Ünite 6: Afet ve Acil Durum Tatbikatları

Giriş

Tatbikatlar, personelin kendi alanında önceden deneyim kazanmasına ve eş güdüm içinde ve koordineli bir şekilde çalışma yeteneğini geliştirmesine olanak sağlayan uygulamalardır. Belli kurallar çerçevesinde gerçekleştirilen ve iyi planlanmış tatbikatlar, afet ve acil durum anlarında karşılaşılabilecek zorluklar ve sorunlar için çözüm üretme kapasitesinin geliştirilmesine de büyük katkı sağlamaktadır.

Tatbikat ve Tatbikatın Amacı

Tatbikatlar, olası bir afet ve acil durumda can ve mal kaybının yaşanmaması veya en aza indirilmesi için öngörülen tehlike senaryoları doğrultusunda hazırlanan afet ve acil durum planlarının uygulanabilirliğini gerçekçi ortamlarda test etmek, ekiplerin kapasite ve kabiliyetlerini görmek, yönetim fonksiyonu içinde yer alan kişilerin karar verme sürecindeki başarısını ölçmek amacıyla yapılır (Tatbikatlar Kitapçığı Taslağı).

Tatbikatın Genel Amaçları

Ülke genelinde müdahale kapasitesinin ve mantığının geliştirilmesine, plan ve teçhizatın denenmesine, kaynaklardaki boşluk ve eksikliklerin belirlenmesine, görev ve sorumlulukların netleştirilmesine, bireysel ve ekip performansının artmasına imkan veren tatbikatlar ile ulaşılabilecek genel amaçları aşağıdaki gibi sıralayabiliriz (Tatbikatlar Kitapçığı Taslağı):

1. Kendi kendine yetebilirlik
2. Ortaklaşa çalışabilme
3. Plan ve prosedürlerin uygulanabilirliği
4. Koordinasyon ve işbirliği
5. Öğrenme ve güncelleme

Kendi Kendine Yetebilirlik

Afetin ya da acil durumun yaşandığı bölgede görev alacak olan personelin bölgedeki kaynakların kullanımına ihtiyaç duymaması ve bölgeye ilave bir yük getirmemesi gerekmektedir. Dolayısıyla tatbikat sürecinde görev alan tüm aktörlerin, görev sürecince kendi kendilerini idame ettirmeleri sağlanmalıdır.

Ortaklaşa Çalışabilme

Tatbikatların amaçlarından bir diğeri de acil durumlarda görev alan aynı veya farklı kurum personelinin birlikte ve koordineli bir şekilde çalışmasına ve ekip çalışmasını algılamalarına katkı sağlamaktır. Bu sayede, kurum içi ve kurum dışı ilişkilerin geliştirilmesi ve eş güdüm içinde çalışma kapasitesinin arttırılması ile afet ve acil durumlara müdahalede daha yüksek başarı oranı yakalanabilecektir.

Plan ve Prosedürlerin Uygulanabilirliği

Tatbikatlar, afet ve acil durumlara yönelik hazırlanan müdahale plan ve prosedürlerinin başarılı bir şekilde test edilmesine olanak sağlayan uygulamalardır. Tatbikatlar ile öngörülen tehlike senaryoları doğrultusunda hazırlanan afet ve acil durum planlarının ve prosedürlerinin uygulanabilirliğini yerinde görme imkanı sağlanmış olacaktır.

Koordinasyon ve İşbirliği

Afet ve acil durumlarda görev yapacak olan farklı kurum ve yapılara mensup, farklı çalışma alanlarına ve dillerine sahip ekiplerin beraberce uyumlu şekilde çalışabilmelerine yönelik esasları belirlemek ve belirlenen bu esasların uygunluğunu yerinde görmek tatbikatlarla mümkün olabilecektir.

Öğrenme ve Güncelleme

Tatbikatlar, fiili olarak uygulama imkanı bulunan plan, program ve prosedürlerin eksikliklerinin, yanlışlarının ya da olumlu taraflarının tespit edilmesine, sahada yer alan aktörlerin fiili uygulamalarından kaynaklı hatalı ya da çok iyi örneklerin belirlenerek gerekli güncellemelerin ve düzenlemelerin yapılmasına imkan sağlayabilmektedir.

Tatbikatlarla İlgili Yasal Mevzuat

Ülkemizde afet ve acil durumlara ilişkin olarak düzenlenecek tatbikatları planlama, koordine ve icra görevi ile ilgili mevzuat aşağıdaki gibidir:

• “Sivil savunma hizmet kollarında vazifelendirilmiş olan mükelleflerin bu vazifelerde yetiştirilmeleri maksadı ile hazarda tertiplenecek eğitim ve tatbikatlara davet vukuunda iştirakleri mecburidir. Bu eğitim ve tatbikatların müddeti yılda 72 saati (9 gün) geçemez. Halkın sivil savunma konularında aydınlatılması maksadıyla tertiplenen ders ve konferanslara davet vukuunda iştiraki mecburidir. Bu eğitimin süresi ve yenileme şekli Sivil Savunma Genel Müdürlüğünce düzenlenir.” (Madde 14)
• “İçişleri Bakanlığı Sivil Savunma Genel Müdürlüğü emrinde (Sivil Savunma Kolej ve Enstitüleri) (Başbakanlık Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı 5902 sayılı Kanun md.24/1) açmaya, kurslar tertip ve idame ettirmeye Devlet ve Devlete bağlı müessese ve teşekküllerle, özel idare ve belediye memurlarından lüzum görülenlerini bu kurslara tabi tutmaya, eğitim, deneme tatbikatları yaptırmaya, her çeşit yayın yapmaya, mevcut yayın vasıtalarından ve Devlet radyolarından istifade etmeye, yabancı memleketlere kurs ve staj için personel göndermeye veya yabancımütehassıs celbetmeye salahiyetlidir.” (Madde 23)

Tatbikatlar ile ilgili bir diğer mevzuat ise 2009 tarihli ve 5902 sayılı Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun’dur. Bu kanuna göre;

• “Eğitim faaliyetleri ve tatbikatları yapmak ve yaptırmak” Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı’nın görevleri arasında yer almaktadır (Madde 8).

2013 yılında Resmi Gazete ’de yayınlanan Afet ve Acil Durum Müdahale Hizmetleri Yönetmeliği’nde ise;

• “Afet müdahale planları kapsamında ulusal ve yerel düzeyde eğitim ve tatbikatlar düzenlenir. Hizmet grubu planlarında belirtilen sayıda tatbikat gerçekleştirilir. Başkanlık tarafından tekli yıllarda ulusal afet tatbikatı düzenlenir.” (Madde 13).

ifadesine yer verilmiştir.

2015 tarihli Başbakanlık AFAD Türkiye Afet Müdahale Planı (TAMP) ve Afet Yönetim ve Karar Destek Sisteminin (AYDES) Uygulamaya Alınması Hakkındaki Genelge de Afet ve Acil durum Yönetimi Başkanlığı’nın tatbikatlarla ilgili yüklendiği sorumluluklara atıfta bulunmaktadır. Buna göre;

• İl afet ve acil durum müdürlükleri yılda en az 1 defa ana çözüm ortaklarının yöneticilerinin de katıldığı bir masabaşı il tatbikatı düzenleyecektir. Bölge merkezi olan 15 il afet ve acil durum müdürlüğü de yılda en az 1 defa ana çözüm ortaklarının yöneticilerinin de katıldığı masabaşı bölgesel tatbikat yapacaktır. (Madde 7)
• İl afet ve acil durum müdürlükleri yılda en az 1 defa ana çözüm ortaklarının da katıldığı il saha tatbikatı düzenleyecektir. Bölge merkezi olan 15 il afet ve acil durum müdürlüğü de ana çözüm ortakları ve destek çözüm ortaklarının katılımı ile yılda en az 1 defa bölgesel saha tatbikatı yapacaktır. (Madde 8)
• İl afet ve acil durum müdürlükleri, il afet müdahale planında yer alan tatbikat, eğitim, kapasite geliştirme kararları vb. uygulama çalışmalarını izleyecektir. (Madde 10)
• Ana çözüm ortakları hizmet grubu özelinde ihtiyaç duyulan eğitim ve tatbikatları yapacaktır. (Madde 17)

İşyerlerinde Acil Durumlar Hakkında Yönetmelik de ise tatbikat ile ilgili yılda en az bir defa tatbikat yapılması, sonrasında düzeltici ve önleyici faaliyetler yapılması ve tatbikat raporu hazırlanması ile ilgili bilgilere yer verilmektedir. Bahsi geçen Yönetmelik’te tatbikat yapılması zorunluluğu “Tatbikat” başlığı altında aşağıdaki şekilde belirtilmiştir.

1. Hazırlanan acil durum planının uygulama adımlarının düzenli olarak takip edilebilmesi ve uygulanabilirliğinden emin olmak için işyerlerinde yılda en az bir defa olmak üzere tatbikat yapılır, denetlenir ve gözden geçirilerek gerekli düzeltici ve önleyici faaliyetler yapılır. Gerçekleştirilen tatbikatın tarihi, görülen eksiklikler ve bu eksiklikler doğrultusunda yapılacak düzenlemeleri içeren tatbikat raporu hazırlanır.
2. Gerçekleştirilen tatbikat neticesinde varsa aksayan yönler ve kazanılan deneyimlere göre acil durum planları gözden geçirilerek gerekli düzeltmeler yapılır.
3. Birden fazla işyerinin bulunduğu iş merkezleri, iş hanlarındaki işyerlerinde tatbikatlar yönetimin koordinasyonu ile yürütülür (Madde 13).

Tatbikat Türleri

Uygulama yöntemleri açısından sınıflandırıldığında tatbikat türleri (Tatbikatlar Kitapçığı Taslağı):

1. Kapsamlı Saha Tatbikatı
2. Masabaşı Tatbikatı
3. Haberleşme ve İntikal Tatbikatı

şeklindedir.

Kapsamlı Saha Tatbikatı

Afet ve acil durumlara ilişkin olarak hazırlanan planların uygulanabilirliğinin, karar vericiler, koordinasyon birimleri ve saha ekipleri arasındaki koordine ve uyumun en gerçekçi şekilde test edildiği tatbikatlardır. Saha Tatbikatları;

• İl düzeyi
• Bölgesel düzey
• Ulusal düzey
• Uluslararası düzey

olarak planlanabilir ve oynanabilir.

Masabaşı Tatbikatı

Afet ve acil durumlarda görev alacak olan, özellikle de karar verme mekanizması içinde yer alan personelin/görevlilerin katıldığı, karşılıklı görüş alışverişi ve soru cevap oturumlarına imkân sağlayan, görevlerin, sorumlulukların, planların işlerliğinin, beklenmedik olaylara cevap verme durumlarının, karar verme ve koordinasyon unsurlarının test edildiği fiziki saha aktivitesi gerektirmeyen tatbikatlardır.

Haberleşme ve İntikal Tatbikatı

Tatbikatlarda görev alan birimler arası ve birimlerin kendi içinde haberleşme zincirinin doğru ve düzgün bir şekilde çalışıp çalışmadığını kontrol etmek, intikal emri verilen ekiplerin alarm haberine tepki süresini, gerektiğinde intikal süresini ölçmek, intikal bölgesine ulaştıklarında, alarm haberinde belirtilen durumlara uygun malzeme, ekipman ve personelle intikal edip etmediklerini kontrol amacıyla yapılan tatbikatlardır.

Tatbikat Planlama

Planlama; önceden hazırlık, etkin öğrenme, olaydan önce kaynak yönetiminin yapılmasıdır. Planın amacı; personel ve kaynaklar arasında ilişkiyi kurup bunların en etkin taktikle kullanılmasını sağlamaktır.

Başarılı bir tatbikat gerçekleştirilmek için, tatbikat sürecinin iyi planlanması, görev alacak aktörlerin doğru belirlenmesi, zamanlamaya dikkat edilmesi, tatbikat sonuçlarının doğru okunması gerekmektedir. (Tatbikatlar Kitapçığı Taslağı).

Genel olarak tatbikat sürecini;

• Planlama
• Geliştirme
• İcra Aşaması
• Raporlama

olarak dört ana başlıkta ele almak mümkündür.

Tatbikatın Ana Aktörleri

Tatbikatın planlama, geliştirme, icra ve raporlama aşamalarında farklı kurum ve yapılara mensup personel/ekipler görev yapsa da bunları dört ana başlıkta toplamak mümkündür:

• Tatbikat Planlama Ekibi (Tatbikat Koordinatörü)
• Katılımcılar/Oyuncular
• Senaryo
• Değerlendirmeci ve gözlemciler

Tatbikatın Başarılı Olması İçin Göz Önüne Alınması Gereken Hususlar

Tatbikatın başarılı olması için göz önüne alınması gereken hususlar aşağıdaki gibidir:

• Tatbikat Konusunun Belirlenmesi
• Tatbikat Yeri ve Zamanının Belirlenmesi
• Tatbikat Haberleşme ve Lojistiği
• Tatbikat Emniyet ve Güvenliği
• Tatbikatlarda Medya ve Bilgi Paylaşımı