Ünite 2: Acil Durum ve Afet Yönetimi Planları Mevzuatı

Giriş

Geçmiş yıllarda yaşanmış afetler nedeniyle çok sayıda can ve mal kaybının olması, önemli derecede ekonomik ve sosyal kayıplara maruz kalınmış olması; Türkiye’nin afetlerle başarılı bir şekilde mücadele edemediğini, afet risklerini azaltamadığını açık bir şekilde göstermektedir. Olası bir afet ve acil durumdan etkilenmemek veya en az şekilde etkilenmek için aileden başlayarak tüm kamu kurum ve kuruluşlarının, özel sektörün mutlaka afet ve acil durum planını hazırlaması ve bunu etkili bir şekilde uygulaması gerekmektedir. Türkiye’de maalesef bu konuya yeterince önem verilmemiş, afet ve acil durum planlarının hazırlamasıyla ilgili yasal zorunluluklar ancak son yıllarda çıkarılmaya başlanmış, var olanlar ise etkili ve yeterli bir şekilde uygulanamamıştır.

Tarihçe

4623 sayılı “Yersarsıntısından Evvel ve Sonra Alınacak Tedbirler Hakkında Kanun” 22 Temmuz 1944 tarih ve 5763 sayılı Resmi Gazete ’de yayınlanarak yürürlüğe girmiştir. Bu kanun Türkiye’de deprem tehlikesi ve riskinin belirlenmesi ve deprem zararlarının azaltılması konusunda, merkezi ve yerel düzeylerde yapılanmanın nasıl olması gerektiğini, yerleşme ve yapılaşmaların nasıl denetleneceğini belirleyen ilk yasal düzenlemedir ve gerçek anlamda afet zararlarının azaltılması çalışmaları bu kanunla başlamıştır. 1958 yılında 7126 sayılı Sivil Savunma Kanunu ve 1959 yılında 7269 sayılı Umumi Hayata Müessir Afetler Dolayısıyla Alınacak Tedbirlerle Yapılacak Yardımlara Dair Kanun çıkarılmıştır. 1960- 1967 yılları arasında çok yoğun olarak yaşanan depremler, su baskınları ve heyelanlardan elde edilen deneyimlerin ve yeni ihtiyaçların ışığı altında 1968 yılında 1051 sayılı kanunla önemli oranda değiştirilmiştir. 9/4/1963 gün ve 11377 sayılı Resmi Gazete ‘de “Afetlerde Acil Yardım Teşkilatı ve Programlarının Hazırlanma Esaslarını Belirleyen” bir yönetmelik yayınlanmıştır.

Bu yönetmelik 12 Eylül 1968 gün ve 12999 sayılı Resmi Gazete ‘de yayınlanarak yürürlüğe giren “Afetlere İlişkin Acil Yardım Teşkilatı ve Programları Hakkında Yönetmelik” in yayınlanması ile yürürlükten kaldırılmış ve acil yardım teşkilatı ve programları bu yönetmeliğe göre hazırlanmaya başlamıştır. Daha sonra 8 Mayıs 1988 gün ve 19808 sayılı Resmi Gazete ‘de yayınlanarak yürürlüğe giren “Afetlere İlişkin Acil Yardım Teşkilatı ve Planlama Esaslarına Dair Yönetmelik” yayınlanmıştır.

Türkiye’de uzun yıllar acil yardım planlarının hazırlanması, 7269 sayılı yasanın 4. maddesi gereğince hazırlanmış olan “Afetlere İlişkin Acil Yardım Teşkilatı ve Planlama Esaslarına Dair Yönetmelik” gereğince yapılmıştır. Bakanlar Kurulu’nun 88/12777 sayılı kararı ile ve 8/5/1988 gün ve 19808 sayılı Resmi Gazete ‘de yayınlanarak yürürlüğe girmiş olan bu yönetmelik acil yardım planlamasının genel esaslarını ülke, il ve ilçe düzeyinde vermiş ve uzun bir süre yürürlükte kalmıştır.

Afet ve Acil Durum Yönetimi Planları Mevzuatı

Yasal olarak hazırlanmak zorunda olan planlar: Ulusal ve yerel düzeyde, kamu kurum ve kuruluşlarında, özel sektörde acil durum ve afet yönetimi ile ilgili planların yasal olarak hazırlanmaları gerekmektedir. Bu planların da mutlaka acil durum ve afet senaryolarından elde edilen sonuçlara göre ve planlama ilkelerine ve kılavuzlara uygun olacak şekilde hazırlanması gerekir. Bu planlar; 5902 sayılı “Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı ile İlgili Bazı Düzenlemeler Hakkında ve 4 Nolu Cumhurbaşkanlığı Karanamesi”, 5393 sayılı “Belediye Kanunu”, 5216 sayılı “Büyükşehir Belediyesi Kanunu”, 5302 sayılı “İl Özel İdaresi Kanunu”, 6331 sayılı “İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu” ve “Türkiye Afet Müdahale Planı” hükümleri çerçevesinde hazırlanması zorunlu olan planlardır. Hazırlanması zorunlu olan bu planların dışında Mahalle Afet Planı, Aile Afet Planı, Bina Afet Planı gibi hazırlayacağınız her ölçekteki planın mutlaka afet ve acil durum senaryosu çalışmalarının sonuçları dikkate alınarak yapılması gerekir. Yasal olarak hazırlanmak zorunda olan bu planların zaman zaman tatbikatlarla test edilmesi gerekir.

Afet ve acil durum planları, bir kurum veya yerleşme biriminin, karşı karşıya bulunduğu tehlikeleri, bu tehlikelerin gerçekleşmesi halinde uğranacak, kayıp ve zararları gerçekçi bir biçimde ortaya koyan ve bu kayıp ve zararların en düşük düzeyde tutulabilmesi için, kimlerin, ne zaman, hangi görev ve yetkiyle, hangi kaynakları kullanarak görev üstleneceklerini açıkça tanımlayan belgelerdir.

Yasal olarak hazırlanmak zorunda olan planlar aşağıdaki belirtilmiştir: (Şekil 2.2; S.27).

• Türkiye Afet Müdahale Planı (TAMP)
• Ulusal Düzey Hizmet Grubu Planları
• Ulusal Düzey Olay Türü Planları
• Afet Müdahale Planı
• Yerel Düzey Hizmet Grubu Planları
• Yerel Düzey Olay Türü Planları
• İlçe Afet Müdahale Planı (Gerekli görülürse)
• Belediye Afet ve Acil Yardım Planı
• Büyükşehir Belediyesi Afet ve Acil Yardım Planı
• Yerel Düzey Sağlık Hizmet Grubu Operasyon Planı
• Hastane Afet ve Acil Durum Planı (HAP)
• Okul Afet ve Acil Durum Planı
• Üniversite ve Bağlı Birimlerin Afet ve Acil Durum Planı
• Yüksek Öğretim Kredi ve Yurtlar Kurumuna Bağlı Yurtların Afet ve Acil Durum Planları
• Tüm Bakanlık Kurum ve Kuruluşların Kendi Hizmet Binalarının ve Eklentilerinin Acil Durum Planları
• Her Ölçekteki İşletmelerin Afet ve Acil Durum Planları

Türkiye Afet Müdahale Planı (TAMP) , 18 Aralık 2013 tarihli ve 28855 sayılı Resmi Gazete ‘de yayınlanarak yürürlüğe girmiş olan “Afet ve Acil Durum Müdahale Hizmetleri Yönetmeliği” ne dayandırılarak hazırlanmıştır. 20/12/2013 gün ve 2013/2 karar sayısı Afet ve Acil Durum Yüksek Kurulu tarafından onaylanmış ve 3 Ocak 2014 gün ve 28871 sayılı Resmi Gazete ‘de yayınlanarak yürürlüğe girmiştir.

Türkiye’de meydana gelebilecek her tür ve ölçekteki afet ve acil durumlara müdahalede görev alacak bakanlık, kurum ve kuruluşlar, özel kuruluşlar, STK’ler ve gerçek kişileri kapsayan Türkiye Afet Müdahale Planının (TAMP) amacı; afet ve acil durumlara ilişkin müdahale çalışmalarında görev alacak hizmet grupları ve koordinasyon birimlerine ait rolleri ve sorumlulukları tanımlamak, afet öncesi, sırası ve sonrasındaki müdahale planlamasının temel prensiplerini belirlemektir. Bakanlık, kurum ve kuruluşlarda planların hazırlanması ve uygulanmasından en üst yöneticileri, il afet müdahale planlarının hazırlanması ve uygulanmasından valiler, özel kuruluşlarda ise sahipleri veya yetkili temsil organları sorumludur. Temel prensip olarak planların kapsamlı olması, her tür ve ölçekteki tehlikeleri kapsaması, tüm ana ve destek çözüm ortaklarının rol ve sorumluluklarını içermesi, ulusal, bölgesel ve yerel afet müdahale kapasitesini anında harekete geçirmeyi esas alması gerekmektedir.

TAMP kapsamında ulusal ve yerel düzeyde operasyon, bilgi ve planlama, lojistik ve bakım, finans ve idari işler olmak üzere dört servisten oluşan müdahale organizasyon sistemi oluşturulmuştur. Servislerin altında müdahale hizmetlerinin yürütülmesi amacıyla hizmet grupları oluşturulmakta ve bu hizmet gruplarından sorumlu ana çözüm ve destek çözüm ortaklarının sorumluluk ve görevleri belirlenmektedir.

Ulusal düzey hizmet grubunun koordinasyonundan ana çözüm ortağı olan bakanlık, kurum veya kuruluş sorumludur. Hizmet gruplarının ana çözüm ortaklarını, hizmetin yürütülmesinde yarar sağlayacak destek çözüm ortalarını belirlemektedir.

Türkiye Afet Müdahale Planı haricinde diğer mevzuatın gözden geçirilmesi: 5902 sayılı “Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı ile İlgili Bazı Düzenlemeler Hakkında ve 4 Nolu Cumhurbaşkanlığı Karanamesine göre AFAD’a;

• Ülke düzeyinde uygulanacak Afet ve Acil Durum Müdahale, Risk Yönetimi ve Zarar
• Azaltma Planlarını yapmak veya yaptırmak,
• Afet ve acil durum risk azaltma, müdahale ve iyileştirme il planlarını, mahalli idareler ile kamu kurum ve kuruluşlarıyla işbirliği ve koordinasyon içinde yapmak, uygulamak ve uygulatmak, görevleri verilmiştir.

5393 sayılı “Belediye Kanunu” göre ise belediyelere, yangın, sanayi kazaları, deprem ve diğer doğal afetlerden korunmak veya bunların zararlarını azaltmak amacıyla beldenin özelliklerini de dikkate alarak gerekli “Afet ve Acil Yardım Planlarını” yapma, ekip ve donanımları hazırlama görevi verilmiştir.

5216 sayılı “Büyükşehir Belediyesi Kanunu’na” göre Büyükşehir belediyelerine, il düzeyinde yapılan planlara uygun olarak “doğal afetlerle ilgili planlamaları” ve diğer hazırlıkları büyükşehir ölçeğinde yapma görevi verilmiştir.

5302 sayılı “İl Özel İdaresi Kanununa” göre İl Özel İdarelerine; yangın, sanayi kazaları, deprem ve diğer doğal afetlerden korunmak veya bunların zararlarını azaltmak amacıyla ilin özelliklerini de dikkate alarak gerekli “Afet ve Acil Durum Planlarını” yapma, ekip ve donanımı hazırlama görevi verilmiştir. Acil durum planlarının hazırlanmasında varsa il ölçeğindeki diğer acil durum planlarıyla da koordinasyon sağlanır. İlgili bakanlık, kamu kuruluşları, meslek teşekkülleriyle üniversitelerin ve diğer mahalli idarelerin görüşlerinin alınması gerektiği belirtilmiştir.

6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanununa dayanılarak hazırlanan ve 18.06.2013 tarihli ve 28681 sayılı Resmi Gazete ‘de yayınlanarak yürürlüğe giren “İşyerlerinde Acil Durumlar Hakkında Yönetmelik” kapsamında tüm bakanlık, kurum ve kuruluşlar kendi hizmet binalarının ve eklentilerinin “Acil Durum Planlamasını” yapmasını, kamu kurum ve kuruluşları ile özel kuruluşlara ait bina ve tesisler için “Acil Durum Planları” nın bu yönetmelik hükümleri çerçevesinde hazırlanması gerektiği belirtilmiştir.

Türkiye Afet Müdahale Planı kapsamında; Milli Eğitim Bakanlığı’na afetler öncesi her okulun “Afet ve Acil Durum Planlarını” yapmasını sağlamak, Yüksek Öğretim Kurulu Başkanlığına afetler öncesi her üniversitenin ve bağlı birimlerinin “Afet ve Acil Durum Planlarını” yapmasını sağlamak, Yüksek Öğrenim Kredi ve Yurtlar Kurumu Genel Müdürlüğü bünyesine bağlı yurtların “Afet ve Acil Durum Planlarını” yapmasını sağlamak, tüm bakanlık, kurum ve kuruluşlar kendi hizmet binalarının ve eklentilerinin “Acil Durum Planlamasını” yapmasını, kamu kurum ve kuruluşları ile özel kuruluşlara ait bina ve tesisler için “Acil Durum Planları” nın “İşyerlerinde Acil Durumlar Hakkında Yönetmelik” hükümleri çerçevesinde hazırlanması gerektiği belirtilmiştir.

Sağlık Bakanlığı Acil Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü yapmış olduğu çalışmalar doğrultusunda; Türkiye Afet Müdahale Planı kapsamında hazırlanmak zorunda olunan Yerel Düzey Sağlık Hizmet Grubu Operasyon Planını ve İl Sağlık Afet ve Acil Durum (İL-SAP) Planlarının birleştirilmesine ve artık sadece “Yerel Düzey Sağlık Hizmet Grubu Operasyon Planı” nın hazırlanmasının yeterli olacağına karar vermiştir. İL-SAP Uygulama yönergesinin yürürlükten kaldırılması ile İl Sağlık Afet ve Acil Durum Planlarının (İL-SAP) hazırlanması zorunluluğu ortadan kalkmıştır.

7126 sayılı “Sivil Savunma Kanunu” kapsamında hazırlanmış olan “Sivil Savunma İle İlgili Şahsi Mükellefiyet, Tahliye ve Seyrekleştirme, Planlama ve Diğer Hizmetler Tüzüğü”, “Sivil Savunma İle İlgili Teşkil ve Tedbirler Tüzüğü” ve “Daire ve Müesseseler İçin Sivil savunma İşleri Kılavuzu” kapsamında planların hazırlanması gerekmektedir.