Ünite 4: Afete Hazırlık Aşaması

Giriş

Meydana geldikleri anda toplulukları ve çevreyi olumsuz etkileyen ve normal düzeni bozan afetlerin bu olumsuz etkilerinin en az düzeyde tutulması ve hatta oluşmamaları için gerekli tüm çabalar afet yönetimi içerisinde değerlendirilir. Afet yönetimindeki yeni yaklaşımlar afet olduktan sonra harekete geçmek yerine afet olmadan önce önlemleri almak prensibine dayanmaktadır.

Afete Hazırlık

Afetler meydana geldiklerinde,

• Fiziksel
• Ekonomik
• Psikolojik

Kayıplara yol açabilirler. Bir afet sonrasında olaydan etkilenen birçok kişi olabileceği gibi olağan koşullarda var olan kaynaklar da yetersiz kalabilir. Binalar, yollar ve altyapı, enerji, haberleşme sistemleri hasar görebilir.

Afetler olmadan önce gerekli tüm hazırlıkların ve önlemlerin alınmasının, en az afet sırasındaki etkin müdahale kadar önemli olduğu, hatta bunların bir bütünün parçaları olduğu unutulmamalıdır. Afet yönetimi alanındaki gelişmeler ve uluslararası çalışmalar afete hazırlık faaliyetlerinin toplum tabanlı organizasyonlarla yürütülmesinin gerekliliğini ortaya koymaktadır. Toplumsal katılımlı organizasyonlar, toplumun afetlere etkin ve hızlı müdahale edebilmesine ve kaynakların etkin kullanımına olanak sağladıkları için başarıya ulaşmakta ve can ve mal kayıpları azaltmaktadır.

Afet Hazırlığının Amaçları

Afet yönetimi hazırlık aşamasının amaçları aşağıda özetlenmiştir

• Meydana gelebilecek olası afetlerin en az zararla atlatılabilmesi için gerekli yasal, teknik ve yönetsel önlemlerin afetten önce alınması,
• Eğer mümkün ise olası afetin önlenmesi, önlenmesinin mümkün olmadığı durumlarda ise müdahale anı ve sonrası faaliyetlerin (kurtarma, ilk yardım, iyileştirme) en hızlı ve etkin bir şekilde gerçekleştirilebilmesi için tüm hazırlıkların tamamlanması,
• Afet yönetimi ve özellikle afet öncesi zarar azaltma çalışmalarının kalkınmanın her aşamasında dikkate alınması,
• Afet risklerinin azaltılmasında sürdürülebilirliğin sağlanması,
• Toplumun her kesiminin afetlerin olası etkilerinden en az zararla çıkabilmesi için eğitim programlarının geliştirilmesi ve katılımın sağlanması

Afet Hazırlığının Hedefleri

Afete hazırlık çalışmaları şu ana hedefleri kapsar;

• Afet ve acil durum müdahalesinin etkililiğini ve etkisini artırmak,
  • Tahmine dayalı uyarı sistemlerinin kurulması ve geliştirilmesi,
  • Yetkililerin ve risk altındaki nüfusun eğitimi,
  • Acil durum müdahale politikalarının standartlarının belirlenmesi ve organizasyonu,
• Topluma dayalı afete hazırlık çalışmalarını yürütmek, geliştirmek
  • Yerel, bölgesel düzeyde eğitim standartlarının belirlenmesi, gerçekleştirilmesi ve tatbikatlarla desteklenmesi,

Toplum Tabanlı Afet Hazırlığı

Bireyden topluma tüm kesimler topluma dayalı afet yönetim sisteminin içinde yer almalıdır. Sistemin çalışmaları sadece kurumsal faaliyetlerle sınırlı değildir. Vatandaş, sivil toplum kuruluşları ve toplumsal çalışmalarla da bütünlük içindedir. Bireyler afet olaylarında en fazla etkilenen kesim oldukları için risklerin yönetiminde rol almalıdır. Herhangi bir afet anında ilk 72 saat kritik bir zamandır. Bu süre içinde bireylerin yetkililerden herhangi bir yardım beklemeden müdahale çalışmaları yürütmeleri risk yönetimi açısından önem taşımaktadır.

Bu nedenle toplumu oluşturan bireylerin, olası afetler veya ani olaylarla karşılaştıklarında nasıl davranacakları konusunda eğitilmeleri önemlidir. Kişisel korunma yöntemlerinin, afet anı ve sonrasında yapılacakların toplum tarafından bilinmesi, karmaşa anında kurumsal çalışmaların da kolaylaştırılmasına katkı sağlayacaktır.

Bireyler, aileler ve komşular kendi yaşam alanları içinde belirledikleri tehlikelere ait önlemleri almalı ve afet anında kendi güç ve kaynakları ile mücadele edebilecek bilgi ve beceriyi geliştirmeye gönüllü olmalıdır.

Hazırlık Aşaması

Hazırlık aşaması Amerika Birleşik Devletleri’nde Federal Acil Durum Yönetim Ajansı tarafından, herhangi bir acil duruma karşılık verebilmek için acil durum yönetiminin organizasyonu, planlanması, kaynak yönetimi, yönlendirme ve kontrol, acil durum iletişimi, erken uyarı, halkla ilişkiler, koruyucu önlemler, acil durum destek hizmetleri ile eğitim ve tatbikatların geliştirilmesi gibi faaliyetleri kapsayan aktiviteler bütünü olarak tanımlanmaktadır.

Waugh.Jr.’a göre hazırlık aşaması:

• Afet sonrası uygulanacak kurtarma planlarının geliştirilmesi,
• Kurtarma faaliyetlerinde görev alacak birinci dereceden sorumlu personelin hayat kurtarma ve afet zararlarının azaltılması konularında eğitilmesi,
• Afet anı ve hemen sonrası ortaya çıkacak kritik kaynakların envanterinin çıkarılması,
• Afet sonrası çalışmalarda görev alacak sorumlu kuruluşlar arasındaki işbirliği çalışmaları ile yetki alanlarının belirlenmesi gibi çalışmaları içeren geniş kapsamlı bir aşamadır.

Bu alanda çalışan bilim insanlarının ortak görüşü Hazırlık aşamasının bir afet planlaması aşaması olduğu yönündedir. Hazırlık aşaması aynı zamanda Zarar Azaltma aşamasını tamamlayan, Müdahale aşaması faaliyetlerini kolaylaştıran ve müdahalenin provası niteliğinde bir süreçtir.

Ergünay’a göre hazırlık aşaması faaliyetleri:

• Merkezi ve yerel düzeyde ilgili planların hazırlanması ve geliştirilmesi,
• Arama-kurtarma faaliyetlerinin örgütlenmesi, geliştirilmesi, eğitimi ve yaygınlaştırılması,
• Planlarda görev ve sorumluluk verilen personelin eğitimi ve tatbikatlar aracılığı ile bilgi ve beceri düzeylerinin geliştirilmesi,
• Alarm ve erken uyarı sistemlerinin kurulması, işletilmesi ve geliştirilmesi,
• Kritik malzemelerin depolanması,
• Halkın eğitilmesi,
• Toplumda afet bilincinin yükseltilmesine yönelik çalışmaların yapılmasıdır.

Can kayıplarının ve yaralıların sayısını azaltmak için acil durumda en üstün performansı gerçekleştirmek için, gerek insan gerekse kurumsal kaynakların hazırlanması ve planlanması hazırlık aşamasının bir diğer önemli adımıdır. Bu planlar yerel ve bölgesel düzeyde hazırlanmalı aşağıda listelenen özellikleri taşımalıdır.

• Fonksiyonel, esnek ve kolay uygulanabilir nitelikte olmalıdır,
• Afet türlerine göre her aşamadaki faaliyetlerin detayları değişim gösterdiği için afet türleri planlar içinde ayrı ayrı ele alınmalıdır,
• Planlar tatbikatlarla sınanmalı ve değişen şartlara bağlı olarak güncellenmelidir,
• Planlamayı finanse edecek mali kaynaklar planlarda yer almalıdır,
• Potansiyel afetler ile muhtemel afet bölgelerini ve bu bölgelerdeki oluşmuş çevreye ait detayları açıkça tanımlamalı ve zarar azaltma stratejilerini içermelidir,
• Gerek afet öncesi, gerek afet sırasında alınacak önlemler ile yapılacak çalışmaların bir gerekliliği olan yönetim ve koordinasyon sağlanmasına yönelik düzenlemeleri içermelidir.

Hazırlık aşamasına ait en önemli faaliyetlerden biri de tahmin ve erken uyarı sistemlerinin kurulmasıdır. Tahmin, meydana gelmesi muhtemel bir doğa olayını gözlemsel veya tecrübeye dayalı veya olasılık yöntemlerini kullanarak öngörüde bulunma; Erken uyarı ise, afet riskini engellemek veya azaltmak amacıyla insanların tehlikelere karşı, zamanında ve gerektiği gibi davranmalarına imkan tanıyacak şekilde haberdar edilmesini sağlamak şeklinde ifade edilir.

Hazırlık ve Zarar Azaltma Faaliyetleri

Birbirinden kesin çizgilerle ayırmak zor olmakla birlikte afet yönetiminin her aşaması kendi içinde birçok faaliyeti barındırmakta ve afet yönetiminin diğer aşamalarındaki faaliyetlerle bir bütünlük oluşturmaktadır.

Afet Hazırlığında Paydaşlar

Afetler etki ve sonuçları itibariyle toplumun her kesimini ilgilendirirler. Belirli bir kurum veya kesimin tek başına çabalarının ötesinde birlikte ve ortak çalışmaları ve mücadeleyi gerektirir.

Türkiye’de paydaşlar arası koordinasyon ve işbirliğini sağlama rolü Türkiye Cumhuriyeti İçişleri Bakanlığı Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı (AFAD) tarafından yerine getirilir. AFAD, bu rolü ile ülke genelinde afet yönetimi ile ilgili faaliyetleri düzenler, yönlendirir, koordine eder, destekler ve denetler. Paydaşların rolleri aşağıdaki şekilde tanımlanmıştır:

• Kamu kurumları , afet yönetiminin hayata geçirilmesinde kritik role sahip paydaşlardır. Tüm hizmet ve yatırımlarını afet risklerini gözeterek gerçekleştirirler.
• Yerel yönetimler, sorumluluğundaki bölge ve toplumun güvenliğini ve sürdürülebilirliğini sağlamak üzere riskleri belirlerler, bunlara göre yerel strateji ve planlar gerçekleştirirler.
• Sivil Toplum Kuruluşları , özerk ve esnek yapıları sayesinde afetlerle ilgili çeşitli alanlarda ve kapsamlı çalışmalar yürüterek afet yönetiminin her sürecinde katkı sağlayabileceklerdir.
• Akademik kuruluşlar, bilimsel çalışmalar, ARGE çalışmaları ve eğitim programları ile afet yönetimine katkı sağlayabileceklerdir.
• Özel sektör , yatırımlarını ve faaliyetlerini risk azaltma ve hazırlık çerçevesinde gerçekleştirerek afetlerin etkilerinin azaltılmasına katkıda bulunurlar.
• Medya , afet kültürünün oluşturulmasında kritik bir role sahiptir. Toplumun her kesimine ulaşarak afet bilincinin oluşturulmasında ve afetlerle ilgili bilgilerin paylaşılmasında en önemli araçtır.
• Bireyler ve aileler, toplumun yapı taşları olarak afetlerle mücadelenin temelini oluştururlar. Afet kültürünü ancak bireylerin ve ailelerin afet bilincinin yaygınlaşmasıyla oluşur.
• Uluslararası kuruluşlar , bilgi ve tecrübelerin paylaşımını sağlayan, ortak proje geliştirme imkanı sunan ve uluslararası yardımların koordinasyonunu sağlayan önemli paydaşlardır.

Afet Yönetiminde Hazırlık Aşamasının Yeri ve Önemi

Afetler, toplumun sadece kendi öz kaynaklarını kullanarak üstesinden gelebilme gücünü aşan, insanlar ve çevre üzerinde büyük oranda kayıplara neden olan, toplumsal fonksiyonları ciddi bir şekilde bozan durumlardır. Afetler meydana gelmeden önce toplum içinde sosyal ve ekonomik yaşam olağan şartlarda devam etmektedir. Nerede, ne zaman, hangi büyüklükte ve etkide gerçekleşeceği bilinmeyen afetler toplum ve çevre üzerinde çoğu zaman telafisi mümkün olmayan kayıplara neden olmaktadır.

Risk Yönetiminde Hazırlık

Sosyal yaşamı bu derece olumsuz etkileyecek afetler oluşmadan önce olası can ve mal kayıplarına karşı korunma ve oluşacak zararların azaltılmasına yönelik faaliyetler modern afet yönetimi sisteminde, “risk yönetimi” evresi olarak bilinir. Afet sonrası afetlerin etkilerinin analizi, müdahale ve normal yaşama dönme çabalarına yönelik faaliyetleri içeren süreç ise “kriz yönetimi” olarak bilinir

Hazırlık aşaması afet yönetiminin risk yönetimi sürecinde yer alan iki önemli faaliyetten biridir. Hazırlık aşamasının ana hedefi, belirlenen tehlikelerin insanlar ve yaşam alanları üzerindeki olumsuz etkiler doğurabilecek sonuçlarına karşı önlemler almak, kriz anında zamanında, hızlı ve etkili müdahaleyi gerçekleştirebilmek için gerekli organizasyon ve yöntemleri belirleyerek müdahaleye hızla organize olarak eldeki tüm olanaklarla afet bölgesindekilerin kurtarılmasına yönelmesi gerekir.

Hazırlık aşaması,

• Geçmişteki afet deneyimlerinden alınan dersler ışığında,
• Gelecekte meydana gelebilecek herhangi bir afet öncesinde,
• Afetin yaratacağı etkileri en aza indirgeyecek hazırlıkların yapılması evresidir.

Afet Yönetim Döngüsünde Hazırlık

Afet yönetiminin faaliyetleri süreklilik göstermesi nedeniyle döngüsel bir yapıya sahiptir ve risk ve kriz yönetimi faaliyetleri bu döngüsel yapının birer parçasıdır. Her bir aşamada yürütülen çalışmaların başarısı bir sonraki aşamayı etkilemektedir. Hazırlık aşamasında yapılacak tüm çalışmalar afet anında olaya müdahale ve yeniden yapılanma operasyonlarını, bir başka deyişle normal yaşama dönme çabalarını kolaylaştırmayı ve insan hayatını kurtarma çabaları için gerekli tüm faaliyetleri içerir.

Hazırlık aşamasında toplum için tehdit oluşturan olayları engellemek, müdahale etmek ve iyileştirmek için gerekli olan tüm operasyonel kapasiteyi kurmak, geliştirmek ve sürdürmek amacıyla yapılan kritik görev ve etkinlikler hazırlık aşamasında yürütülür.

Afet yönetimi müdahale çalışmaları için duyulabilecek ihtiyacın en alt seviyede tutulabilmesi için gerekli ön hazırlıkların yapılması, insanların olası tehlikelerden korunması ve mevcut risklerin afetler olmadan önce azaltılması demektir.