Ünite 4: Telsiz Haberleşme Hizmetleri

Giriş

Telsiz; telsiz telefon ya da telsiz telgrafın kısa adıdır. Amatör radyo; ticari olmayan mesaj alışverişi, kablosuz deneyler, kendi kendini eğitme, özel rekreasyon, radyo spor, yarışma ve acil iletişim amacıyla radyo frekansı spektrumunun kullanımıdır. Afetlerde mevcut altyapıların fiziki ya da teknik olarak çökmesi nedeniyle kesintiye uğrayan haberleşme, amatör radyo ve uydu terminalleri vasıtasıyla sağlanabilmektedir.

Haberleşme

Genel bir ifadeyle haberleşme; herhangi bir durumun veya herhangi bir bilginin karşılıklı (duplex) veya tek taraflı (simplex) olarak ses, bilgi paketi veya görüntü şeklinde teknik altyapıyla iletilmesi işlemine denir.

Haberleşme sistemleri telli veya telsiz haberleşmesi şeklinde iki grupta incelenebilir;

Telli Sistemler:

• Telli Karasal Sistemler (Analog, Dijital)
• Internet Sistemleri (IP, Fram Relay, Wriless, ADSL)

Telsiz Sistemleri:

• Telsiz Sistemleri (Analog-VHF, UHF, HF-, Dijital/Trunk-Tetra, Apko 25 vb)
• Uydu Sistemleri (VSAT, Unicast, Broadcast, Multicast Sistemler)
• GSM Sistemleri ( Mobil Telefon Altyapıları)

Haberleşmenin temel amacı; doğru bilginin, doğru formatta, doğru kişiye, doğru zamanda ulaştırılmasını sağlamaktır.

Temel Kavramlar, Tanımlar, Semboller

Telsiz haberleşmesi: Elektromanyetik dalgalar yardımıyla ses, resim vb. bilgilerin bir noktadan diğerine gönderilmesi işlemine verilen genel tanımdır. Telsiz haberleşmesi çalışma frekanslarına göre HF, VHF, UHF olmak üzere üç çeşittir.

Frekans bantları: Telsiz cihazlarının kullanılacağı arazi şekilleri ve haberleşme mesafesi, frekans bantlarının seçiminde etkili olmaktadır.

Telsiz cihazlarını meydana getiren ana parçalar telsiz cihazları; telsizin kendisi, besleme ünitesi, anten, anten kablosu ve mikrofon gibi bazı parçalardan oluşur. Ni-Cd / Li-ion pillerden oluşan batarya bloğudur.

Telsizlerin anteni: Cihazın üzerine takılan, bükülebilir, lastik kaplı helis antendir. Mikrofonları ise cihazın üstünde yer alır. Araç cihazlarında beslemeyi aracın elektrik tesisatı, aküsü sağlar.

Sabit telsiz cihazları: 220 V AC şebeke gerilimini 13,8V DC’ye çeviren ve yaklaşık 10 ile 15 A akım verebilen bir besleme sistemiyle çalıştığı gibi, besleme sistemi kendi içerisinde olan cihazlar da vardır. Mikrofon, tercihe göre masa ya da el mikrofonu şeklindedir.

Frekans: 1 saniyedeki ses dalgasının titreşim sayısıdır.

Dalga Boyu: Radyo dalgasının 1 periyodunda aldığı yoldur.

HF: 1,6-30 MHz arasında frekans bandını, çok farklı dalga boylarında yayın yapılan, yani yüksek frekans bandını oluşturur.

VHF: 30-300 MHz arasında 2 metre dalga boyunda yayın yapılan banttır.

UHF: 300MHz-3Ghz arasında 70 cm dalga boyunda yayın yapılan banttır.

Duplexer: Farklı frekanstaki alıcı ve vericilerin değişik RF sinyallerinin birbirini en az zayıflatacak ve etkileyecek biçimde ortak bir anten kullanmasına imkân veren telsiz rölelerinde kullanılan cihazdır.

Hertz: Frekans birimidir. 1 Hertz dakikada bir titreşim sayısı demektir.

Telsiz Haberleşme Sistemleri

Telsiz Alt Yapıları: Telsiz haberleşme sistemleri, diğer tüm haberleşme sistemlerinde olduğu gibi teknolojik gelişime paralel olarak, belirli zaman aralıklarında sınırlı bir çerçeve içinde gelişmelerini sürdürmüş ancak teknolojik gelişmenin evrimsel olduğu zamanlarda ise evrimsel bir gelişmeye tabii olmuştur. Bu anlamda analog teknolojilerin kullanıldığı aralıkta tasarlanan telsizler birinci nesil, sayısal teknolojilerin kullanıldığı aralıkta tasarlanan telsizler ise ikinci nesil telsizler olarak adlandırılmıştır.

Uzak mesafe HF SSB alt yapı çalışma prensibi (iyonosfer tabakası): Yeryüzünden 40-500 km uzaklıkta bulunan iyonosfer tabakası, bir ayna görevi görerek HF dalgasının yayılımını sağlar.

Ölü bölge (kör nokta): Antenlerin yayım alanı dışarısında kalan ve vericiden hiçbir sinyalin alınamadığı dairesel bir alandır.

Telsiz çağrı sistemi ve kod sistemleri: Telsiz konuşmalarının belli bir düzende, sistematik olarak ve kurallar içerisinde yapılmasını sağlamak için gereklidir. Her numaranın tahsisi, 1 telsizin çağrı kodu olacak şekilde planlanmalıdır.

Fonetik alfabe: Haberleşmede kolay anlaşılmayı sağlamak, yanılma ve yanlış anlamayı önlemek ve haberleşmede standart sağlamak amacıyla ulusal ve uluslararası kabul edilen, kelimelerin harf harf kodlanarak okunup söylendiği yöntemdir.

Uzak Mesafe Telsiz Haberleşme Sistemleri

Temel Çalışma Prensibi

Bir verici antenden gönderilen ses, data, görüntü gibi farklı formatlarda sözel ve görsel bilgilerin tek bir taşıyıcı elektromanyetik dalgalara bindirilerek iyonosfer tabakası üzerinden alıcı birimlere ulaştırılmasıdır.

HF telsiz dalgaları, aynı zamanda 3 değişik şekilde yayılır:

1. Yer Dalgası: Yer dalgaları, kısa mesafelerde yer yüzeyi etrafında yol kat eder. Tipik olarak yer yüzeyinde 100 km kadar, deniz üzerinde 300 km kadar yayılır.
2. Direkt Dalga: Direk dalgalar, göndericiden alıcıya doğru, görüş çizgisinde yol kat eder. Örneğin yer istasyonundan yakın mesafede seyir eden bir uçağa gönderilen sinyal.
3. Hava Dalgası: Bu dalga, HF yayınının en önemli dalgasıdır. Radyo sinyalleri havaya doğru gönderilir ve iyonosfer tabakasından yeryüzünde uzun mesafedeki alıcıya doğru yansıtır.

Konuşma için uygun frekans seçimi: HF telsiz konuşma tekniğinde görüşme frekansının seçiminde dikkat edilecek en önemli unsur, karşı merkezin uzaklığı ve günün o anki zamanıdır. Çünkü yansıtılan radyo dalgalarının boyutu kullanılan frekansa göre değişir. Önemli olan, iyonosfer tabakasının yansıtma özelliğini kullanmaktır.

Mobil (Araç): HF Telsizler Söz konusu sistemler, afet haberleşme araçlarında mobil haberleşmeyi (hareket halinde telsiz haberleşmesini) sağlamak için tasarlanmıştır.

Araç sistem parçaları

• El seti
• Telsiz ana ünitesi (RF Unit)
• Besleme Ünitesi
• Mobil anten

Kısa Mesafe Telsiz Haberleşme Sistemleri

Temel Çalışma Prensibi

Kısa mesafeli telsiz haberleşmesi VHF veya UHF bantlarında yapılır. VHF, Very High Frequency (Çok Yüksek Frekans) anlamına gelmekte olup 30-300Mhz arası frekans bandını; UHF, Ultra High Frequency (Ultra Yüksek Frekans) anlamına gelmekte olup 300Mhz-3Ghz frekans bandını kapsamaktadır. VHF sisteminde 2 tip haberleşme yapılmaktadır:

1. Dupleks haberleşme (Röle Haberleşmesi): Dupleks çalışmada telsizler, alma ve gönderme işlemlerini farklı frekanslar üzerinden yaptıklarından sistemde iki taraflı telefon görüşmesi şeklinde görüşme gerçekleşebilir. Tam dupleks ve yarı dupleks olmak üzere iki çeşit dupleks çalışma yöntemi vardır.
2. Simpleks haberleşme: Simpleks çalışmada, sistemdeki tüm birimler alma ve gönderme işlemlerini tek bir frekans üzerinden yaparlar. Telsizin alma sırasında göndermeci, gönderme sırasında ise almacı pasif konuma geçer. Yakın mesafe haberleşme amacıyla kullanılır.

Dijital telsiz teknolojisi (DMR): Kısa adı DMR (Dijital Telsiz Teknolojisi) olarak adlandırılmaktadır.

Sabit merkez telsizler: Söz konusu sistemler, adından da anlaşılacağı üzere sabit merkezleri (alanda veya merkezlerde) kapsama alanı içerisinde VHF telsiz ana haberleşmesini yapar.

Sistemi oluşturan parçalar

Genel olarak 5 ana parçadan oluşmaktadır;

• Ana Ünite (Rf Unit)
• Güç Kaynağı
• El Seti-Masaüstü Mikrofon
• Dâhili Hoparlör
• Sabit Merkez Anteni

Sabit merkez telsizini çalıştırma

Telsizlerin açılması / kapatılması: Cihazın çeşidine göre güç açma / kesme tuşunabutonuna uzun bir süre, telsiz güç açılış ekranı çıkana ve güç açık ikaz sesi duyulana, LED yeşil renkte yanıp sönmeye başlayıncaya kadar basınız.

Ses ayarı: Ses Kontrol / Sanal Secim kadranını görüşmenin ses düzeyini yükseltmek için kadranı saat yönünde, azaltmak için ise saat yönünün aksine çeviriniz.

Frekans/kanal seçimi: Telsiz açıldıktan sonra ekranda frekans, röle veya kanal seçeneği gelecektir. Örneğin; “145.600” veya “R0”. Frekans değiştirme konsolu veya kanal değiştirme tuşundan istediğiniz frekans veya kanala geçebilirsiniz.

Dijital / analog: Anahtar Ses Kontrol / Kanal Secim kadranı aracılığıyla sayısal ve analog kanallar arasında hızlı geçiş yapmamız mümkündür.

Görüşme

Gönderme yapmak için el mikrofonu üzerindeki baskonuş mandalına basınız ve konuşma boyunca basılı tutunuz. Konuşmanız bitince mandalı bırakarak dinleme konumuna geçiniz. Telsiz alıcısının sesleri en uygun seviyelerde almasını sağlamak için avuç içi mikrofonu ağzınızdan yaklaşık 3-5 cm uzakta tutunuz.

Periyodik bakım

Ayda en az 1 sefer, cihaz bağlantı ve anten bağlantı noktalarının sıkılık kontrolü yapılmalıdır.

Araç telsizi

Araç telsizleri, VHF telsiz haberleşmesinde mobil (hareketli) kullanıma yönelik olarak tasarlanmış olan ve kapsam alanı içerisinde VHF ve/veya UHF telsiz haberleşmesini sağlayan cihazlardır.

Sistemi oluşturan parçalar

• Ana Ünite (Rf Ünit)
• Güç Kaynağı
• El Seti Mikrofon
• Harici Hoparlör / Dahili Hoparlör (Modele göre değişiklik gösterebilir)
• Araç Anteni

VHF/UHF el telsizi

VHF bandında çalışan elde taşınabilecek fiziki boyut ve özelliklere sahip olan tüm VHF/UHF bantta çalışan ve telsizlerin ana çalışma prensibine bağlı olarak üretilmiş cihazlardır.

Sistemi oluşturan parçalar

• Telsiz Ana Ünitesi
• Batarya
• Batarya Şarj Cihazı
• Adaptör
• Anten

VHF/UHF el telsizi çalıştırılması

• Cihaz açma kapama düğmesi saat yönünde çevrilir.
• Kanal düğmesi uygun kanala getirilir.
• Telsizin sol yan tarafındaki bas konuş - bırak dinle tuşuna (PTT-mayk) basılarak gönderme yapılır.
• Telsiz konuşma kuralları çerçevesinde konuşma yapabilirsiniz.

Periyodik bakım

• Telsizler uzun süre kullanılmıyor ise cihazın çalışmaları ve bataryaların şarj durumları kontrol edilerek 2 haftada bir şarj edilmelidir.
• Telsiz bağlantı noktaları (anten ve batarya) kontrol edilmeli, varsa toz ve kir az nemli bezle silinmelidir.

Röle (aktarıcı) sistem

Araç, sabit ve el telsiz cihazlarının iletişim alanının sınırlı olduğu yerlerde (cihazın kurulduğu bölgenin coğrafi yapısına bağlı olarak) telsiz haberleşmesinin daha geniş bir alanda yapılmasına olanak sağlayan VHF/UHF-dijital cihazlardır.

Periyodik bakım

6 ayda bir, röle cihazının bulunduğu yere giderek cihazın anteni, bağlantı noktaları, gergi ipleri ve varsa akü suyu kontrol edilmelidir.

Telsiz sistemlerinde yasal mevzuat

Ülkemizde kullanılan ve yasal mevzuatla tanımlı telsiz sistemleri Resmî Gazete’nin 05.11.2008 tarih ve 5809 sayılı yayımlanan “Elektronik Haberleşme Kanunu “ ve “17.07.2009 tarih ve 27291 sayılı Teliz İşlemlerine İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik” çerçevesinde T.C. Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı’na bağlı Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu (BTK) tarafından yurt genelinde bulunan Bölge Müdürlükleri eliyle bu alanda yapılan faaliyetler düzenlenir ve denetlenir.

Radyo Amatörlüğü

Radyo Amatörü

Hiçbir maddi ve siyasi çıkar gözetmeksizin ve millî güvenlik gereklerine mutlaka bağlı kalmak şartıyla sadece kişisel istek ve çaba ile radyo tekniği alanında kendisini yetiştirmek amacıyla çalışan gerçek kişilerdir.

Radyo amatörlüğü faaliyetleri

• Kendi ülkesi ve yurt dışında bulunan radyo amatörleriyle haberleşme yapar. Bu haberleşmeyi ses, data ve resim şeklinde gerçekleştirir.
• Elektronik ve haberleşme tekniği alanında kendini yetiştirir. Haberleşme şekillerini inceleyerek olağanüstü durumlarda (tabii afetler, savaş) resmî makamlar ile işbirliği yaparak haberleşmeyi kolaylaştırır.
• Ülkesinin tanıtımına katkıda bulunur.

Ulusal frekans spektrumunda radyo amatörlerine ayrılan bantlar

• Sadece Radyo Amatörleri için tahsis edilmiş, Kısa dalga HF, VHF, UHF, SHF bantlarında frekanslar mevcuttur.
• Normal zamanlarda bu frekansların dışında başka frekans kullanarak haberleşme yapılamaz.
• Dijital modlar hariç anlaşılmayacak şekilde haberleşme yapılamaz.
• Radyo Amatörlerinin yaptığı haberleşmeler, kanun ve yönetmelikler çerçevesinde, tahsis edilmiş frekanslarda, uluslararası anlaşmalara bağlı kalınarak yapılır.

HF Haberleşmesi

CW/MORS

• Maniple
• Mors kodu
• Kısaltmalar
• Q kodları

HF/SSB

Mikrofon, normal konuşma şeklinde telgraf haberleşmesindeki tüm kurallar ve yöntemler burada da geçerlidir. CW’ deki maniplenin yerini mikrofon alır. Kısaltma ve özel sözcükler yerine tam metin kullanılır. Sadece başlangıçta CQ denilerek genel çağrı yapılır.

Dijital haberleşme

Bilgisayar ile telsiz cihazının birlikte çalışarak, dijital sinyallerin radyo frekans yolu ile karşı istasyon(lar)a aktarımıdır.

Q Kodları

Amatör radyo haberleşmesinde Mors kodu ile Tüm cümleyi aktarmak zaman aldığından, anlaşılırlığı arttırmak ve haberleşme süresini kısaltmak maksadıyla Q kodları ve kelimelerin kısaltmaları kullanılır.

Çağrı işareti

Amatör Radyo Lisans Sınavını kazanan adaylara Kıtı Emniyeti Genel Müdürlüğü tarafından bir çağrı işareti verilir. Bu çağrı işareti dünya üzerinde sadece o amatör telsizciye ait olup o kişinin

1. Ülkesini,
2. Ülkesinde bulunduğu bölgesini,
3. Lisans sınıfını, gösterir.

Bant planları

Amatör radyocuların kullanabileceği bandları kısa adı ITU olan InternationalTelecomunication Union belirler. Bilgi Teknolojileri Kurumu bu kurallara göre ulusal düzenlemeyi yapar.

Tehlike/acil durum çağrısı

Tehlike işareti MAYDAY kelimesidir. Bu işaret tehlike ile karşı karşıya kalındığını ve acil yardım istendiğini gösterir.