Ünite 7: Risk Yönetimi ve Sigorta

Risk ve Risk Yönetimi

Risk

Risk kelimesinin Yunancada “sarp kayalık” anlamına gelen “rhiza” kelimesinden türediği iddia edilmektedir. Risk kelimesi, antik çağda mecburi olarak kıyılar boyunca sahilin ya da kayalıkların yakınında yapılan deniz seyrüseferlerindeki tehlikelere atıfta bulunmak üzere kullanılan bir denizcilik terimi olarak ortaya çıkmıştır. Böylece risk kelimesi “denizde zorluklardan kaçınma” anlamında ortaçağ boyunca kullanılmaya başlanmıştır. Finansal açıdan ise risk; bir yatırımdan elde edilecek getirinin beklenenden farklı olması olarak tanımlanmaktadır.

Risk Türleri

Üç çeşit risk bulunmaktadır. Bunlar:

• Finansal ve finansal olmayan riskler
• Temel ve özel riskler
• Spekülatif ve saf risklerdir.

Finansal ve Finansal Olmayan Riskler

Sonucunda finansal (parasal) kayıplara sebep olan risklere finansal riskler denir. Bir kişi ya da kurum gelir elde etmek amacıyla bir finansal varlığa yatırım yaparken risk alır. Yatırım döneminin sonunda beklediği getiri elde edemeyebilir. Girişimi başarılı olabileceği gibi başarısız da olabilir. Her iki durumda da sonuç başarısız olursa parasal kayıplarla karşılaşır.

Bazı risklerin sonucunda ise finansal kayıplar olmayabilir. Örneğin, kişi hasta olabilir, sakat kalabilir hatta ölebilir. Bu tip sonucu finansal olmayan risklere finansal olmayan risk denir.

Temel ve Özel Riskler

Temel riskler, toplumun büyük bir kısmını ve hatta kimi zaman tamamını etkileyen risklerdir. İşsizlik, yüksek enflasyon, doğal afetler ilk akla gelen temel risklerdir.

Özel riskler ise kişisel olaylardan dolayı ortaya çıkan ve genelde büyük kitleleri değil belirli kişileri etkileyen risklerdir. Bir iş yerine hırsız girmesi, bir evin yanması, bir kişinin kaza geçirmesi özel risklere örnek olarak verilebilir.

Spekülatif ve Saf Riskler

Spekülatif riskler, gerçekleşmesi halinde bir kayba yol açan ancak gerçekleşmemesi durumunda kazançla sonuçlanan risklerdir. Örneğin, pay senedine yatırım yapan bir yatırımcı, pay senetlerinin fiyatları yükselirse kazanç elde eder ancak beklentiler gerçekleşmez, pay senedi fiyatları düşerse zarar eder.

Saf riskler ise gerçekleştiğinde çoğunlukla bir kayba sebep olur ya da herhangi bir kayıp olmayabilir. Riskin gerçekleşmemesi durumunda herhangi bir kazanç da söz konusu değildir. Örneğin deprem bir risktir. Deprem olduğunda oturduğunuz bina hasar görürse maddi bir kayıpla karşı karşıya kalırsınız. Ancak deprem olmazsa herhangi bir kazancınız da olmayacaktır.

Saf Risklerin Türleri

Saf riskler sigortaya konu olan risklerdir. Saf riskler üç çeşittir.

• Kişiye yönelik riskler: Gelir kazanma özelliğinin kaybedilmesine bağlı olarak gelirin ya da mal varlığının azalma olasılığı ile ilgilidir. Ör. ani ölüm
• Mala yönelik riskler: Malı olan kişi ya da kurumlar yangın, hırsızlık, kaza, doğal afetler gibi risklerle karşı karşıya kalırlar. Bu riskler sonucu oluşan maddi kayıplar, mala yönelik riskleri oluşturmaktadır.
• Sorumluluğa yönelik riskler: Bir kişinin kendi hatasından kaynaklı olarak başkalarına zarar vermesi durumunda sorumluluğa yönelik riskle karşı karşıya kalınır. Örneğin bir hekimin yanlış ameliyat yapması durumunda hastasının zarar görmesi.

Risk Yönetim Süreci

Risk yönetimi, olası kayıpları bekleyerek ve zararın meydana gelme olasılığını azaltıcı ya da meydana gelen zararın mali boyutunun düşük kalmasını sağlayacak prosedürler tasarlama ve yürürlüğe alma yöntemiyle risklerle başa çıkmaya çalışan bir yaklaşımdır. Risk yönetimi dört aşamadan oluşmaktadır.

• Riskin belirlenmesi
• Risk analizi
• Risk değerlendirmesi
• Risk kontrolü

Risk Yönetim Teknikleri

Kişi ve kurumlar risklerin farkında olmayabilir ya da risklerin farkında olsalar bile risk yönetim teknikleri farklılık gösterebilir. Bu teknikler, dört ana başlık altında incelenebilir.

• Riskten kaçınmak
• Riski tutmak
• Riski azaltmak
• Riski transfer etmek

Sigortacılıkla İlgili Kavramlar

Sigortanın Tanımı

Sigortacılık terminolojisinde ise sigorta şu şekilde tanımlanmaktadır: Canları ve malları aynı cins tehlikenin, (riskin) tehdidi altında bulunan bireylerin, kurum ve kuruluşların toplumsal veya ekonomik uğraşıları yahut doğal afet sonucu risklerin, tehlikelerin gerçekleşmesi hâlinde maruz kalacakları olası zararların bir ücret karşılığında, sigorta sözleşmesinde belirlenen koşullar içinde aralarında paylaştırılarak giderilmesi sistemine sigorta ya da sigortacılık denilmektedir.

Sigortacılığın Unsurları

Sigortacılığın barındırdığı unsurlar beş çeşittir. Bunlar:

• Cana veya mala kasteden riskler,
• Bu risklerden kaçınmak, korunmak isteyen kişi, kurum ve kuruluşlar,
• Bu riskleri üstlenen bu amaçla kurulmuş şirketler,
• Riskleri üstlenme karşılığında talep edilen ücret (prim),
• Risk gerçekleştiğinde riskleri belli bir prim karşılığında üstlenen şirketler tarafından ödenen tazminat.

Sigortanın İşlevleri

Sigortanın kişi, kurum ve toplum açısından önemi aşağıdaki başlıklar altında toplanabilir.

• Fertlere ve kurumlara ekonomik ve sosyal hayatta öngörülebilirlik ve emniyet sağlamak.
• Kredi teminine yardım etmek.
• Tasarrufu geliştirip, sermaye oluşumuna katkı sağlamak.
• Toplumda huzur ve güven tesis etmek.
• Uluslararası ilişkileri geliştirmek.
• Finansal istikrarı arttırmak.
• Girişimcileri ve ticareti desteklemek, iş sürekliliğini sağlamak.
• Sosyal güvenlik programlarının üzerindeki baskıyı hafifletmek.
• Risklerin daha etkin yönetilmesini sağlamak.
• Risklere karşı önleyici önlemleri geliştirmek.
• Finansal sistemin etkinliğini arttırmak.

Sigorta Sözleşmesi

Sigorta poliçesi; sözleşmenin koşullarını gösteren ve delil teşkil eden yazılı bir belgedir. Sigortacının sigorta güvencesini üzerine aldığını ve sigorta ettirenin ise prim ödeme borcu altına girdiğini gösterir, her iki tarafa da borç yükleyen bir sözleşmedir.

Sigortanın Genel Şartları

Genel şartlar, hazine müsteşarlığı tarafından düzenlenmektedir. Her sigorta branşı için genel şartlar belirlenmiştir. Genel şartların sigorta poliçesiyle birlikte sigortalıya verilmesi zorunludur. Genel şartlardaki hükümlerinin uygulanması gerekmektedir. Bunlar dışındaki şartlar sigortacı ile sigortalı arasındaki özel anlaşmayla değiştirilebilir. Örneğin; kasko sigortalarında aracın yarışmalara katılması sonucundaki alabileceği zararlar.

Sigortanın Özel Şartları

Genel şartların emredici hükümlerine aykırı olmamak ve mutlak istisnalar dışındaki hükümler harici olmak koşulu ile sigortalı ve sigortacı tarafından karşılıklı görüşülerek kararlaştırılır ve poliçenin ön yüzüne yazılmak kaydıyla teminat kapsamına alınabilmektedir. Ancak bazı şartlar vardı ki sigortacı ile sigortalı anlaşmış dahi olunsa sigorta özel şartı olarak teminat kapsamına alınamamaktadır. Örneğin; ehliyetsiz veya alkollü bir kimsenin aracı kullanırken yapacağı zararlar.

Sigorta Sözleşmesini Sona Erdiren Durumlar

Sigorta sözleşmesi, taraflar arasında sürekli nitelikte bir borç ilişkisi kuran, hukuki bir anlaşmadır ve sözleşmenin taraflarını bağlamaktadır. Aşağıdaki sebeplerin oluşmasıyla da bu hukuki ilişki sona ermektedir:

• Sözleşme süresinin bitmesi
• Sigorta risklerinin gerçekleşmesi
• Riskin gerçekleşme ihtimalinin ortadan kalkması
• Sigortanın karşılıklı anlaşma ile sona erdirilmesi
• Taraflardan birinin isteğiyle sona erdirilmesi
• Sigortada acze düşme
• Sigortalı malın sahibinin değişmesi

Teminat

Sigorta sözleşmesi ile güvence altına alınan riskin gerçekleşmesi durumunda, sigorta şirketinin genel şartlar ve poliçe şartları çerçevesinde ödemeyi taahhüt ettiği meblağdır. Tarife ya da ürün bazında poliçede verilmesi zorunlu olunan teminatlara ana teminat, sigorta ettirenin seçebileceklerine ise ek teminat denir.

Prim

Sigorta şirketinin vermiş olduğu teminata karşılık olarak, sigorta ettiren tarafından ödenen parasal değerdir. Sözleşmenin diğer bütün şartları yerine getirilmiş olsa bile primin ödenmemiş olması, pek çok sigorta branşında, sigorta sözleşmesinin yürürlüğe girmesini engelleyen bir durumdur.

Sigorta Türleri

Sigorta, farklı bakış açıları ile çeşitli açılardan sınıflandırılabilmektedir. Bu kapsamda, özel sigorta ve sosyal sigorta en temel ayrımlardandır. Sosyal sigorta, toplumun karşılaştığı birtakım temel risklere karşı güvence sağlanabilmesi amacıyla devlet desteği ile uygulamaya konulan sigorta türüdür.

Özel sigorta ise gerçek ya da tüzel kişilerin sahip olduğu riskleri transfer etmek için isteğe bağlı ya da zorunlu olarak alınan sigortadır.

Bunlarla birlikte sigortalar, şu şekilde de sınıflandırılabilir:

• Poliçe sahibinin malı ile ilgili sigortalar
• Poliçe sahibinin sorumluluğu ile ilgili sigortalar
• Poliçe sahibinin şahsı ile ilgili sigortalar
• Poliçe sahibinin hakları ve mali menfaati ile ilgili sigortalar

Yaygın olarak kullanılan bir diğer sınıflandırmada şu şekildedir:

• Mal sigortaları
• Can sigortaları
• Sorumluluk sigortaları

Mal Sigortaları

Mal varlığı değerlerinin oluşturduğu sigortalardır. Bir kişi veya kuruluşun mal varlığını tehdit eden rizikoların sonuçlarına karşı yapılır. Bu sigortanın amacı, sigorta ettirenin uğradığı zararı tazmin etmektir.

Can Sigortaları

İnsan hayatına yönelik rizikoları teminat altına alan sigortalara can sigortaları denir. Can sigortaları insanları ölüm, sakatlık, hastalanma, yaşlanma, kaza geçirme gibi tehlikelere karşı teminat altına alır. Can sigortaları ferdi kaza sigortası, sağlık sigortası ve hayat sigortalarından oluşur.

Sorumluluk Sigortaları

Sigorta ettirenin sorumluluğu dahilindeki eylem ve fiillerden veya kazalardan dolayı üçüncü şahısların mallarında ve canlarında meydana gelen zararları tazmin eden sigortalardır.