Ünite 3: Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı’nın (AFAD) Afet Yönetimindeki Rolü

AFAD’ın Afet Yönetimi İçindeki Yeri

Türkiye’de afet yönetimi ve koordinasyonu alanında dönüm noktası, 17 Ağustos 1999 Marmara Depremi’dir. Büyük can kaybına ve geniş çaplı hasara neden olan bu deprem, ülkemizin afet yönetimi politikalarını tekrar gözden geçirme zorunluluğunu acı bir şekilde ortaya koymuştur. Afet ve acil durumlarda yetki ve koordinasyonun tek bir elde toplanması, sürecin etkin ve verimli olarak yönetilmesi için zorunlu hale gelmiştir. İçişleri Bakanlığı’na bağlı Sivil Savunma Genel Müdürlüğü, Bayındırlık ve İskân Bakanlığı’na bağlı Afet İşleri Genel Müdürlüğü ve Başbakanlığa bağlı Türkiye Acil Durum Yönetimi Genel Müdürlüğü kapatılmış ve yerine 5902 sayılı “Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun”un, ile Başbakanlık Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı (AFAD) kurulmuştur. 15 Temmuz 2018 tarihinde yayımlanan 4 Nolu Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi ile AFAD, İçişleri Bakanlığına bağlanarak teşkilat yapısı, görev yetki ve sorumlulukları yeniden düzenlenmiştir. Kanun kapsamında ise; “afet ve acil durumlar ile sivil savunmaya ait hizmetlerin ülke düzeyinde etkin bir şekilde gerçekleştirilmesi için gerekli önlemlerin alınması ve olayların meydana gelmesinden önce hazırlık ve zarar azaltma, olay sırasında yapılacak müdahale ve olay sonrasında gerçekleştirilecek iyileştirme çalışmalarını yürüten kurum ve kuruluşlar arasında koordinasyonun sağlanması ve bu konularda politikaların üretilmesi ve uygulanması hususları” ile “yurt içinde ve yurt dışında insani yardım operasyonlarının yapılması ve koordine edilmesi de” kapsam içine alınmıştır.

AFAD, Stratejik Planında Misyonunu; “Afetlere dirençli toplum oluşturmak” şeklinde belirlemiştir.

Hedefler; afetlere dirençliğin artırılması, afetlerin etkilerini, zararlarını en aza indirerek afet sonrası toplumun toparlanma-ayağa kalkma süresini minimize etmeye odaklanmıştır. AFAD’ın sloganı; “Beklenmeyene hazırlıklıyız” olarak belirlenirken; vizyonu: “Afet ve acil durumlar ile ilgili çalışmalarda sürdürülebilir kalkınmayı esas alan risk odaklı, etkin, etkili ve güvenilir hizmet sunan uluslararası düzeyde model alınabilecek yönlendirici ve koordinatör bir kurum olmak” şeklindedir.

AFAD’ın başlıca amaçları;

• Sürekli gelişen ve öğrenen kurum olmak,
• Risk odaklı bütünleşik afet yönetimi sistemini kurmak,
• Afet yönetimi standartlarını yaygınlaştırmak,
• Afetlere hazırlık için eğitim seferberliği başlatmak ve
• Uluslararası alanda öncü kuruluş olmaktır.

AFAD’ın Görev Alanı

AFAD, görev ve yetkilerini İçişleri Bakanına bağlı olarak kullanmaktadır. Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı, afetlerin önlenmesi ve zararlarının azaltılması, afetlere müdahale edilmesi ve afet sonrasındaki iyileştirme çalışmalarının süratle tamamlanması amacıyla gereken faaliyetlerin planlanması, yönlendirilmesi, desteklenmesi, koordine edilmesi ve etkin uygulanması için ülkenin tüm kurum ve kuruluşları arasında işbirliğini sağlayan, çok yönlü, çok aktörlü, bu alanda kaynakların rasyonel kullanılmasını gözeten, faaliyetlerinde disiplinler arası çalışmayı esas alan iş odaklı, esnek ve dinamik yapıda teşkil edilmiş bir kurumdur. AFAD’ın kurulmasıyla birlikte yeni bir afet yönetim modeli uygulamaya konulmuştur. Bu model ile öncelik ‘‘Kriz Yönetimi’’ yerine ‘‘Risk Yönetimi’’ne verilmiştir.

AFAD’IN Teşkilat Yapısı

2018 yılında 703 sayılı KHK ve 4 No’lu Kararnamede belirtildiği üzere AFAD, merkez ve taşra teşkilatından meydana gelir. Başkanlık merkez teşkilatı afet ve acil durumları yönetmek üzere yapılandırılan aşağıdaki hizmet birimlerinden oluşmuştur.

• Planlama ve Risk Azaltma Dairesi Başkanlığı,
• Müdahale Dairesi Başkanlığı,
• İyileştirme Dairesi Başkanlığı,
• Sivil Savunma Dairesi Başkanlığı,
• Deprem Dairesi Başkanlığı,
• Personel ve Destek Hizmetleri Dairesi Başkanlığı
• Strateji Geliştirme Dairesi Başkanlığı,
• Bilgi Sistemleri ve Haberleşme Dairesi Başkanlığı,
• Eğitim Dairesi Başkanlığı,
• Dış İlişkiler ve Uluslararası İnsani Yardım Dairesi Başkanlığı,
• Gönüllü ve Bağışçı İlişkileri Dairesi Başkanlığı,
• Denetim Hizmetleri Dairesi Başkanlığı,
• Hukuk Müşavirliği

Planlama ve Risk Azaltma Dairesi Başkanlığı, Türkiye’de risk yönetimi bağlamında çok önemli görev, yetki ve sorumluluklara sahiptir. Daire Başkanlığının görevleri Kanun’da yer aldığı üzere şu şekilde özetlenebilir:

• Ülke düzeyinde afet ve acil durum müdahale, risk yönetimi ve zarar azaltma planlarını yapmak veya yaptırmak,
• Muhtemel afet ve acil durum bölgelerini tespit etmek ve önleyici tedbirleri ilan etmek,
• Zarara uğraması muhtemel yerlerin plan, proje ve imar esaslarını belirlemek,
• Ayni, nakdi ve insani yardım esaslarını belirlemek,
• Yurtiçi ve yurtdışında meydana gelen afet ve acil durumlarla ilgili bilgileri toplamak ve değerlendirmek,

Afet ve acil durumlara ilişkin;

• Yönetim stratejilerini belirlemek,
• Kamu yatırımları ile personel ihtiyacı konusunda ilgili kurumlara öneride bulunmak,
• Sigorta hizmetlerinin geliştirilmesi ve yaygınlaştırılmasını sağlamak,
• Hizmet standartlarını ve akreditasyon esaslarını belirlemek ve denetlemekten sorumludur.

Müdahale Dairesi Başkanlığı’nın görevleri şu şekilde belirtilmiştir:

• Afet ve acil durum esnasında kamu, özel sektör ve sivil toplum kuruluşları, yabancı kişi ve kuruluşlara ait her türlü kaynakları değerlendirerek afet veya acil durumun etkilerini gidermeye yönelik müdahale çalışmalarını yürütmek,
• Afet ve Acil Durum Yönetim Merkezini idare etmek; kamu kurum ve kuruluşları ile illerde afet ve acil durum yönetim merkezlerinin açılması ve yönetilmesini sağlamak,
• İtfaiye, arama ve kurtarma hizmetlerinin standartlarını belirlemek; itfaiye, arama ve kurtarma hizmeti veren kurum ve kuruluşlarla işbirliği yapmak,
• Koruyucu ve kurtarıcı faaliyetleri planlamak ve yürütmek,
• Afet ve acil duruma ilişkin anlaşmalarla verilen görevleri yürütmek,
• Yabancı devletlerle ve uluslararası kuruluşlarla görev alanına giren konularda işbirliği yapmakla yükümlüdür.

İyileştirme Dairesi Başkanlığı’nın görevleri:

• Afet ve acil durum sonrası hayatın normale dönmesini sağlayacak önlemleri almak,
• Afet ve acil durum bölgelerinde geçici yerleşmeyi sağlamak, zarara uğramış kişilerin tedavi, iaşe, ibate, sosyal ve psikolojik destek hizmetlerini yürütmek,
• Afete uğramış yerlerin imar, plan, proje işlemleri ile bu alandaki hukuki işlemlerin yürütülmesinde kamu kurum ve kuruluşları ile koordinasyonu sağlamak, yapılan işlemleri denetlemek,
• Uluslararası acil yardımlar yapmak ve kabul etmek,
• Afetten etkilenen bölgelerde, kamu kurum ve kuruluşları, mahalli idareler, üniversiteler ve sivil toplum kuruluşları ile işbirliği içinde afet sonrası yeniden yapılanma ve iyileştirme planlarını hazırlamak, hazırlanan planların uygulanmasını koordine etmek, uygulamaya ilişkin ilerleme raporlarını hazırlamaktır.

Sivil Savunma Dairesi Başkanlığı’nın görevleri:

• Kamu kurum ve kuruluşları ile özel kuruluşlarda sivil savunma hizmetlerini planlamak, uygulamak ve denetlemek,
• Her türlü silahsız koruyucu ve kurtarıcı tedbirleri, acil kurtarma ve ilk yardım faaliyetlerini planlamak ve yürütmek,
• Seferberlik ve savaş hazırlıklarında ihtiyaç duyulacak sivil kaynakları tespit etmek,
• Sivil savunma gayretlerinin halk tarafından desteklenmesi ve halkın moralinin korunmasını sağlamaya yönelik çalışmalar yapmak,
• Kimyasal, biyolojik, radyolojik ve nükleer maddelerin meydana getireceği tehlikelere karşı alınacak önlemleri ve yapılacak çalışmaları tespit etmek, bunlarla ilgili bakanlık, kamu ve özel kurum ve kuruluşlar arasında koordinasyonu sağlamaktır.

Deprem Dairesi Başkanlığı’nın görevleri:

• Depreme hazırlık, müdahale, deprem risklerini yönetmek; depremde zarara uğraması muhtemel yerler ile zarara uğramış yerlerin imar, plan ve proje işlemlerini yürütmek,
• Depreme hazırlık, müdahale ve iyileştirme aşamalarında kullanılabilecek kamu, özel ve sivil toplum kuruluşları ile yabancı kişi ve kuruluşlara ait her türlü kaynakların tespiti ile etkin kullanımını sağlamak,
• Depremler hakkında halkın bilgilendirilmesi konularında uygulanacak politikaları belirlemek, takip etmek, değerlendirmek ve depremle ilgili hizmetlerin yürütülmesinde Başkanlığın diğer birimlerine danışmanlık yapmaktır.

Bilgi Sistemleri ve Haberleşme Dairesi Başkanlığı’nın afet ve acil durum yönetimi bağlamında görevleri;

• Afet ve acil durum yönetim merkezlerinin, ortak haberleşme ve bilgi sistemlerinin standardını belirlemek ve denetlemek,
• Afet ve acil durumlara ilişkin her türlü bilgi, haberleşme, tahmin ve erken uyarı sistemlerini kurmak, kurdurmak; bakım ve onarımını yapmak veya yaptırmak, işletmek veya işletilmesini sağlamak,
• Afet ve acil durumlara yönelik coğrafi bilgi sistemini kurmak veya kurdurmak, formatlarını hazırlamak, il afet ve acil durum müdürlükleri arasındaki bilgi standartlarını oluşturmak,
• Afet ve acil durumlara yönelik veri tabanlarını kurmak, kurdurmak ve işletmek, uygulama yazılımlarını yapmak veya yaptırmakla görevlendirilmiştir.

Eğitim Dairesi Başkanlığının görevleri şunlardır:

• AFAD’ın görev ve sorumluluk alanına ilişkin konularda kamuoyuna yönelik eğitici, aydınlatıcı ve bilinçlendirici faaliyetler yürütmek, topluma yönelik eğitimler düzenlemek, bu konuda ilgili kamu kurum ve kuruluşları, sivil toplum kuruluşları, üniversiteler ve özel sektörle işbirliği yapmak,
• AFAD’ın görev ve sorumluluk alanına giren konularda ilgili kamu kurum ve kuruluşları, sivil toplum kuruluşları, üniversiteler ve özel sektörle  işbirliği içerisinde tatbikatlar yapmak veya yaptırmak,
• Başkanlık personeli ile Başkanlığın görev ve sorumluluk alanındaki hizmetleri yerine getirecek diğer kurum ve kuruluş personelinin yetiştirilmesi, eğitilmesi ve bilgi düzeylerinin yükseltilmesi için gerekli programları planlamak, geliştirmek ve uygulanmasını sağlamaktır.

Dış İlişkiler ve Uluslararası İnsani Yardım Dairesi Başkanlığının görevleri şunlardır:

• Uluslararası alanda faaliyet gösteren kuruluşlarla Başkanlığın görev alanına giren konularda uluslararası sözleşmeler de dâhil olmak üzere ilişkileri düzenlemek, gerekli irtibat ve eşgüdümü sağlamak; Başkanlığın görev ve faaliyet alanına giren konularda uluslararası antlaşma, protokol ve belgelerin imzalanmasına yönelik iş ve işlemleri koordine etmek,
• Avrupa Birliği ile ilişkilerde ve Avrupa Birliğine yönelik mevzuat ve uyum çalışmaları ile ekonomik ve teknik işbirliğine yönelik çalışmalarda Başkanlık hizmetlerinin süratli, düzenli, etkili ve verimli bir şekilde yürütülmesi için gerekli irtibat ve eşgüdümü sağlamak,
• Uluslararası acil ve insani yardım faaliyetlerini gerçekleştirmek, yürütmek ve bu alanda tüm kurumlarla koordinasyonu sağlamak.

Gönüllü ve Bağışçı İlişkileri Dairesi Başkanlığının görevleri şunlardır:

• Başkanlığın amacına uygun ulusal ve uluslararası fonlardan aktarılan hibeler de dâhil olmak üzere her türlü şartlı, şartsız bağışlar ile yardımları kabul etmek, bunlarla ilgili iş ve işlemleri yürütmek,
• Yurt içi ve yurt dışı her türlü ürün, hizmet, menkul, gayrimenkul, irat ve vasiyet bağışları ile ayni ve nakdî yardımları kabul etmek, bunlarla ilgili iş ve işlemleri yürütmek.
• Afet ve acil durumlar ile sivil savunma hizmetlerine ülke çapında katılımın yaygınlaştırılması, planlanması ve uygulanması için gerekli hususları belirlemek,
• Gönüllülük ile ilgili tüm konularda kamu kurum ve kuruluşları, yerel yönetimler ile sivil toplum kuruluşları ve özel sektör ile işbirliği ve koordinasyonu sağlamak.

Taşra Teşkilatı

AFAD taşrada görevlerini illerde doğrudan valiye bağlı İl Afet ve Acil Durum Müdürlükleri ve 11 ilde bulunan Afet ve Acil Durum Arama ve Kurtarma Birlik Müdürlükleri eli ile yürütmektedir. İllerde bütünleşik afet ve acil durum yönetiminin tüm unsurlarını içerecek şekilde, Başkanlığın taşra teşkilatı olarak valiye bağlı il afet ve acil durum müdürlükleri kurulmuştur. Müdürlüğün sevk ve idaresinden, ildeki afet ve acil durum faaliyetlerinin yönetiminden birincil derecede vali sorumludur.

İl müdürlüklerinin görevleri şu şekildedir:

• İlin afet ve acil durum tehlike ve risklerini belirlemek,
• Afet ve acil durum hazırlıklarını yapmak,
• Afet ve acil durum risk azaltma, müdahale ve iyileştirme il planlarını, mahallî idareler ile kamu kurum ve kuruluşlarıyla işbirliği ve koordinasyon içinde yapmak, uygulamak ve uygulatmak,
• İl afet ve acil durum yönetim merkezini yönetmek, kesintisiz ve güvenli haberleşmeyi sağlamak; afet ve acil durumlarda meydana gelen kayıp ve hasarı tespit etmek veya ettirmek; afet ve acil durumlara ilişkin eğitim faaliyetlerini yapmak veya yaptırmak,
• Sivil toplum kuruluşları ile gönüllü kişilerin afet ve acil durum yönetimi ile ilgili akreditasyonunu yapmak ve belgelendirmek,
• Afet ve acil durumlarda, gerekli arama ve kurtarma malzemeleri ile halkın barınma, beslenme ve sağlık ihtiyaçlarının karşılanmasında kullanılacak gıda, araç, gereç ve malzemeler için depolar kurmak ve yönetmek,
• İlgili mevzuatta yer alan seferberlik ve savaş hazırlıkları ile sivil savunma hizmetlerine ilişkin görevleri ilde yerine getirmek,
• Başkanlığın belirlediği esas ve usuller çerçevesinde risk azaltma, hazırlık, müdahale ve iyileştirme çalışmalarını diğer kurum ve kuruluşlarla birlikte yapmak,
• Kimyasal, biyolojik, radyolojik ve nükleer maddeler ile benzeri diğer teknolojik maddelerin tespiti, teşhisi ve arındırılması ile ilgili hizmetleri yürütmek, ilgili kurum ve kuruluşlar arasında işbirliği ve koordinasyonu sağlamak olarak belirtilmiştir.

AFAD’ın Afet Yönetimi ile İlgili Ulusal Çalışmaları, Proje ve Faaliyetleri

Afetlere hazırlık süreçlerinin toplumun tüm kesimleri tarafından içselleştirilmesi ve farkındalığın artırılması büyük bir önem arz etmektedir. Bu farkındalık için başlıca yapılması gereken, afetlere hazırlık çerçevesinde doğru bilgilerin ulaştırılması ve toplumun afetler konusunda eğitilmesi ile mümkün olmaktadır. Bu faaliyetlerden “Afete Hazır Türkiye Projesi” kapsamında: aile, okul, gönüllü gençler ve işyerlerinin afetlerle baş edebilme kapasitelerini artırmak için toplumda eğitim seferberliği başlatılmıştır.

Hedef kitle ise bireyler, aileler, engelliler, özel ilgi grupları, okul çalışanları ve öğrencileri, iş yerleri, gençler, medya ve afetler karşısında zarar görebilir nitelikteki tüm gruplar olarak belirlenmiştir.

AFAD’ın bu kapsamdaki faaliyetleri şunlardır;

• Afet Eğitim Tırları Projesi
• Bütünleşik Afet Tehlike Haritalarının Oluşturulması Projesi
• Açıklamalı Afet Yönetimi Terimler Sözlüğü
• KBRN (Kimyasal, Biyolojik, Radyolojik, Nükleer) Terimler Sözlüğü ile Bilgilendirme Portalı ve Halkı Bilgilendirici Web Sitesi
• AFAD Lojistik Depo Kurulumu Projesi
• Türkiye Afete Duyarlı Yerleşime Uygunluk Sistemi (TADYUS) Projesi
• Teknolojik Afetler Yol Haritası Belgesi
• Kritik Altyapı Rehberler
• Teknolojik Afetler Yol Haritası Belgesi
• Deprem Erken Uyarı ve Ön Hasar Tahmin Sistemlerinin Kurulması Projesi
• Deprem Ön Hasar Tahmin Sistemi Yazılımı Geliştirilmesi Projesi
• Türkiye Deprem Bölgeleri Haritası-1996 ile Deprem Bölgelerinde Yapılacak Binalar Hakkında Yönetmelik-2007
• Türkiye Deprem Veri Merkezi Sistemi Projesi
• Türkiye Ulusal Sismik Ağın Geliştirilmesi Projesi (USAG)
• Ulusal Deprem Stratejisi ve Eylem Planı

Afet Sırasında (Afetlerde Sıfırıncı Dakika) Yapılan Ulusal Çalışmalar

Türkiye Afet Müdahale Planı’nın (TAMP) amacı; afet ve acil durumlara ilişkin müdahale çalışmalarında görev alacak hizmet grupları ve koordinasyon birimlerine ait rolleri ve sorumlulukları tanımlamak, afet öncesi, sırası ve sonrasındaki müdahale planlamasının temel prensiplerini belirlemektir (AFAD-TAMP, 2014). TAMP, ülkemizde yaşanabilecek her tür ve ölçekte, afet ve acil durumlara müdahalede görev alacak, bakanlık, kurum ve kuruluşlar, özel kuruluşlar, STK’lar ve gerçek kişileri kapsar.

Afet Sonrasında Yapılan Ulusal Çalışmalar

AFAD’ın afet sonrasında yaptığı rehabilitasyon ve iyileştirme çalışmaları kapsamında yürüttüğü projeler;

• Afet konutları projesi,
• Yabancılar ve uluslararası koruma kanunu kapsamındaki çalışmaları,
• Afet geçici kent yönetim sistemi projesi,
• Afet sonrası hasar analizi amaçlı görüntü işleme projesi,
• Uzaktan algılama için kitle kaynak kullanım platformu projesi.

AFAD’ın Afet Yönetimi ile İlgili İşbirliği Yaptığı Uluslararası Kuruluşlar ve Faaliyetleri

AFAD’ın işbirliği yaptığı BM kuruluşları şu şekildedir:

• Birleşmiş Milletler Afet Risklerinin Azaltılması Uluslararası Stratejisi (UNISDR),
• Birleşmiş Milletler İnsani İşler Koordinasyon Ofisi (UN OCHA),
• Birleşmiş Milletler Çocuklara Yardım Fonu (UNICEF),
• Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP),
• Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği (UNHCR),
• Birleşmiş Milletler Nüfus Fonu (UNFPA),
• Dünya Sağlık Örgütü (WHO),
• Uluslararası Göç Örgütü (IOM),
• Dünya Bankası (WB).
• Dünya Gıda Programı (WFP),
• Japonya Uluslararası İşbirliği Ajansı (JICA)

AFAD’ın işbirliği yaptığı uluslararası kuruluşlar şunlardır;

• Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği (UNHCR)
• Birleşmiş Milletler İnsani İşler Koordinasyon Ofisi (UN OCHA)
• Birleşmiş Milletler Çocuklara Yardım Fonu (UNICEF)
• Birleşmiş Milletler Uluslararası Afet Risk Azaltma Merkezi (International Strategy for Disaster Reduction - UNISDR)
• Türkiye Afet Risklerinin Azaltılması Durum Raporu Hazırlık Çalıştayı
• Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP)
• Dünya Gıda Programı (WFP)
• Birleşmiş Milletler Nüfus Fonu (UNFPA)
• Uluslararası Göç Örgütü (IOM)
• Japonya Uluslararası İşbirliği Ajansı (JICA)

Afet Öncesi, Sırası ve Sonrasında Uluslararası Faaliyetler

• Okul Güvenliği Projesi
• Batı Balkanlar ve Türkiye’de Afetlere Direnç Oluşturma Projesi
• Büyük Doğal ve Teknolojik Afetlerin Önlenmesi, Etkilerinin Giderilmesi ve Yardımın Organizasyonu Avrupa Kısmi Anlaşması Projesi
• Afetlere Karşı Hazırlık, Araştırma-Eğitim Hizmetleri Projesi ve Afet Zararlarının Azaltılması Konusunda Farkındalık Arttırıcı Görsel, İşitsel ve Yazılı Materyallerin Oluşturulma ve Yaygınlaştırılması Projesi.