye edilenlere göre kısmi veya toplu olmak üzere ikiye ayrılır. Kısmi tahliye, doğrudan risk altında olan kişilerin hızlı bir şekilde tahliye edilmesidir. Toplu tahliyede ise tahliye edilecek mekanda bulunan herkes bulunduğu yeri terk ederek, önceden belirlenmiş yollardan, yine önceden belirlenen toplanma yerine gider.

Bina Tahliyesi Bazı afetlerde binalar, korunaklı birer barınma ve çalışma alanı olma özelliklerini yitirebilir; aksine insan yaşamına karşı tehlike oluşturabilir. binaların hızla tahliye edilmesi gerekebilecektir.

• Dışa Tahliye: Dışa tahliye, bina içinde bulunan kişilerin tehlike altında olduğu durumlarda yapılır. Burada amaç, tehlike oluşturan yapıyı terk etmelerini sağlayarak kişileri risk içermeyen bir alana çıkarmaktır. tahliyeden sorumlu bir ekip belirlenmeli, bu ekip tahliye süresince insanların doğru tahliye rotasını takip ettiğinden ve tahliye sonrasında binayı terk ederken de içeride kimsenin kalmadığından emin olmalıdır. Tahliye anında uygulanması gerekenlerden bazıları şöyle sıralanabilir
  • Koruyucu giysiler ve sağlam ayakkabılar giyin.
  • Önceden belirlenen toplanma yerine ulaşın
  • Elektrik, su ve doğalgaz vanalarını kapatın.
  • Yalnız yaşayan, yaşlı ve engelli komşularınıza yardımcı olun
• İçe Tahliye: İçe tahliye genellikle bina içinin daha güvenli olduğu durumlar, kar ve yağmur fırtınaları, seller ve sivil olaylar olması durumunda tercih edilmelidir. Bu gibi durumlarda kesinlikle dışarı çıkılmamalı, bina dışında bulunuluyorsa içeri girilmelidir. İçe tahliyede amaç dış ortamdaki olumsuz durumun etkilerinden uzak kalmaktır. içe tahliye konusunda aynı zamanda yerinde sığınak uygulamasını bilmek gerekir.

Yerinde sığınak konusunda dikkat edilmesi gerekenlerden bazıları şöyledir

• Kapıları ve pencereleri hızlıca kapatın.
• Önceden belirlediğiniz, evin dış etkilere en uzak (ev planına göre orta kısma yakın) odasına girip kapısını kapatın.
• Yanınızda bir radyo ve telefon bulundurun.

Bölgesel Tahliye

Afet sonrasında basın yayın araçlarının ve yerel yöneticilerin talimatları sürekli takip edilmelidir. Eğer bir bölge tamamıyla risk altındaysa bölgesel tahliye yapılabilir. Bölgesel tahliye iki türlü gerçekleşebilir. Bunlardan ilki resmi makamların tahliye emri vermesiyle başlar. Diğeri ise bireylerin kendi kendilerine bölgeyi tahliye etmesiyle ortaya çıkmaktadır. Bölgesel tahliye için resmi makamlardan gelecek emir, radyo ve televizyonlar kanalıyla yayınlanacaktır. Bölgenin boşaltılması resmi olarak istenmese de binanın yangın, sel gibi tehlikelere karşı güvenli olup olmadığına bakılarak tahliyeye karar vermek gerekir. Başka bir bölgeye tahliye olurken veya böyle bir risk varken dikkat edilmesi gereken bazı hususlar şöyle sıralanmaktadır.

Tavsiye edilen tahliye yollarını takip edin. Kısa yolları deneyerek kendinizi tehlikeye atmayın.

• Bölge dışı bağlantı kişisine, gideceğiniz yer ve yol hakkında bilgi verin.
• Size eşlik etmeleri için komşularınızı da gidişinizden haberdar edin.
• Yaya olarak gidecekseniz uzun kollu giysiler ve kalın ayakkabılar giyin. Özellikle başınızı tehlikelere karşı koruyacak (baret, vs.) bir koruyucu kullanın.

Acil Durumlarda İşyerlerinde Tahliyeye İlişkin Mevzuat

30.06.2012 tarihinde Resmi Gazete’de yayınlanan 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nun 11’inci maddesi gereğince işverenler; çalışma ortamı, kullanılan maddeler, iş ekipmanı ile çevre şartlarını dikkate alarak meydana gelebilecek acil durumları önceden değerlendirmek, çalışanları ve çalışma çevresini etkilemesi mümkün ve muhtemel acil durumları belirlemek ve bunların olumsuz etkilerini önleyici ve sınırlandırıcı tedbirleri almakla yükümlüdür.

6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nun 12’nci maddesi gereğince ise ciddi, yakın ve önlenemeyen tehlikenin meydana gelmesi durumunda işverenler; çalışanların işi bırakarak derhal çalışma yerlerinden ayrılıp güvenli bir yere gidebilmeleri için, önceden gerekli düzenlemeleri yapmak ve çalışanlara gerekli talimatları vermekle yükümlüdür. İşyerinde güvenli toplanma yeri belirlenmeli ve çalışanlar bu konuda bilgilendirilmelidir. İşverenin acil durumlardaki bazı yükümlülükleri ve sorumlulukları şöyle sıralanmıştır:

• İşverenin acil durumlara ilişkin bazı yükümlülükleri:
  • Çalışma ortamı, kullanılan maddeler, iş ekipmanı ile çevre şartlarını dikkate alarak meydana gelebilecek ve çalışan ile çalışma çevresini etkileyecek acil durumları önceden değerlendirerek muhtemel acil durumları belirler.
  • Acil durumların olumsuz etkilerini önleyici ve sınırlandırıcı tedbirleri alır.
  • Acil durum planlarını hazırlar ve tatbikatların yapılmasını sağlar.
• Acil durumlarla ilgili özel görevlendirilen çalışanların sorumlulukları işverenlerin konuya ilişkin yükümlülüğünü ortadan kaldırmaz.
  • Acil durum planında belirtilen hususlar dahilinde alınan önleyici ve sınırlandırıcı tedbirlere uymak
  • Acil durumun giderilmesi için, işveren ile işyeri dışındaki ilgili kuruluşlardan olay yerine intikal eden ekiplerin talimatlarına uymak,
  • İşveren, çalışanların kendileri veya diğer kişilerin güvenliği için ciddi ve yakın bir tehlike ile karşılaştıkları ve amirine hemen haber veremedikleri durumlarda; istenmeyen sonuçların önlenmesi için, bilgileri ve mevcut teknik donanımları çerçevesinde müdahale edebilmelerine imkan sağlar.

İşyerinde Acil Durumlara İlişkin Yönetmelik aynı zamanda acil durumlarda yapılması gereken önemli hazırlık ve uygulamaların da oluşturulmasını vurgular. Buna göre işyerinde acil durumlarda tahliyenin gerçekleştirilmesi için acil durum öncesinde dikkat edilmesi gereken bir takım konular bulunmaktadır. Yönetmeliğe göre bu konular sırasıyla, acil durum planı (madde 7), acil durumların belirlenmesi (madde 8), önleyici ve sınırlayıcı tedbirler (madde 9), acil durum müdahale ve tahliye yöntemleri (madde 10), görevlendirilecek çalışanların belirlenmesi (madde 11), dokümantasyon (madde 12), tatbikat (madde 13), acil durum planının yenilenmesi (madde 14) ve çalışanların bilgilendirilmesi ve eğitimdir (madde 15).

Acil durumlarda tahliyeyi ilgilendiren bir diğer önemli mevzuat İşyerlerinde Acil Durumlar Hakkında Yönetmelik’te de belirtilen 2007/12937 sayılı Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik’tir. Yönetmeliğe göre aşağıdaki bazı mekanlar kaçış yolları kapsamında değerlendirilmiştir:

• Oda ve diğer bağımsız mekanlardan çıkışlar,
• Kat çıkışları,
• Zemin katta merdiven ağızlarından aynı katta yapı son çıkışına götüren yollar.

İlgili yönetmelikte çıkış kapasitesi ve kaçış uzaklığı, kaçış yolu sayısı ve genişliği, yangın güvenlik holü, kaçış yolları gerekleri, korunumlu iç kaçış koridorları ve geçitler, dış kaçış geçitleri başlıkları altında kaçış yollarına ilişkin göstergeler belirlenmiştir. Yönetmeliğin tahliyeyle ilgili bir diğer önemli konusu kaçış merdivenleridir. Yönetmelikte kaçış merdivenlerine ilişkin göstergeler; acil çıkış zorunluluğu, kaçış merdiveni yuvalarının yeri ve düzenlenmesi, kaçış merdiveni özellikleri, dış kaçış merdivenleri, dairesel merdiven, kaçış rampaları, kaçış merdiveni havalandırması, bodrum kat kaçış merdivenleri ve kaçış yolu kapılarından oluşmaktadır. ağlık yapıları kapsamında olan, hastanelerde, yaşlılar için dinlenme ve bakım evleri ve bedensel ve zihinsel engelliler için olan bakım evlerinde aşağıda belirtilen şartlara uyulur:

• Kullanıcı yükü 15 kişiyi aşan herhangi bir hasta yatak odası veya süit oda için birbirinden uzakta konuşlandırılmış 2 kapı bulunması gerekir.
• Hastanelerde ve bakım evlerinde, korunumlu yatay tahliye alanları teşkil edilir. Yatay tahliye alanlarının hesaplanmasında kullanıcı yükü 2.8 m2 /kişi alınır.
• Hastanelerde koridor genişlikleri 2 m’den az olamaz.

Tahliye Planı Öncesi ve Tahliye Planının Hazırlanması

Tahliye planı hazırlanırken 2007/12937 sayılı Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik hükümlerindeki göstergeler dikkate alınmak zorundadır. Acil durum planları hazırlanırken öncelikle acil durumların belirlenmesi gerekmektedir. Acil Durumlar Hakkında Yönetmelik’in 8. maddesinde acil durumlar için dikkate alınacak hususlar belirlenmiştir. Bu maddeye göre işyerinde meydana gelebilecek acil durumlar aşağıdaki bazı hususlar dikkate alınarak belirlenir:

a) Risk değerlendirmesi sonuçları,

b) Yangın, tehlikeli kimyasal maddelerden kaynaklanan yayılım ve patlama ihtimali,

c) İlk yardım ve tahliye gerektirecek olaylar, ç) Doğal afetlerin meydana gelme ihtimali,

d) Sabotaj ihtimali. Tahliye için yapılarda oluşturulan kaçış yolları, kapılar, merdivenler, toplanma noktaları gibi unsurlar önem taşımaktadır.

Tahliye için belirlenecek personel acil durum planlanın da belirlenmesi gereken kişilerden oluşmaktadır. Bu kişilere acil durum ekipleri adı verilir. Mevzuatta acil durum ekipleri, Yangın, deprem ve benzeri afetlerde binada bulunanların tahliyesini sağlayan, olaya ilk müdahaleyi yapan, arama-kurtarma ve söndürme olaylarına katılan ekip olarak tanımlanmıştır. 10 bağımsız bölümü olan konutlar ile 50 kişiden fazla insan bulunan her türlü yapı, bina, tesis ve işletmelerde aşağıdaki ekipler oluşturulur.

• Söndürme Ekibi,
• Tahliye ve Kurtarma Ekibi,
• Koruma Ekibi ,
• İlkyardım Ekibi.

İşyerlerinde Acil Durumlar Hakkında Yönetmelik’e göre tehlike sınıflarına göre görevlendirilecek personel sayısı değişmektedir. Madde 11’e göre “İşverenler; işyerlerinde tehlike sınıflarını tespit eden Tebliğde belirlenmiş olan çok tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde 30 çalışana, tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde 40 çalışana ve az tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde 50 çalışana kadar;

• Arama, kurtarma ve tahliye,
• Yangınla mücadele,

konularının her biri için uygun donanıma sahip ve özel eğitimli en az birer çalışanı destek elemanı olarak görevlendirmelidir. İşyerinde çalışan sayılarının daha fazla olması halinde, tehlike sınıfına göre her 30, 40 ve 50’ye kadar çalışan için birer destek elemanı daha görevlendirilmelidir.” Acil Durumlar Hakkında Yönetmelik’in 10. maddesi acil durumlarda müdahale ve tahliye yöntemleri ile ilgilidir. tahliye planı yapılmadan önce aşağıda yer alan bazı konuların belirlenmesi gerekmektedir:

• Bina kat planları ve yerleşim planı temin edilir. Plan üzerinde her katta kaç kişinin nerelerde bulunduğu belirlenir.
• Binadaki her türlü çıkış istikameti tespit edilir ve bina planı üzerine işlenir. Diğer bir ifade ile sadece acil çıkış merdivenleri değil, tüm merdivenler planlamada dikkate alınır.
• Tahliye edilemeyen personelin bina içinde bekleyebileceği güvenli noktalar belirlenir.
• Personel tahliye gruplarına bölünür. Bu gruplar, her acil çıkış istikametine kolayca erişebilecek, birbirlerini tanıyan ve özel ilgi gerektirmeyen kişilerden oluşur.
• Personelden tahliye sırasında özel görev verilecek olanlar belirlenir. Bu personelin seçiminde, kıdem, unvan vb. özellikler yerine, tercihen bu konuda eğitim almış, soğukkanlı, fiziksel olarak güçlü olması gibi özellikler aranır.

Tahliye personellerinin belirlenmesi tahliyeye ilişkin planların ve acil durumlarda doğru müdahalenin oluşmasını sağlamaktadır. Aşağıda kurtarma ve tahliye ekibi ve liderinin kimi görevleri sıralanmıştır:

• Tehlikeli bölgeye girişte önce kendini koruyacak, sonra da kurtaracağı kişinin güvenliğini sağlayacak şekilde davranır.
• Şirket ile ilgili çok önemli evrak ve dokümanlar yani “yangından öncelikli kurtarılacak malzeme” kurtarılır. (Bu malzemelerin bulunduğu dolap veya yerlere YANGINDA ÖNCELİKLİ KULLANILACAK MALZEME etiketi konur.
• Personelin acil durum planında belirlenmiş olan toplanma merkezine panik yaratmadan sevk olunması organize edilir.

Tahliye planlarının somut olarak görünen en önemli kısmı tahliye planına ilişkin dokümanların oluşturulmasıdır. Acil Durumlar Hakkında Yönetmelik’in 11. maddesinin (e) ve (f) bendleri şöyledir: e) Acil durum müdahale ve tahliye yöntemleri, f) Aşağıdaki unsurları içeren işyerini veya işyerinin bölümlerini gösteren kroki:

• Yangın söndürme amaçlı kullanılacaklar da dahil olmak üzere acil durum ekipmanlarının bulunduğu yerler,
• İlkyardım malzemelerinin bulunduğu yerler,
• Kaçış yolları, toplanma yerleri ve bulunması halinde uyarı sistemlerinin de yer aldığı tahliye planı.

Bu nedenle tahliyeye ilişkin alt ve üst yapının somut biçimde görünmesini sağlamak ve işleyişini anlayabilmek açısından söz konusu krokilerin önemi büyüktür. Acil durum yöneticileri özellikle acil durumlarla ilgili krokileri hazırlarken aşağıdaki bazı konulara dikkat etmelidir:

• Tüm çalışmaların çerçevesini kanun, yönetmelik ve ISO standartlarının belirlediği unutulmamalıdır. Hazırlanacak eylem planı ve tahliye planı bu çerçeve dahilinde uygulanabilir olmalıdır.
• Yerleşkenin özelliklerine bağlı olarak kapı, merdiven detaylarının belirtilmesi zaruri olabilir. Kapıların hangi yöne açıldığı, sürgülü tip olup olmadığı vb. önemlidir.
• Planlar, tahliye sürecinde kullanılacak yerler kadar kullanılmaması gereken yerleri de ifade edebilir.
• Krokilerin ana hatları acil durum talimatı, yangın durum talimatını içermelidir. Detaylı prosedürler ayrıca farklı bir dokümanda gösterilebilir.
• Tahliye planları belirli dönemlerde ve değişiklikler söz konusu olduğunda güncellenmelidir. Yapılan ilk çalışma doğru olmayabileceği gibi fiili gözlem ve değişiklikler güncellemelere yansıtılmalıdır.
• Tahliye planları başlığında kat numarasını belirtilmesi gerekmektedir.
• Yangın hortumu su bağlantısı varsa belirtilmelidir. A tipi yangına müdahale eder. Diğer söndürücü tipleri planda açık olarak yönetmelik renk bantlarıyla gösterilmelidir (KKT mavi bantlı, CO2 siyah bantlı, Köpük sarı bantlı).

Tahliye Eğitimi, Planın Denenmesi ve Tatbikat

Tahliye planları hazırlandıktan sonra tahliye planlarına ilişkin tahliye personelinin eğitimi de önem arz etmektedir. tahliye planlarının yalnızca çizim ya da talimatta kalmaması tahliye planının işletilmesine bağlıdır. Plan önce, bina tahliye sorumlusu, kat tahliye sorumlusu ve tahliye grup liderlerine açıklanır. Özel ilgi gerektiren personele, nezaretçisi oldukları kişileri nereden, nasıl ve hangi sırada tahliye edecekleri açıklanır.

Çalışanların tahliye sırasında dikkat etmesi gereken ve çalışanların eğitiminde ele alınması gereken diğer önemli husus tahliyenin güvenli biçimde sağlanmasıdır. Tüm personel, bulundukları yerdeki ilk önlemleri aldıktan sonra (koşmadan, yürüyerek, önceden belirlenmiş olan) acil durum toplanma noktasına hareket eder. Toplanma noktası görevlileri, personeli yönlendirerek, tüm personelin acil durum toplanma noktasında toplanmasını sağlar. Eğer toplanma noktasına ulaşamamış personel var ise Acil Durum Yöneticisi’nin talimatıyla, arama-kurtarma çalışmaları başlatılır. Tahliye planına ilişkin eğitimin tamamlanması sonrasında tahliye planının öngörüldüğü gibi gerçekleşip gerçekleşmeyeceğinin somut olarak belirlenmesi için tahliye denemeleri yapılmalıdır. Bu deneme çalışanlara haber verilerek yapılmaktadır. Tahliye planı denemesi, planın yeterliliğini test etmek maksadıyla yapılır. Deneme öncesinde Güvenlik Müdürü, her istikamette zamanı ölçecek, istikametlerdeki yoğunlukları gözlemleyecek personeli belirler. Ayrıca, katlardan çıkış istikametlerine doğru hareketleri gözlemleyecek personel belirlenir. Deneme sonrasında elde edilen bilgiler değerlendirilerek, çıkış istikametlerinin tahsislerinde uyumsuzluklar varsa düzeltmeler yapılır. Personele yeni değişiklikler tebliğ edilir.

Tahliye planına ilişkin denemelerin tamamlanması ve varsa eksiklerin giderilmesi ve çalışanlara değişikliklerin anlatılması sonrasında son olarak tahliye tatbikatı yapılmalıdır. Tahliye tatbikatı denemeden farklı olarak habersiz biçimde olmalıdır. Böylece binada yer alan kişilerin karşılaştıkları olumsuzlukların görülmesi sağlanabilecektir. Tahliye tatbikatı ile ilgili aşağıdaki hususlara dikkat edilmelidir:

• Yönetimle koordineli olarak belirlenen bir zamanda, personelin binayı tahliye etmesi istenir. Planın denemesinde görevlendirilen test personeli aynı şekilde görevlendirilir.
• Tatbikat sırasında aşağıdaki hususlar belirlenir
  • Tahliye süresi,
  • Tahliye tatbikatına keyfi olarak katılmayan personel,
  • Toplanma noktasının kullanılma durumu,
  • “Tehlike geçti” ikazından önce binaya giriş teşebbüsü olup olmadığı,
• Tatbikat sonrasında bir tutanak düzenlenir, personele duyurulur ve tespit edilen hatalar ilgili makamlarla koordine edilerek düzeltilir.

Tahliye planına ilişkin eğitimin tamamlanması sonrasında tahliye planının öngörüldüğü gibi gerçekleşip gerçekleşmeyeceğinin somut olarak belirlenmesi için tahliye denemeleri yapılmalıdır.