Ünite 2: Arama Kurtarma Personeli Mesleki Yeterlilik Standardı

Mesleki Yeterlilik Sistemi

Türk Dil Kurumu tarafından meslek, bir kimsenin hayatını kazanmak için yaptığı, kuralları toplum tarafından belirlenmiş ve belli bir eğitimle kazanılan bilgi ve becerilere dayalı faaliyetler bütünü olarak tanımlanmaktadır.

Ulusal ve uluslararası meslek standartlarını temel alarak teknik ve meslekî alanlarda ulusal yeterliliklerin esaslarını belirlemek; denetim, ölçme ve değerlendirme, belgelendirme ve sertifikalandırmaya ilişkin faaliyetleri yürütmek için gerekli ulusal yeterlilik sistemini kurmak ve işletmek üzere 2006 yılında Meslekî Yeterlilik Kurumu (MYK) kurulmuştur.

Kitabın 43. Sayfasında yer alan görselde gösterildiği gibi Ulusal Meslek Standardı ikiye ayrılır: Meslek tanımı ve Meslek profili. Meslek Tanımı da kendi içinde tanım, uluslararası sınıflanmadaki yeri, sağlık, güvenlik, çevre ve meslek ile ilgili mevzuat, tutum ve davranışlar olmak üzere dörde ayrılır. Meslek profili de kendi içinde görevler, işlemler ve başarım ölçütleri, kullanılan araç, gereç ve ekipman, bilgi ve gereçler, tutum ve davranışlar olmak üzere dörde ayrılır.

5544 Sayılı Mesleki Yeterlilik Kanunu’nun ikinci maddesine göre tabiplik, diş hekimliği, hemşirelik, ebelik, eczacılık, veterinerlik, mimarlık (Avrupa Birliği’nde otomatik tanınma kapsamında yer alan meslekler), mühendislik mesleği ile en az lisans düzeyinde öğrenimi gerektiren ve mesleğe giriş şartları kanunla düzenlenmiş olan meslekler bu Kanun’un kapsamı dışında olup bunların dışındaki tüm meslekler kapsamda yer almaktadır.

3308 sayılı Mesleki Eğitim Kanunu’na göre ustalık belgesi almış olanlar ile Millî Eğitim Bakanlığına bağlı meslekî ve teknik eğitim okullarından ve üniversitelerin meslekî ve teknik eğitim veren okul ve bölümlerinden mezun olup, diplomalarında veya ustalık belgelerinde belirtilen bölüm, alan ve dallarda çalıştırılanlar için MYK Mesleki Yeterlilik Belgesi şartı aranmaz.

Tehlikeli ve çok tehlikeli işler sınıfında olup Bakanlıkça yayımlanacak tebliğlerde yer alan mesleklerde MYK Mesleki Yeterlilik Belgesi zorunlu olmaktadır. Belge zorunluluğu getirilen mesleklere ilişkin belge masraf karşılığı ile belirlenen miktarı geçmemek üzere sınav ücreti İşsizlik Sigortası Kanunu’nda belirtilen esaslar doğrultusunda İşsizlik Sigortası Fonundan karşılanır.

Arama Kurtarma Personeli ile İlgili Mevzuat

Arama kurtarma personeli (teknik ve uzman), iş sağlığı ve güvenliği ve çevre ile ilgili yürürlükte olan kanun, tüzük, yönetmelik ve aşağıda verilen diğer mevzuata uymak ve konu ile ilgili risk değerlendirmesi yapmak yükümlülüğündedir. Ülkemizdeki İş Sağlığı ve Güvenliği Mevzuatı’nda afet ve acil durum görevlilerinin müdahâle faaliyetleri kapsam dışı olarak belirtilmektedir. Çok tehlikeli ve riskli bir meslek olan müdahâle faaliyetlerinin mutlaka NACE koduna girmesi ve meslek sınıflaması yapılmasına ihtiyaç vardır.

Afet ve Acil durum Yönetimi Başkanlığı (AFAD) tarafından yayımlanan Açıklamalı Afet Yönetimi Terimleri Sözlüğü’ne göre;

• Arama: Afet ve acil durumlarda afetzede veya kazazedenin yerinin belirlenmesine yönelik yapılan çalışma,
• Arama ve Kurtarma: Afet nedeniyle güç durumda kalmış insanların, özel olarak eğitilmiş ve donatılmış resmî veya özel ekipler tarafından aranması, bulunması ve kurtarılmasına yönelik çalışma olarak tanımlanmaktadır.

2016 yılında Resmî Gazete’de yayımlanan Arama ve Kurtarma Teknisyenliği Sınav, Atama, Görev ve Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik 21. maddede “Diğer eğitimler” başlığı altında Arama ve Kurtarma Teknisyenlerinin eğitimleri tanımlanmaktadır.

Aynı Yönetmeliğin 22. maddesi “Beden sağlığının korunması ve geliştirilmesi” başlığı altında ise bu teknisyenlerin fiziksel beden koşullarıyla ilgili hükümler belirtilmektedir.

Aynı Yönetmeliğin 4. bölümünde bu teknisyenlerin “Görev ve Sorumluluklar ile Çalışma Usul ve Esasları” beyan edilmiştir.

Ayrıca, 2000 yılında Resmî gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Sivil Savunma Arama ve Kurtarma Birlikleri ve Ekiplerin Kuruluşu, Görevleri, Çalışma Usul ve Esaslarına Dair Yönetmelik kapsamında, “Arama ve Kurtarma Birlik ve Ekiplerinin görevleri tanımlanmıştır.

Arama Kurtarma Personeliyle İlgili Genel Mevzuat kapsamında kanun, tüzük, yönetmelik ve tebliğlerden oluşmaktadır.

Arama Kurtarma Personeli Meslek Profili

Bir arama kurtarma uzmanı veya teknik elemanı iş sağlığı ve güvenliği, çevre koruma ve kalite geliştirmeye ilişkin çalışmaları yürütme, afet ve acil durum operasyonlarında müdahâle etme, arama, kurtarma, koruma, önleme, uygulamaları ile mesleki gelişim faaliyetlerini gerçekleştirme bilgi ve becerilerine sahip nitelikli kişi olmalıdır.

Arama kurtarma personeli meslek elemanının görev bölgesi hem kentsel hem de doğa alanlarıdır. Arama kurtarma personeli, afet ve acil durum olaylarının özelliklerine göre yanıcı, parlayıcı, patlayıcı, boğucu, kapalı, dar, karanlık, derin, yüksek, soğuk, sıcak ve benzeri ortamlarda yoğun stres altında çalışır. Acil durumlardan kaynaklanan, nöbet ve operasyonun devamlılığına dayalı bir çalışma düzeni söz konusudur. Çalışmaların içeriği ve süreci gereği; ateş, duman, is, su, toz, gaz, kimyasal, biyolojik, radyolojik ve nükleer (KBRN), zorlu doğa koşulları, yüksekte, derinde, havasız alanda ve benzeri durumlardan kaynaklanan tehlike ve riskler bulunmaktadır.

Arama kurtarma personelinde en az aşağıda verilen özellikler aranmaktadır:

• AFAD tarafından veya uygun bir eğitim kurumu tarafından verilen “Temel Arama Kurtarma Eğitimi”ni almalıdır.
• Güncel ve geçerli ilk yardım belgesine sahip olmalıdır.
• Görevini yapmasına engel olabilecek daimi vücut veya akıl hastalığı veya vücut sakatlığı ile özürlü bulunmamalıdır.
• Ayrıca, arama kurtarma personeli 6331 sayılı İSG Kanunu’nun 15’inci maddesi gereğince sağlık gözetimine tabi tutulması gerekir.

Çalışanlar afet ve acil durumlara belli bir zaman aralığında hazırlıklı olmalıdır; her türlü afet ve acil durumunda uzun müddet hiç kimseye ihtiyaç duymadan her açıdan, giyinme, yeme içme gibi ve donanımsal olarak hayatını sürdürebilme imkân ve kabiliyetine sahip olmalıdır. Bilinmesi gereken en önemli hususlardan birisi, her bireyin, “afet sonrası altın saatler” olarak adlandırılan “ilk 72 saat, yani ilk üç gün” için hazırlıklı olmasıdır. Kısaca, yerel kaynakları kullanmadan kendi kendine yetecek donanıma ve iaşeye sahip olmalıdır. Ayrıca afet bölgesinde 10 güne kadar faaliyet gösterebilmelidir.

İnsan kaynakları yönetimi; herhangi bir örgütsel ve çevresel ortamda insan kaynaklarının örgüte, bireye ve çevreye yararlı olacak şekilde, yasalar çerçevesinde, etkin ve verimli bir şekilde yönetilmesini sağlayan işlev olarak tanımlanabilir.

Bir arama kurtarma ekibi içerisindeki her personel asli amacı olan ‘‘hayat kurtarma’’ için birçok tekniği bilmekle beraber gerekli araç ve gereçleri de kullanabilmelidir. Her bir afet ve acil durum eylem ve faaliyetlerinde kişisel kabiliyet ve becerilerin kullanılmasını gerekli kılacak durumların ve problemlerin çözümü ve zorlukların üstesinden gelinmesine n hazırlıklı olunmalıdır.

Fiziksel ve bedensel olarak afet ve acil durum faaliyetlerinde yer alacak kişilerin seçiminde öncelikli olarak bu zor şartlara dayanımlı ve uyum sağlayabilen ve her bir olaya özgü bedensel ve zihinsel özelliklere sahip olmaları gözetilmelidir. Herhangi bir afet ve acil durum faaliyetlerinde görev alacak olan çalışanın fiziki olarak iyi durumda olması ve beraberinde çalışanın her yönden güçlü olması gerekmektedir. Arama kurtarma faaliyetleri uzun süreli faaliyetler olduğundan gerek fiziki gerekse de zihnî dayanıklılık gerektirir. Arama kurtarma personelinin burkulma, stres kırığı ve kramp girme gibi basit sakatlıktan kurtulması için güçlü, dayanıklı bir vücudun yanında, bunlara ek olarak esnek olması da beklenir. Her lider, ekibinin, takımımın aktivitelerini koordine etmekten ve onların psikolojik ve fiziksel durumlarını gözlemlemekten sorumludur.

Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı (AFAD) tarafından hazırlanan ve sektördeki ilgili kurum ve kuruluşların görüşleri alınarak değerlendirilen ve Mesleki Yeterlilik Kurumu (MYK) Adalet ve Güvenlik Sektör Komitesi tarafından incelendikten sonra MYK Yönetim Kurulunca onaylanıp 12.02.2016 tarih 29622 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan arama kurtarma uzmanı ulusal meslek standardına göre bir arama kurtarma personelinin sahip olması gereken görevler, işlemler ve başarım ölçütleri derlenerek aşağıdaki bölümlerde verilmiştir (MYK, 2016).

İş Sağlığı Güvenliği ve Çevre Koruma Önlemlerini Almak/Alınmasını Sağlamak

1. Risk değerlendirmesi yapmak,
2. Kişisel koruyucu donanım (KKD) ve operasyona özgü koruyucu donanımları kullanmak/kullanılmasını sağlamak,
3. İş yerinin ve olay yerinin güvenlik uygulamalarını yürütmek,
4. Ekipman ve araç-gereçlerin güvenlik koşullarına uygun kullanmak/kullanımını sağlamak,
5. Kendisinin ve ekibindeki elemanların sağlıklarının korunmasına yönelik uygulamaları yürütmek,
6. Olası iş kazalarında prosedürleri uygulamak,
7. İş ortamında ve olay yerinde çevre koruma önlemlerinin alınmasını sağlamak.

İş Süreçlerinin Organizasyonu ve Koordinasyonunu Yürütmek

1. Araç gereç, ekipman ve malzemelerin kullanıma hazır hâlde bulundurulmasını sağlamak,
2. İhbarları değerlendirmek,
3. Müdahâle ekib(ler)ini yönetmek/yönlendirmek,
4. Mal ve hizmet tedarik süreçlerine katkıda bulunmak/destek vermek,
5. İş süreçlerinin kayıt tutma ve raporlama çalışmalarını yürütmek/yürütülmesini sağlamak,
6. İş süreçlerinde ilgili kurum ve kuruluşlarla iş birliği ve koordinasyon faaliyetlerini yürütmek.

İş Süreçlerinde Kalite ve İş Geliştirme Çalışmalarını Yürütmek/Yürütülmesini Sağlamak

1. İş süreçlerinin iyileştirilmesine katkı vermek,
2. İş süreçlerinde stratejilerin ve ana planların geliştirilmesini desteklemek.

Operasyonel Süreçleri Yönetmek

1. Olayın analiz ve değerlendirmesini yapmak,
2. Olay yeri müdahâle plan ve standart operasyon prosedürleri hazırlaması yapmak,
3. Arama kurtarma hazırlıklarını yapmak/yapılmasını sağlamak,
4. Olaya müdahâle sürecini yönlendirmek,
5. Olay sonlandırma işlemlerini yürütmek.

Afet ve Acil Durumlara Müdahâle Etmek/Edilmesini Sağlamak

1. Bina çökmeleri/enkaz ve toprak kaymalarında arama ve kurtarma yapmak/yapılmasını sağlamak,
2. Dağda arama ve kurtarma yapmak/yapılmasını sağlamak,
3. Çığda arama ve kurtarma yapmak/yapılmasını sağlamak,
4. Su baskınlarında arama ve kurtarma yapmak/yapılmasını sağlamak,
5. Derin, kapalı ve yüksek alanlarda arama ve kurtarma yapmak/yapılmasını sağlamak,
6. Kara taşıtları, raylı sistem taşıtları ve havaalanı dışındaki hava taşıtı kazalarında arama ve kurtarma yapmak/yapılmasını sağlamak,
7. KBRN olaylarına müdahâle etmek,
8. Çeşitli kaza durumlarında arama ve kurtarma yapmak/yapılmasını sağlamak,
9. Yangın söndürülmesine destek vermek.

Koruma ve Önleme Uygulamaları Yapmak/Yapılmasını Sağlamak

1. Kamuoyunu bilgilendirici çalışmaları yürütmek,
2. Bina ve tesislerde afet ve acil durum önlemleri alınmasını sağlamak,
3. Bölgesel risk analizleri yapmak,
4. Riskli yerlerde önlem alınmasını sağlamak.

Mesleki Gelişim Uygulamalarını Yürütmek

1. Eğitim uygulamalarını yürütmek/yürütülmesini sağlamak,
2. Bireysel mesleki gelişimini sağlamak,
3. Ekip(ler)in kariyer gelişimlerini desteklemek.