Ünite 4: Etik Mevzuatı ve Kamu Görevlileri Etik Kurulu

Giriş

Türk hukuku 2004 yılına kadar kamu etiği ve kamu görevlisi meslek etiği ile ilgili özel ve kapsamlı bir düzenlemeye sahip değildi. 8 Haziran 2004 tarihli Resmi^ Gazete’de yayımlanarak yu¨ru¨rlu¨gˆe giren 5176 sayılı Kamu Go¨revlileri Etik Kurulu Kurulması Hakkında Kanun, bu alandaki temel du¨zenlemeyi olus¸turmaktadır. Kamu etigˆi ile ilgili temel du¨zenlemeleri ic¸eren kanun ve yo¨netmelikler s¸unlardır:

• Anayasa’nın 10’uncu, 129’uncu ve 137’nci maddesi

• 5176 sayılı Kamu o¨revlileri tik Kurulu Kurulması Hakkında Kanun

• 5176 sayılı kanuna dayanılarak c¸ıkarılan Kamu Go¨revlileri Etik Davranıs¸ I·lkeleri ile Bas¸vuru Usul ve Esasları Hakkında Yo¨netmelik

• 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu

• 5237 sayılı Tu¨rk Ceza Kanunu

• 2531 sayılı Kamu Go¨revlerinden Ayrılanların Yapamayacakları I·s¸lere Dair Kanun

• 3628 sayılı Mal Bildiriminde Bulunulması, Ru¨s¸vet ve Yolsuzluklarla Mücadele Kanunu

• 4982 sayılı Bilgi Edinme Hakkı Kanunu

• 1156 sayılı Kanuna Mugayir Tahakkuk ve Tediye Muamelatını İhbar Edenlere İkramiye İtasına Dair Kanun

• 832 sayılı Sayıştay Kanunu

• 2443 sayılı Devlet Denetleme Kurulu Kurulması Hakkında Kanun

• 5018 sayılı Kamu Mali Yo¨netim ve Kontrol Kanunu

5176 sayılı Kanun’un amacının du¨zenlendigˆi birinci maddede, kamu go¨revlilerinin tabi oldukları etik davranıs¸ ilkelerinden saydamlık, tarafsızlık, du¨ru¨stlu¨k, hesap verebilirlik, kamu yararını go¨zetme gibi etik ilkeler sıralanmıs¸tır.

Kanun kapsamına, genel bu¨tc¸eye da^hil daireler, katma bu¨tc¸eli idareler, kamu iktisadi tes¸ebbu¨sleri, do¨ner sermayeli kurulus¸lar, mahalli idareler ve bunların birlikleri, kamu tu¨zel kis¸iligˆini haiz olarak kurul, u¨st kurul, kurum, enstitu¨, tes¸ebbu¨s, tes¸ekku¨l, fon ve sair adlarla kurulmus¸ olan bu¨tu¨n kamu kurum ve kurulus¸larında c¸alıs¸an; yo¨netim ve denetim kurulu ile kurul, u¨st kurul bas¸kan ve u¨yeleri da^hil tu¨m personel da^hildir. Bununla birlikte Kanun hu¨ku¨mleri, Cumhurbas¸kanı, Tu¨rkiye Bu¨yu¨k Millet Meclisi u¨yeleri, akanlar Kurulu u¨yeleri, Tu¨rk Silahlı Kuvvetleri ve yargı mensupları ile u¨niversiteler hakkında uygulanmayacaktır.

Kamu Go¨revlileri Etik Davranıs¸ I·lkeleri ile Bas¸vuru Usul ve Esasları Hakkında Yo¨netmelik’in amacı ise birinci maddede, “kamuda etik ku¨ltu¨ru¨nu¨ yerles¸tirmek, kamu go¨revlilerinin go¨revlerini yu¨ru¨tu¨rken uymaları gereken etik davranıs¸ ilkelerini belirlemek, bu ilkelere uygun davranıs¸ go¨stermeleri ac¸ısından onlara yardımcı olmak ve go¨revlerin yerine getirilmesinde adalet ilkesine zarar veren, toplumda s¸u¨phe ve gu¨vensizlik yaratan durumları ortadan kaldırarak kamu yo¨netimine halkın gu¨venini artırmak” olarak belirlenmis¸tir.

Yo¨netmelikte kamu go¨revlilerinin tabi oldukları etik davranıs¸ ilkeleri olarak as¸agˆıdaki hususlar sıralanmakta ve bunların bir kısmı Yo¨netmelikte tanımlanmaktadır:

• Go¨revin yerine getirilmesinde kamu hizmeti bilincine uygunluk

• Halka hizmet bilinci

• Sonuca odaklılık

• Saydamlık

• Hesap verebilirlik

• Hizmette yerindelik

• Beyana gu¨ven

• Hizmet standartlarına uygunluk

• Amac¸ ve misyona bagˆlılık

• Du¨ru¨stlu¨k

• Tarafsızlık

• Yasallık

• Es¸itlik

• Yaygınlık ve gu¨ven

• Saygı ve ne aket kurallarına bagˆlılık

• Çıkar c¸atıs¸ması durumlarında kamu menfaatini o¨nde tutma

• Go¨rev ve yetkinin men aat sagˆlama amacıyla kullanılmaması

• Hediye alma ve menfaat sagˆlama yasagˆı

• Kamu mallarını ve kaynaklarını kamu ic¸in kullanma

• Savurganlıktan kac¸ınma

• Yetki dıs¸ında kurumu bagˆlayıcı ac¸ıklama yapma

• Kurum adına gerc¸ek dıs¸ı beyanda bulunma

• Bilgi verme

• Katılımcılıgˆı go¨zetme

• Go¨rev sonrası ilis¸kilerde de etik ilkelere uyma

Kamu Görevlileri Etik Kurulu: Yapısı, Görevleri ve Yetkileri

5176 sayılı Kanun ile kurulan Etik Kurulu, Bakanlar Kurulu tarafından atanan on bir üyeden oluşur. Kurula kimlerin nasıl atanacağı şöyledir:

• Bir u¨ye, bakanlık go¨revi yapmıs¸ olanlar arasından,

• Bir u¨ye, il belediye bas¸kanlıgˆı yapmıs¸ olanlar arasından,

• Üc¸ u¨ye, Yargıtay, Danıs¸tay, Sayıs¸tay u¨yeligˆi go¨revlerinden emekliye ayrılanlar arasından,

• Üc¸ u¨ye, mu¨stes¸arlık, bu¨yu¨kelc¸ilik, valilik, bagˆımsız ve du¨zenleyici kurul bas¸kanlıgˆı go¨revlerinde bulunmus¸ veya bu go¨revlerden emekliye ayrılanlar arasından,

• İki u¨ye, u¨niversitelerde rekto¨rlu¨k veya dekanlık go¨revlerinde bulunmus¸ o¨gˆretim u¨yeleri veya bunların emeklileri arasından,

• Bir u¨ye, kamu kurumu niteligˆindeki meslek kurulus¸larında en u¨st kademe yo¨neticiligˆi yapmıs¸ olanlar arasından.

Yukarıda esaslarla belirlenmiş kişilerden oluşan Etik Kurulun görevleri şunlardır:

• Kamu go¨revlilerinin go¨revlerini yu¨ru¨tu¨rken uymaları gereken etik davranıs¸ ilkelerini belirlemek,

• Etik davranıs¸ ilkelerinin ihlal edildigˆi iddiasıyla re’sen veya yapılacak bas¸vurular u¨zerine gerekli inceleme ve aras¸tırmayı yapmak,

• Kamuda etik ku¨ltu¨ru¨nu¨ yerles¸tirmek u¨ ere c¸alıs¸malar yapmak veya yaptırmak ve bu konuda yapılacak c¸alıs¸malara destek vermek,

• Hediye alma yasagˆının kapsamını belirlemek ve uygulamasını izlemek,

• Kurum ve kurulus¸ların, etik davranıs¸ ilkeleri konusunda uygulamada kars¸ılas¸tıkları sorunlara yo¨nelik olarak go¨ru¨s¸ bildirmek.

• Kamu Go¨revlileri Etik Kurulunun kamu personelinin etik davranıs¸ ihlalleriyle ilgili go¨rev ve yetkileri s¸u s¸ekildedir:

• Kurul, etik davranıs¸ ilkelerinin ihlal edildigˆi iddiasıyla re sen veya yapılacak bas¸vurular u¨zerine gerekli inceleme ve aras¸tırmayı yaparak sonucu ilgili makama bildirmekle go¨revlidir.

• Bakanlıklar ve digˆer kamu kurum ve kurulus¸ları, bas¸vuru konusu ile ilgili olarak Kurul tarafından istenen bilgi ve belgeleri vermek zorundadır.

• Kurul, kendisine ulas¸an bas¸vuruları etik davranıs¸ ilkelerinin ihlal edilip edilmemesi ac¸ısından degˆerlendirerek, en gec¸ u¨c¸ ay ic¸inde sonuc¸landırmak zorundadır. Sonuc¸landırılan incelemeler Bas¸bakanlık Makamına ve ilgililere bildirilir

• Kurul, bu Kanun kapsamındaki kurulus¸lardan ve o¨zel kurulus¸lardan ilgili temsilcileri c¸agˆırıp bilgi alma yetkisine sahiptir.

• Kurul, gerektigˆinde mal bildirimlerini inceleme yetkisine sahiptir. Mal bildirimlerindeki bilgilerin dogˆrulugˆunun kontrolu¨ amacıyla, ilgili kis¸i ve kurulus¸lar (bankalar ve o¨zel finans kurumları da^hil) Kurul tarafından talep edilen bilgileri en gec¸ otuz gu¨n ic¸inde Kurula vermekle yu¨ku¨mlu¨du¨rler.

• Hediye alma yasagˆının kapsamını belirlemeye ve en az genel mu¨du¨r veya es¸iti seviyedeki u¨st du¨zey kamu go¨revlilerince alınan hediyelerin listesini gerektigˆinde her takvim yılı sonunda bu go¨revlilerden istemeye yetkilidir.

Kamu Personeline Karşı Etik İlke İhlali Başvuru ve İnceleme Usulü

1- İhlal Başvurusu

Etik davranıs¸ ihlaline ilis¸kin bas¸vurular, Kamu Görevlileri Etik Kurulunun inceleme yetkisi alanına giren personel için Kurul Bas¸kanlıgˆına, digˆer görevliler için ise kurum yetkili disiplin kurullarına yöneltilmek üzere ilgili kurum amirligˆine yapılır. Başvurular, yazılı dilekçe, elektronik posta veya tutanağa geçirilen sözlü başvuru yolları ile yapılır.

2- Başvuru Kabulü ve İnceleme

Yönetmeligˆin 35. maddesi uyarınca etik ilke ihlaline dair bas¸vuru dilekçeleri kaydedilerek bas¸vuran hazır ise kendisine tarih ve sayı içeren alındı verilir. Kurum ve kurulus¸ların herhangi bir birimine yanlıs¸lıkla ulas¸an bas¸vuru dilekçeleri, is¸leme konulmadan ilgisine göre yetkili disiplin kuruluna veya Kamu Görevlileri Etik Kurulu Bas¸kanlıgˆına gönderilir.

Kaydedilen bas¸vuru en kısa zamanda kurul bas¸kanı veya görevlendirecegˆi üye tarafından bir raportöre verilir. Raportör bas¸vuruyu görev, konu ve kabul edilebilirlik yönlerinden inceleyerek bir ön rapor hazırlayıp kurul bas¸kanına sunar. Raportörün raporunda bas¸vuranın adı, soyadı, s¸ikâyet edilen kamu görevlisinin adı, soyadı, görevi, bas¸vuru konusu, raportörün önerisi, adı, soyadı ile tarih ve imzası yer alır.

Rapor, kurul bas¸kanı veya ilgili üye tarafından, gerekirse ilgili yerlerden gerekli ek bilgi ve belgeler de istenip eklenerek görüs¸ülmek üzere Kurul gündemine alınır.

Kurul raporu görüs¸erek gerekirse incelemeyi derinles¸tirmek suretiyle ilgili yerlerden gerekli bilgi ve belgelerin istenmesine karar verir. Bas¸vurunun kabul edilebilir bulunması durumunda, s¸ikâyet edilen kamu görevlisinin savunması alınır avunma süresi, istem yazısının kendisine bildirildigˆi tarihi izleyen günden itibaren gündür ürenin son gününün resmî tatil gününe rastlaması durumunda, tatili izleyen çalıs¸ma günü sürenin son günü olarak kabul edilir.

Kendisinden bilgi istenen resmî ve özel kurum ve kurulus¸lar istenen bilgi ve belgeleri belirlenen süre içinde Kurula vermekle yükümlüdür.

Kurul incelemesini en geç üç aylık süre içinde bitirerek üye tam sayısının salt çogˆunlugˆu ile karar verir. Bu süre, bas¸vurunun kayda alındıgˆı tarihte bas¸lar.

5176 sayılı Kanun, Etik Davranıs¸ I·lkeleri Yo¨netmeligˆi c¸erc¸evesinde Kamu Go¨revlileri Etik Kurulu ve disiplin kurulları tarafından yapılan denetim sonucu, hakkında bas¸vurulan kamu go¨revlisinin etik ilke ihlalinin tespit edilmesi halinde, bu tespit kararına bagˆlanmıs¸ ceza anlamında bir yaptırım yoktur.

Etik Komisyonları

Yo¨netmeligˆin 29. maddesi, kamu kurum ve kurulus¸larında etik komisyonlar kurulmasını o¨ngo¨rmektedir. Etik komisyon, kurum veya kurulus¸un u¨st yo¨neticisi tarafından kurum ic¸inden belirlenen en az u¨c¸ kis¸iyle olus¸turulur. Etik komisyonu u¨yelerinin ne kadar su¨reyle go¨rev yapacagˆı ve digˆer hususlar, kurum ve kurulus¸un u¨st yo¨neticisince belirlenir. Etik komisyonu u¨yelerinin o¨zgec¸mis¸ ve iletis¸im bilgileri, u¨c¸ ay ic¸inde Kurula bildirilir. Etik komisyonu, Kurul ile is¸ birligˆi ic¸inde c¸alıs¸ır.

Etik komisyonun go¨revleri s¸unlardır:

• Etik ku¨ltu¨ru¨nu¨ yerles¸tirmek ve gelis¸tirmek,

• Personelin etik davranıs¸ ilkeleri konusunda kars¸ılas¸tıkları sorunlarla ilgili olarak tavsiyelerde ve yo¨nlendirmede bulunmak,

• Etik uygulamaları degˆerlendirmek

Etik Sözleşme

Yo¨netmelik md. 23, “kamu go¨revlilerinin, go¨revlerini yu¨ru¨tu¨rken bu Yo¨netmelikle belirtilen etik davranıs¸ ilkelerine uymakla yu¨ku¨mlu¨” oldugˆunu belirttikten sonra, “Kanun kapsamındaki kamu go¨revlileri”nin, bir ay ic¸inde Etik Sözles¸me belgesini im alamakla yu¨ku¨mlu¨ oldugˆunu so¨yler Aynı maddeye go¨re, bu belge, personelin o¨zlu¨k dosyasına konur. Kurum ve kurulus¸ların yetkili sicil amirleri, personelin sicil ve performansını, bu Yo¨netmelikte du¨zenlenen etik davranıs¸ ilkelerine uygunluk ac¸ısından da degˆerlendirirler”.

Etik Davranış İlkeleri

Kamu yo¨netimi ile ilgili mevzuat, kamu etigˆiyle, yani kamu go¨revlilerinin go¨revleri sırasında uymaları gereken ahlak kurallarıyla ilgili pek c¸ok du¨zenleme ic¸erir. Bir ahlak kuralı, hukuki du¨zenlemenin konusu oldugˆunda, en azından devlet ve hukuk sistemi c¸erc¸evesinde bu kuralın ahlakiligˆi degˆil, hukukiligˆi o¨n plana c¸ıkar. Bu hukuki du¨zenlemelerden ayrı yeni bir kamu etigˆi alanının ortaya c¸ıkıs¸ı, cezai yaptırımlara tabi tutma ac¸ısından agˆır bir davranıs¸ kuralı ihlali olarak go¨ru¨lmese de ahlak anlayıs¸ına aykırı oldugˆu du¨s¸u¨nu¨len eylemler u¨zerinde konus¸ma ve tartıs¸ma imka^nının yaratılmasını hedefler. Dolayısıyla ‘etik davranıs¸ ilkeleri’ gibi bir ifadenin, hukuki yaptırımlardan bagˆımsız olarak ele alınmasında fayda vardır

Kamu Hizmeti Bilinciyle Eylemde Bulunma

Kamu etigˆinin en o¨nemli yo¨nu¨, kamu go¨revlilerinin, yaptıkları is¸in bir kamu hizmeti oldugˆunun farkında olarak eylemde bulunmasıdır.

Görevin Yerine Getirilmesinde Kamu Hizmeti Bilinci

Etik Davranıs¸ I·lkeleri Yo¨netmeligˆi’nin 5. maddesine go¨re; “kamu go¨revlileri, kamu hizmetlerinin yerine getirilmesinde; su¨rekli gelis¸imi, katılımcılıgˆı, saydamlıgˆı, tarafsızlıgˆı, du¨ru¨stlu¨gˆu¨, kamu yararını go¨zetmeyi, hesap verebilirligˆi, o¨ngo¨ru¨lebilirligˆi, hizmette yerindeligˆi ve beyana gu¨veni esas alırlar”.

Halka Hizmet Bilinci ve Sonuca Odaklılık

Yo¨netmeligˆin 6. maddesi, halka hizmet bilincini s¸u şekilde açıklar: “Kamu go¨revlileri, kamu hizmetlerinin yerine getirilmesinde; halkın gu¨nlu¨k yas¸amını kolaylas¸tırmayı, ihtiyac¸larını en etkin, hızlı ve verimli bic¸imde kars¸ılamayı, hizmet kalitesini yu¨kseltmeyi, halkın memnuniyetini artırmayı, hizmetten yararlananların ihtiyacına ve hizmetlerin sonucuna odaklı olmayı hedeflerler.”

Hizmet Standartlarına Uyma, Nezaket ve Saygı

Yo¨netmeligˆin 11. maddesi, kamu go¨revlilerinin “u¨stleri, meslektas¸ları, astları, digˆer personel ile hizmetten yararlananlara kars¸ı nazik ve saygılı davranmaları ve gerekli ilgiyi go¨stermeleri, konu yetkilerinin dıs¸ındaysa ilgili birime veya yetkiliye yo¨nlendirmeleri gerektigˆini belirtir Aynı yo¨netmeligˆin 10. maddesinde de kamu go¨revlilerinin, “halka hizmetin kis¸isel veya o¨zel her tu¨rlu¨ menfaatin u¨zerinde bir go¨rev oldugˆu bilinciyle hizmet gereklerine uygun hareket” edecegˆi, “hizmetten yararlananlara ko¨tu¨ davranamayacagˆı” belirtilmis¸tir. Kamu go¨revlilerin muhatap oldukları vatandas¸lara kars¸ı nazik ve saygılı davranması, devlet ile vatandas¸ ilis¸kisindeki o¨nceligˆin go¨stergelerindendir. Kamu personeli, vatandas¸larla girdigˆi ilis¸kide s¸ahsı adına degˆil, kurumu, daha dogˆrusu devlet adına eylemde bulunur. Eylemin hukukiligˆi kadar girilen ilis¸kinin nezaket ve saygı c¸erc¸evesinde is¸lemesi de verilen hizmetin niteligˆinin belirleyicisidir. Kamu yo¨netimindeki eski anlayıs¸, ac¸ıkc¸a ifade edilmiyor bile olsa, devletin vatandas¸tan u¨stu¨n oldugˆu, kamu hizmetlerinin devletin vatandas¸a lu¨tfu, ihsanı, iyiligˆi oldugˆu s¸eklindeydi. Oysa gu¨nu¨mu¨zdeki anlayıs¸, vatandas¸ın devlet ic¸in degˆil devletin vatandas¸ ic¸in varoldugˆu, kamu hizmetlerinin, devletin vatandas¸ları ic¸in yu¨klendigˆi bir go¨rev oldugˆu yo¨nu¨ndedir. Bu anlayıs¸ın vatandas¸a yansıtılmasının o¨nemli bir aracı, kamu personelinin vatandas¸la girdigˆi ilis¸kide nazik ve saygılı davranmasıdır. Üstelik hatırlatmak gerekir ki nazik ve saygılı davranıs¸, kamu personeli olmaktan c¸ok daha o¨nce, insanın insana duyması gereken saygının geregˆidir. Kamu personeli olmak, devlet gu¨cu¨nu¨ ve vatandas¸ın ihtiyacını suiistimal etme imka^nı tanımaz, bilakis personelin saygılı ve nazik davranma gerekliligˆini daha c¸ok gerektirir.

Amaç ve Misyona Bağlılık

Kamu görevlileri çalıştıkları kurum veya kuruluşun amaç ve misyonlarına uygun davranmalıdır.

Kamu Malları ve Kaynaklarının Kullanımı ve Savurganlıktan Kaçınma

Yo¨netmeligˆin 16. maddesinde, kamu go¨revlilerinin, “kamu bina ve tas¸ıtları ile digˆer kamu malları ve kaynaklarını kamusal amac¸lar ve hizmet gerekleri dıs¸ında” kullanamayacagˆı ve kullandıramayacagˆı, bunları koruyacagˆı ve “her an hizmete hazır halde bulundurmak ic¸in gerekli tedbirleri” alacagˆı belirtilmis¸tir.

Yetkili Makamlara Bildirim

Yo¨netmeligˆin 12. maddesi, kamu go¨revlilerinin, bu Yo¨netmelikte belirlenen “etik davranıs¸ ilkeleriyle bagˆdas¸mayan veya yasadıs¸ı is¸ ve eylemlerde bulunmalarının talep edilmesi halinde veya hizmetlerini yu¨ru¨tu¨rken bu tu¨r bir eylem veya is¸lemden haberdar olduklarında ya da go¨rdu¨klerinde durumu yetkili makamlara bildirmesi” gerektigˆini belirtir Aynı yo¨netmelik maddesine go¨re, kurum ve kurulus¸ amirleri, ihbarda bulunan kamu go¨revlilerinin kimligˆini gizli tutar ve kendilerine herhangi bir zarar gelmemesi ic¸in gerekli tedbirleri alırlar”.

Bağlayıcı Açıklamalar ve Gerçek Dışı Beyan

Yo¨netmeligˆin 18. maddesine go¨re, “kamu go¨revlileri, go¨revlerini yerine getirirken yetkilerini as¸arak c¸alıs¸tıkları kurumlarını bagˆlayıcı ac¸ıklama, taahhu¨t, vaat veya giris¸imlerde bulunamazlar, aldatıcı ve gerc¸ek dıs¸ı beyanat veremezler”.

Dürüstlük ve Tarafsızlık

Yo¨netmeligˆin du¨zenledigˆi ilkelerden bir bas¸ka, du¨ru¨stlu¨k ve tarafsızlıktır. Yo¨netmeligˆin 9. maddesine go¨re,

“Kamu go¨revlileri; tu¨m eylem ve is¸lemlerinde yasallık, adalet, es¸itlik ve du¨ru¨stlu¨k ilkeleri dogˆrultusunda hareket ederler, go¨revlerini yerine getirirken ve hizmetlerden yararlandırmada dil, din, felsefi inanc¸, siyasi^ du¨s¸u¨nce, ırk, cinsiyet ve benzeri sebeplerle ayrım yapamazlar, insan hak ve o¨zgu¨rlu¨klerine aykırı veya kısıtlayıcı muamelede ve fırsat es¸itligˆini engelleyici davranıs¸ ve uygulamalarda bulunamazlar.

Kamu go¨revlileri, takdir yetkilerini, kamu yararı ve hizmet gerekleri dogˆrultusunda, her tu¨rlu¨ keyfilikten uzak, tarafsızlık ve es¸itlik ilkelerine uygun olarak kullanırlar.

Kamu go¨revlileri, gerc¸ek veya tu¨zel kis¸ilere o¨ncelikli, ayrıcalıklı, tarafsız ve es¸itlik ilkesine aykırı muamele ve uygulama yapamazlar, herhangi bir siyasi^ parti, kis¸i veya zu¨mrenin yararını veya zararını hedef alan bir davranıs¸ta bulunamazlar, kamu makamlarının mevzuata uygun politikalarını, kararlarını ve eylemlerini engelleyemezler.”

Saygınlık ve Güven

Yo¨netmeligˆin 10. maddesi, saygınlık ve gu¨ven ilkelerini s¸u s¸ekilde somutlas¸tırır:

“Kamu go¨revlileri, kamu yo¨netimine gu¨veni sagˆlayacak s¸ekilde davranırlar ve go¨revin gerektirdigˆi itibar ve gu¨vene layık olduklarını davranıs¸larıyla go¨sterirler. Halkın kamu hizmetine gu¨ven duygusunu zedeleyen, s¸u¨phe yaratan ve adalet ilkesine zarar veren davranıs¸larda bulunmaktan kac¸ınırlar.

Kamu go¨revlileri, halka hizmetin kis¸isel veya o¨zel her tu¨rlu¨ menfaatin u¨zerinde bir go¨rev oldugˆu bilinciyle hizmet gereklerine uygun hareket eder, hizmetten yararlananlara ko¨tu¨ davranamaz, is¸i savsaklayamaz, c¸ifte standart uygulayamaz ve taraf tutamazlar.

Yo¨netici veya denetleyici konumunda bulunan kamu go¨revlileri, keyfi davranıs¸larda, baskı, hakaret ve tehdit edici uygulamalarda bulunamaz, ac¸ık ve kesin kanıtlara dayanmayan rapor du¨zenleyemez, mevzuata aykırı olarak kendileri ic¸in hizmet, imka^n veya benzeri c¸ıkarlar talep edemez ve talep olmasa dahi sunulanı kabul edemezler.”

Hesap Verebilirlik ve Saydamlık

Hesap verebilirlik belirli bir görevi üstlenen ya da belirli bir harcamayı yapan herhangi bir kimsenin ilgili bilgi ve belgeleri, gerekli birimlere vermesi; kendileri yetki verilenlerin, kaynak tahsis edilenlerin bu yetki ve kaynakları ne derecede verimli kullandıklarını sergileme veya belgeleme sorumluluğudur.

Saydamlık ise kamu yönetiminde hedeflere ulaşmak için kullanılan bilginin güvenilir ve geçerli olması; yürütülen çalışmalara ve politikalara ilişkin bilgileri almak, kullanmak, sınamak ya da değerlendirmek isteyenlere açıklık anlamına gelmektedir.

Çıkar Çatışması Durumunda Davranış İlkeleri

Yo¨netmeligˆin 13. maddesinde c¸ıkar c¸atıs¸ması, “kamu go¨revlilerinin go¨revlerini tarafsız ve objektif s¸ekilde icra etmelerini etkileyen ya da etkiliyormus¸ gibi go¨zu¨ken ve kendilerine, yakınlarına, arkadas¸larına ya da ilis¸kide bulundugˆu kis¸i ya da kurulus¸lara sagˆlanan her tu¨rlu¨ menfaati ve onlarla ilgili mali ya da digˆer yu¨ku¨mlu¨lu¨kleri ve benzeri s¸ahsi c¸ıkarlara sahip olmaları hali” olarak tanımlanmıs¸tır.

Çıkar Çatışmasından Kaçınma

Yo¨netmeligˆin 13. maddesinde c¸ıkar c¸atıs¸ması, “kamu go¨revlilerinin go¨revlerini tarafsız ve objektif s¸ekilde icra etmelerini etkileyen ya da etkiliyormus¸ gibi go¨zu¨ken ve kendilerine, yakınlarına, arkadas¸larına ya da ilis¸kide bulundugˆu kis¸i ya da kurulus¸lara sagˆlanan her tu¨rlu¨ menfaati ve onlarla ilgili mali ya da digˆer yu¨ku¨mlu¨lu¨kleri ve benzeri s¸ahsi c¸ıkarlara sahip olmaları hali” olarak tanımlanmıs¸tır.

Görev ve Yetkilerin Menfaat Sağlamak Amacıyla Kulanılmaması

Etik açıdan bakıldığında Yönetmeliğin 14. Maddesi bu konuyla ilgili şu ifadelere yer vermiştir:

“Kamu go¨revlileri; go¨rev, unvan ve yetkilerini kullanarak kendileri, yakınları veya u¨c¸u¨ncu¨ kis¸iler lehine menfaat sagˆlayamaz ve aracılıkta bulunamazlar, akraba, es¸, dost ve hems¸ehri kayırmacılıgˆı, siyasal kayırmacılık veya herhangi bir nedenle ayrımcılık veya kayırmacılık yapamazlar. Kamu go¨revlileri, go¨rev, unvan ve yetkilerini kullanarak kendilerinin veya bas¸kalarının kitap, dergi, kaset, cd ve benzeri u¨ru¨nlerinin satıs¸ını ve dagˆıtımını yaptıramaz; herhangi bir kurum, vakıf, dernek veya spor kulu¨bu¨ne yardım, bagˆıs¸ ve benzeri nitelikte menfaat sagˆlayamazlar.

Kamu go¨revlileri, go¨revlerinin ifası sırasında ya da bu go¨revlerin sonucu olarak elde ettikleri resmi^ veya gizli nitelikteki bilgileri, kendilerine, yakınlarına veya u¨c¸u¨ncu¨ kis¸ilere dogˆrudan veya dolaylı olarak ekonomik, siyasal veya sosyal nitelikte bir menfaat elde etmek ic¸in kullanamazlar, go¨revdeyken ve go¨revden ayrıldıktan sonra yetkili makamlar dıs¸ında hic¸bir kurum, kurulus¸ veya kis¸iye ac¸ıklayamazlar.

Kamu go¨revlileri, sec¸im kampanyalarında go¨rev yaptıgˆı kurumun kaynaklarını dogˆrudan veya dolaylı olarak kullanamaz ve kullandıramazlar.”

Kendisine ve/veya Yakınlarına Çıkar Sağlama

Kamu go¨revlisinin kendisine ve yakınlarına c¸ıkar sagˆlaması c¸ok c¸es¸itli s¸ekillerde ortaya c¸ıkabilir. Söz gelimi bir kadın dogˆum uzmanı, dogˆum yaptırdıgˆı hastalarını, o¨zel bir hastanede c¸ocuk hastalıkları uzmanı olarak c¸alıs¸an es¸ine; yahut yine bir doktor, yazdıgˆı rec¸eteler ic¸in hastalarını kardes¸inin eczanesine yo¨nlendirebilir Sagˆlanan c¸ıkarın bu¨yu¨klu¨k ve derecesine go¨re, bo¨yle bir davranıs¸ salt etik davranıs¸ ihlali olarak go¨ru¨lmekten, disiplin sorus¸turması ve ceza yargılamasını gerektiren bir eylem olarak degˆerlendirmeye kadar gidebilir.

Yapılan İş İçin Ücret Alma

Kamu go¨revlisinin is¸lem yaparken vatandas¸lardan kendisi veya yakınları ic¸in c¸ok ku¨c¸u¨k sayılabilecek dolayısıyla suc¸ olus¸turmayacak derecede yarar sagˆlaması dahi etik ilke ihlalidir. Kamu go¨revlilerinin alıs¸kanlıklardan kaynaklanan tekli eri, suc¸ olus¸turup olus¸turmadıgˆını du¨s¸u¨nmeksizin geri c¸evirmesi gerekir.

Aracılık

Kamu go¨revlileri, bizzat c¸alıs¸tıkları kurumlarda veya go¨rev, unvan ve yetkilerini yahut daha o¨nceden kurulmus¸ ilis¸kileri kullanarak bas¸ka kurumlarda go¨ru¨lmesi gereken is¸lemlerde aracılık yapabilmektedirler Aracılık c¸ogˆu zaman ru¨s¸vet, irtikap gibi suc¸lara es¸lik etmekte, her ha^lu¨ka^rda etik davranıs¸ ihlallerine yol ac¸makta, en azından kamu go¨revlisinin manevi tatminine yo¨nelmektedir. Yo¨netmelik, kamu go¨revlilerinin aracılık yapamayacagˆını hu¨kme bagˆlamaktadır.

Görev, Unvan ve Yetki Kullanarak Ticaret Yapma

Etik Davranıs¸ İlkeleri Yo¨netmeligˆi’nin 14. maddesine go¨re, “kamu go¨revlileri, go¨rev, unvan ve yetkilerini kullanarak kendilerinin veya bas¸kalarının kitap, dergi, kaset, cd ve benzeri u¨ru¨nlerinin satıs¸ını ve dagˆıtımını yaptıramaz”. Bo¨yle bir eylem; kamu personelinin sırf konumları itibariyle, aksi yo¨nde davranmaktan korktukları veya c¸ekindikleri ic¸in zorunlu olarak bo¨yle bir materyali satın almaları sonucunu dogˆuracaktır. Bir insanı konumunu kullanarak yapmak zorunda olmadıgˆı bir s¸eyi yapmaya zorlamanın gayrı ahlakiligˆi yanında, yasanın tanımadıgˆı bir menfaatin go¨rev veya yetki yoluyla elde edilmesi de, gayriahlakidir. Ayrıca TCK md. 259’a göre “Yu¨ru¨ttu¨gˆu¨ go¨revin sagˆladıgˆı nu¨fuzdan yararlanarak, bir bas¸kasına mal veya hizmet satmaya c¸alıs¸an kamu go¨revlisi, altı aya kadar hapis veya adli^ para cezası ile cezalandırılır.”

Kurum, Vakıf, dernek veya Spor Kulübüne Yardım ve Bağış Alma

5072 sayılı Dernek ve Vakıfların Kamu Kurum ve Kurulus¸ları ile I·lis¸kilerine Dair Kanun’un 2. maddesi, “dernek ve vakıfların kamu kurum ve kurulus¸larının sundukları hizmetlerle ilgili olarak gerc¸ek ve tu¨zel kis¸ilerden u¨cret, bagˆıs¸, katkı payı ve benzeri adlar altında herhangi bir kars¸ılık alamayacagˆını” hu¨kme bagˆlamıs¸, aykırı uygulamaları cezai yaptırıma tabi tutmus¸tur.

Görev Sırasında Elde Edilen Bilgilerin Açıklanması

Yo¨netmeligˆin 14. maddesine go¨re, “kamu go¨revlileri, go¨revlerinin ifası sırasında ya da bu go¨revlerin sonucu olarak elde ettikleri resmi veya gizli nitelikteki bilgileri, kendilerine, yakınlarına veya u¨c¸u¨ncu¨ kis¸ilere dogˆrudan veya dolaylı olarak ekonomik, siyasal veya sosyal nitelikte bir menfaat elde etmek ic¸in kullanamazlar, go¨revdeyken ve go¨revden ayrıldıktan sonra yetkili makamlar dıs¸ında hic¸bir kurum, kurulus¸ veya kis¸iye ac¸ıklayamazlar.”

Seçimlerde Kamu İmkanlarını Kullanma

Yo¨netmeligˆe go¨re, “kamu go¨revlileri, sec¸im kampanyalarında go¨rev yaptıgˆı kurumun kaynaklarını dogˆrudan veya dolaylı olarak kullanamaz ve kullandıramazlar.” Bu yasak, kamu kaynaklarının hizmet gerekleri uyarınca kullanılması ilkesinin dogˆal bir sonucudur.

Hediye Alma ve Menfaat Sağlama Yasağı

Yo¨netmeligˆin 15. maddesi de “kamu go¨revlilerinin hediye almaması, kamu go¨revlisine hediye verilmemesi ve go¨rev sebebiyle c¸ıkar sagˆlanmaması temel ilkedir” diyerek bu noktaya temas etmis¸tir. Yo¨netmeligˆe go¨re, “kamu go¨revlileri, yu¨ru¨ttu¨kleri go¨revle ilgili bir is¸, hizmet veya menfaat ilis¸kisi olan gerc¸ek veya tu¨zel kis¸ilerden kendileri, yakınları veya u¨c¸u¨ncu¨ kis¸i veya kurulus¸lar ic¸in dogˆrudan dogˆruya veya aracı eliyle herhangi bir hediye alamazlar ve menfaat sagˆlayamazlar”.

Eski Kamu Görevlileri İle İlişkiler

Yo¨netmeligˆin 21. maddesine go¨re, “Kamu go¨revlileri, eski kamu go¨revlilerini kamu hizmetlerinden ayrıcalıklı bir s¸ekilde faydalandıramaz, onlara imtiyazlı muamelede bulunamaz.” Bu yasak, daha o¨nce go¨rdu¨gˆu¨mu¨z kayırmacılık, tarafsızlık, es¸itlik gibi davranıs¸ ilkelerinin dogˆal sonucudur Ancak kayırmacılıgˆın o¨zel bir tu¨ru¨ olarak sıkc¸a rastlanması nedeniyle, Yo¨netmelikte ayrıca yer verilmis¸tir.

Yo¨netmeligˆin 21. maddesinde, “Kamu go¨revlerinden ayrılan kis¸ilere, ilgili kanunlardaki hu¨ku¨mler ve su¨reler saklı kalmak kaydıyla, daha o¨nce go¨rev yaptıkları kurum veya kurulus¸tan, dogˆrudan veya dolaylı olarak herhangi bir yu¨klenicilik, komisyonculuk, temsilcilik, bilirkis¸ilik, aracılık veya benzeri go¨rev ve is¸ verilemez.” hu¨kmu¨ yer almaktadır.