Ünite 6: Farkındalık Oluşturma Eğitimlerinin Geliştirilmesi

Giriş

İnsanların farkındalıklarını artırarak değişen ve gelişen şartlara göre davranış değişikliği yaşamaları eğitim yoluyla sağlanabilir. Acil durum ve afet gibi, farkındalık oluşturmak ancak bu konuya özgü süreçlerin, ortamların ve eğitim materyallerinin geliştirilmesi ile mümkündür.

Acil durum ve afet farkındalığı eğitimi hazırlanmasının aşamaları analiz, tasarım, geliştirme, uygulama ve değerlendirmedir. Bir eğitim sürecinde en çok zaman harcanan aşama olan eğitim materyali geliştirme aşaması alan uzmanları ve tasarımcılar ile görüşme, uygun içerik hazırlama ve alıştırma hazırlama gibi süreçleri kapsamaktadır.

Farkındalık Oluşturma Sürecinde Eğitim Materyalinin Önemi

Amerikalı bir eğitimci olan Edgar Dale öğrenme ve benimseme derecesini belirtmek amacıyla yaşantı (tecrübe) konisi isimli bir model geliştirmiştir. Bu modele göre her öğretim süreci, somuttan soyuta ve basitten karmaşığa doğru derecelendirilir. Yaşantı konisine göre öğrenme sürecine dâhil olan duyu organlarımızın sayısı artıkça daha etkili ve verimli öğrenir, öğrendiklerimizi daha fazla akılda tutar ve geç unuturuz. En iyi öğrendiğimiz şeyler ise, doğrudan kendi kendimize yaparak öğrendiğimiz şeylerdir.

Görerek öğrenme farkındalık oluşturma sürecinde en çok paya sahiptir. Duyu organlarımızla edindiğimiz bilgilerin hangi araçlarla ne kadarının akılda kaldığı incelendiğinde ise yapma-söyleme yoluyla öğrenilenlerin en kalıcı bilgiler olduğu bulunmuştur.

Bu nedenle acil durum ve afet konusunda farkındalık ve duyarlılık oluşturma etkinlikleri için geliştirilecek eğitim materyalleri mümkün olduğunca çok duyu organına hitap etmeli, basitten karmaşığa ve somuttan soyuta doğru planlanmalı ve bolca görsele yer vermelidir.

Farkındalık Oluşturmada Materyal Geliştirme Süreci

Kullanışlı eğitim materyallerini kısa zamanda ve kolayca geliştirebilmek çoğunlukla tasarım aşamasına bağlıdır. Materyal geliştirme süreci,

1. İçerik oluşturma
2. Araç/ortam seçme
3. Pilot uygulama
4. Düzeltme
5. Hazır hale getirme aşamalarından oluşur.

İçerik oluşturma sürecinde eğitmen analiz ve tasarım aşamalarındaki süreçleri dikkate alarak öğrenme amaçlarına ve hedef kitleye göre var olan içerikleri gözden geçirir, düzenler ya da yeni içerikler oluşturur. Araç ve ortam seçme aşamasında öğrenenlerin ve öğretenin özellikleri, öğrenme amaçları ve çıktıları, araç-gerek özellikleri, öğrenme ortamı ve kısıtlar göz önünde bulundurularak araç-gereç, yöntem ya da ortam seçilir. Pilot uygulama geliştirilen sürecin test edildiği aşamadır. Kâğıt üstünde uygun görünen sürecin uygulamada sorun çıkarıp çıkarmadığına bakılır. Düzeltme/gözden geçirme aşamasında materyallerin yazım yanlışlarını düzeltilir, kullanılabilirliği kontrol edilir, içeriği gözden geçirilir ve görselleri düzeltilir. Etkili bir düzenleme ile eğitim materyalleri kullanıma hazır hale getirilip uygulama aşaması beklenir.

Acil durum ve afet farkındalık eğitimlerinde öğretim materyallerinin geliştirilmesindeki amaç eğitmekten öte farkındalık ve duyarlılık oluşturmaktır. Bu içeriği ve materyali geliştiren tasarımcı, en uygun materyalin ne olacağını, bu materyalin faydasını, kullanılabilirliğini ve maliyetini iyi düşünmelidir.

Eğitim materyallerinin geliştirilme aşamasında eğitmenlerin izlemesi gereken temel adımlar şunlardır:

1. Eğitimin amaçları ve öğrenenlere kazandırılması planlanan öğrenme çıktıları belirlenir.
2. Eğitim amaçlarının ve çıktılarının ne tür bir içerikle sağlanacağı, hangi ortamların, yöntemlerin ve tekniklerin kullanılacağı belirlenir.
3. Amaçlara, öğrenme çıktılarına, öğrenenlere ve öğrenme ortamına uygun eğitim materyalleri tasarlanır.
4. Tasarlanan eğitim materyallerinin hangi araç ve gereçlerle düzenleneceği belirlenir.
5. Eğitim materyallerinin kullanılabilirliğini ve amaçlara uygunluğunu test etmek için pilot uygulama (deneme) yapılır.
6. Pilot uygulamadan sonra değerlendirme ilkelerine göre eğitim materyalinde belirlenen eksiklikler giderilir ve materyal kullanıma hazır hale getirilir.

Farkındalık Oluşturma Eğitimlerinde Kullanılabilecek Materyaller

Bir mesajı, fikri ya da düşünceyi iletmek için yazılı, görsel ve görsel-işitsel materyaller kullanılabilir. Eğitim materyali geliştirme sürecinde kullanılabilecek araç ve gereçler çeşitlilik göstermekle birlikte tüm materyaller:

• Öğrenenlerin/katılımcıların dikkatini çekmeli,
• Öğrenenlerin/katılımcıların ilgilerini artırmalı,
• Öğrenme ortamı ve amaçlarıyla uyum sağlamalı,
• Bir fikrin ya da düşüncenin kabulünü desteklemeli ve
• Katılımcıları doyuma ulaştırmalıdır.

En eski öğretim araçlarından olan yazılı materyaller kitap, kılavuz, izlence gibi araçlardır. Yazılı materyallerin farkındalık oluşturmak açısından, ulaşılabilir, esnek, taşınabilir ve kullanışlı olması gibi üstünlükleri vardır. Bunun yanında tek yönlü iletişim kurması, belli bir düzeyde yazıldığı için her seviyedeki öğrenene hitap etmemesi, bazı okuyucular için öncül bilgiler gerektirmesi ve pasif öğrenmeye neden olması gibi dezavantajları da vardır.

Resim, çizim, poster/afiş, grafik, infografik ve kavram haritaları gibi görsel materyaller farkındalığı artırmak, algıyı güçlendirmek, olayları somutlaştırmak, hatırlamaya yardımcı olmak ve dikkat çekmek için kullanılabilir.

Görsel-işitsel araçlar arasında en popüler olanı videodur. Videoların hareket ve süreci tehlikesiz bir şekilde gözlemeye olanak verme, dramatize etme, beceri kazandırma, duygusal öğrenme sağlama, sorun çözme, kültürel farklıkları anlamayı sağlama ve ortak tutum oluşturma gibi avantajları vardır.

Açık eğitsel materyaller eğitim, öğretim, araştırma ve farkındalık oluşturma gibi etkinliklerde ücretsiz olarak erişime ve kullanıma açık olan dijital kaynaklara verilen addır. Herkesin kullanıma açık eğitsel materyaller genellikle Creative Commons (CC) lisansı kapsamında kullanılmaktadır. Bu lisans, telif hakkı bulunan bir eserin, ürünün veya çalışmanın yasal ve ücretsiz olarak internet ortamında kullanılmasını ve dağıtılmasını sağlayan açık telif hakkı lisansıdır. Böylece kişiler internet ortamında oluşturdukları içerikleri veya materyalleri CC lisanları ile lisanslayarak kullanım koşullarını belirleyebilirler.

CC lisanslarında kullanıcılar eserleri için dört farklı koşul belirleyebilirler. Bu koşullar atıf, aynı lisansla paylaş, gayri ticari kullan ve türetilemez koşullarıdır. CC lisansları içerisinde bu koşulları içeren 6 farklı lisans şartı ile CC0 ve PDM adında iki lisans daha bulunur. CC0 kamu malı adama, PDM ise kamu malı işareti anlamına gelir.

CC lisanslarının yanı sıra telif hakkı, özgür telif ve telif serbestisi olarak adlandırılan üç telif türü daha mevcuttur. Telif hakkı (copyright) bir ürününün ve bilginin kullanılması ve yayınlanması ile ilgili hakların yasalarca belli kişiye ait olduğunu ifade eder. Özgür telif (copyleft) esere ait telif haklarının belirli kısımlarından eser sahibinin belirtilen koşullar çerçevesinde feragat ettiği telif türüdür. Telif serbestisi (copyfree) ise telif hakkı alınmış tüm yazılı, görsel ve işitsel eserlerin üzerindeki hakların ve sınırlamaların kalktığını ifade etmektedir.

Farkındalık Oluşturma Sürecinde Uzaktan Eğitim, Sosyal Medya ve Mobil Teknoloji Uygulamaları

Acil durum ve afet konusunda farkındalık oluşturmak için hazırlanacak yazılı, görsel ve görsel-işitsel materyaller uzaktan eğitim, sosyal medya ve mobil teknoloji ortamları ile daha hızlı ve etkili bir şekilde yayınlanabilir.

Uzaktan eğitim, öğrenen ve öğretenin birbirilerinden fiziksel olarak uzakta olduğu, eğitim uygulamalarına bilgisayar ya da cep telefonu ve internet bağlantısı ile eriştiği öğretim modelini ifade eder. Uzaktan eğitim araçları ile uygulanabilecek aktiviteler eşzamanlı (senkron) ve eşzamansız (asenkron) uygulamalar olarak ikiye ayrılabilir. Eşzamanlı araçlar, anlık sohbet araçları ve web konferans sistemleridir. Eşzamansız araçlar ise video blog (web günlüğü), bulut depolama ve slayt gösterisidir.

Sosyal medya terimi insanların iletişim kurmalarını ve çeşitli bilgileri paylaşmalarını sağlayan internet tabanlı uygulamaları ifade eder. Sosyal medya araçları ekonomik, kolay erişilebilir, güncel ve özgür olmaları nedeniyle acil durumlar ve afetlerle ilgili farkındalık oluşturmada çok etkili araçlardır. Facebook, WhatsApp, Youtube, Instagram ve Twitter günümüzde en sık kullanılan sosyal medya araçları arasındadır. Bu platformların aşağıdaki özellikleri eğitim materyallerinin rahatlıkla yayınlanabilmesine olanak sağlar:

• Pek çok içerik formatı sosyal medya araçlarında görüntülenebilmektedir.
• İçerikler sosyal medya platformları arasında rahatlıkla aktarılmaktadır.
• Çok farklı profillere sahip olan kullanıcılara tek bir noktadan rahatlıkla ulaşılabilmektedir.
• Kişiden-kişiye, kişiden-topluluğa ve topluluktantopluluğa etkileşimler sunar.
• Eşzamanlı ve eşzamansız iletişim olanağı sunar.
• Bilgisayar, tablet ve akıllı telefonlar gibi araçlarla kullanılabilir.
• Canlı yayın fırsatlarıyla katılımcıların ilgisini canlı tutar.

Sanal gerçeklik ve artırılmış gerçeklik uygulamaları farkındalık yaratmak amacıyla kullanılabilecek iki uygulamadır. Sanal gerçeklik uygulamaları gerçek bir olayın sanallaştırılmasıdır. Bilgi ve iletişim teknolojileri ile oluşturulan sistemlerde insanlar sanal nesnelerle etkileşime girerek birinci elden bir deneyim yaşamış gibi hisseder. Artırılmış gerçeklik gerçek dünyanın sanal teknolojiler ile desteklenmesidir. Gerçek bir mekân bilgisayar ortamında ses, grafik ve animasyon gibi öğelerle zenginleştirilir böylece kişiler gerçek ve sanal nesneler bir arada algılayıp etkileşime girer. Sanal gerçeklik ile katılımcılar tamamen bilgisayarda oluşturulmuş sanal bir ortamla etkileşim kurarken, artırılmış gerçeklikte katılımcılar gerçek dünyada bilgisayar teknolojileri aracılığıyla zenginleştirilmiş öğelerle etkileşime geçer.