Ünite 4: İçişleri ve Sağlık Bakanlıklarının Afet Yönetim Sistemi İçindeki Yeri Görev ve Sorumlulukları

İçişleri Bakanlığının Afet Yönetimi İçindeki Yeri

İçişleri Bakanlığının, afet yönetimi sistemi içinde afet öncesi, afet sırası ve afet sonrasında yerine getirmekle yükümlü olduğu çok sayıda görev ve sorumluluğu bulunmaktadır.

İçişleri Bakanlığının görevleri;

1. Bakanlığa bağlı iç güvenlik kuruluşlarını idare etmek suretiyle ülkesi ve milleti ile bölünmez bütünlüğünü, yurdun iç güvenliğini ve asayişini, kamu düzenini ve genel ahlakı, Anayasada yazılı hak ve hürriyetleri korumak,
2. Sınır, kıyı ve karasularımızın muhafaza ve emniyetini sağlamak,
3. Karayollarında trafik düzenini sağlamak ve denetlemek,
4. Suç işlenmesini önlemek, suçluları takip etmek ve yakalamak,
5. Her türlü kaçakçılığı men ve takip etmek,
6. Yurdun iç politikasına, il ve ilçelerin genel ve özel durumları ile ilgili değerlendirmeler yapmak ve Cumhurbaşkanına tekliflerde bulunmak,
7. Ülkenin idari bölümlere ayrılması, il ve ilçelerin genel idarelerini, düzenlemek,
8. Nüfus ve vatandaşlık hizmetlerini yürütmek,
9. Pasaport hizmetlerini yürütmektir.

İçişleri Bakanlığının üstlendiği hizmetler afet öncesi, afet sırası ve afet sonrasında aksatılmadan sunulması gereken hizmetlerdir. Güvenlik ve asayiş hizmetlerinin yanı sıra afet ve acil durumlarda karayollarında trafik düzeninin sağlanması ve denetlenmesi afet sırası ve sonrasında yürütülen önemli hizmetler arasındadır. Yine afet ve acil durumlarda meydana gelen ölüm ve kayıplarla ilgili nüfus hareketlerinin takibi, nüfus hareketlerine ilişkin verilerin toplanması, işlenmesi ve karar destek sistemlerine entegre edilmesi önemli hizmetlerdendir.

Cumhurbaşkanlığı hükümet sistemine geçiş sürecinde mevzuatta yapılan değişiklikle Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığının İçişleri Bakanlığına bağlanması, afet ve acil durumlarla ilgili olarak İçişleri Bakanlığını daha etkin hale getirmiştir.

İlde devletin ve Cumhurbaşkanının temsilcisi olan Valilerin ve İlçede Cumhurbaşkanının temsilcisi olan Kaymakamların İçişleri Bakanlığı personeli olmaları İçişleri Bakanlığının afet yönetimi içindeki rolünü fiili olarak arttırmaktadır.

İçişleri Bakanlığı ve bağlı kuruluşları afet ve acil durum yönetimine ilişkin konularda görev ve sorumluluk alanlarında ulusal ve uluslararası pek çok proje yürütmektedirler. Bu projelerin uzun vadede afet risklerinin azaltılmasında etkinliği sağlayacağı değerlendirilmektedir. İçişleri Bakanlığı tarafından ulusal kaynaklarla yürütülen önemli proje ve faaliyetler arasında teftiş faaliyetleri, hizmet içi eğitim faaliyetleri, Kaçakçılık İstihbarat Harekat ve Bilgi Toplama Dairesi Başkanlığı (KİHBİ) alanında yürütülen faaliyetler, Avrupa Birliği Teknik Destek ve Bilgi Değişimi Mekanizması (TDBDM / TAIEX) kapsamında yürütülen faaliyetler, sosyal entegrasyon projeleri, Kimlik Paylaşımı Projesi, Köylerin Altyapısını Destekleme Projesi (KÖYDES), Türkiye’de Yerel Yönetim Reformunun Kurumsallaştırılması Programı (LAR-I, II, III), Bulut Belediye Projesi, 112 Acil Çağrı Merkezleri Projesi, Türkiye Cumhuriyeti Kimlik Kartı Projesi ve Van İlinde Yerinden Olmuş Kişilerin Kent Hayatına Ekonomik ve Sosyal Entegrasyonu Projesi gibi ulusal projeler sayılabilir.

Uluslararası faaliyet ve projelere ise, İçişleri Bakanlığı ve bağlı kuruluşları olan Jandarma Genel Komutanlığı, Emniyet Genel Müdürlüğü, Sahil Güvenlik Komutanlığı ve Göç İdaresi Genel Müdürlüğü tarafından özellikle sınır güvenliği, göç yönetimi, olay yeri inceleme kapasitesinin geliştirilmesi, kamu düzeni yönetimi vb. alanlarda pek çok faaliyet ve proje yürütülmektedir. İç Güvenlik Sektörünün Sivil Gözetiminin Geliştirilmesi Projesi, Kalabalıkların Yönetimi Projesi ve Doğu Sınırlarında Mayın Temizleme ve Sınır Gözetleme Projesi gibi önemli projeler Avrupa Birliği ve Türkiye Cumhuriyetinin ortaklaşa finanse ettiği projelerdendir.

Türkiye Afet Müdahale Planında (TAMP) İçişleri Bakanlığına bütün hizmet servislerinde görev verilmiştir. Operasyon servisi acil durum alt servisinin hizmet gruplarından güvenlik ve trafik hizmet grubu, yangın hizmet grubu ve tahliye yerleştirme ve planlama hizmet grubunun ana çözüm ortağı İçişleri Bakanlığıdır. Operasyon servisi ön iyileştirme alt servisinin hizmet gruplarından defin hizmet grubunun da ana çözüm ortağı İçişleri Bakanlığıdır. Operasyon servisindeki hizmet gruplarından, haberleşme; ulaşım altyapı; arama ve kurtarma; sağlık; barınma; beslenme; psiko-sosyal destek; hasar tespit; enkaz kaldırma; gıda, tarım ve hayvancılık; altyapı; nakliye ve KBRN hizmet gruplarında İçişleri Bakanlığı destek çözüm ortağıdır. İçişleri Bakanlığı bilgi yönetimi, değerlendirme ve izleme hizmet grubunun destek çözüm ortağıdır. İçişleri Bakanlığı, Türkiye Afet Müdahale Planı kapsamında lojistik ve bakım servisinin hizmet gruplarından, hizmet grupları lojistiği hizmet grubu; ayni bağış depo yönetimi ve dağıtım hizmet grubu; teknik destek ve ikmal hizmet grubu; kaynak yönetimi hizmet gruplarının destek çözüm ortaklarındandır. Finans ve idari işler servisinin hizmet gruplarından, satın alma ve kiralama hizmet grubu; ulusal ve uluslararası nakdi bağış hizmet grubu destek çözüm ortaklarındandır. İçişleri Bakanlığı bu görevleri merkez ve taşra teşkilatı, bağlı güvenlik birimleri ve yerel yönetimler vasıtasıyla yürütmektedir.

Merkez Teşkilatı

Cumhurbaşkanlığı Teşkilatı Hakkında Cumhurbaşkanlığı Kararnamesine göre, Bakanlık merkez teşkilatı, Bakan, Bakan yardımcıları, hizmet birimleri, bağlı kuruluşları ve sürekli kurullardan oluşmaktadır. Bakan, bakanlık kuruluşunun en üst amiri olup, bakanlık icraatından ve emri altındakilerin faaliyet ve işlemlerinden sorumlu, bakanlık merkez, taşra ve yurtdışı teşkilatı ile bağlı, ilgili ve ilişkili kuruluşların faaliyetlerini, işlemlerini ve hesaplarını denetlemekle görevli ve yetkilidir. Bakan, kamu kaynaklarının etkili, ekonomik ve verimli kullanımı amacıyla, bakanlık hizmetlerini mevzuata, Cumhurbaşkanının genel siyasetine, Cumhurbaşkanı karar ve talimatlarına, kalkınma planlarına ve yıllık programlara uygun olarak yürütmekle, bakanlığın faaliyet alanına giren konularda diğer bakanlıklarla işbirliği ve koordinasyonu sağlamakla görevli ve Cumhurbaşkanına karşı sorumludur. Bakan Yardımcıları, bakanın emrinde ve onun yardımcısı olup bakanlık hizmetlerini bakan adına ve bakanın direktif ve emirleri yönünde, bakanlığın amaç ve politikalarına, kalkınma planlarına ve yıllık programlara, stratejik plan ve performans hedefleri ile hizmet gereklerine, mevzuat hükümlerine uygun olarak düzenler ve yürütür. Bu amaçla bakanlık teftiş kurulu hariç bakanlık kuruluşlarına gereken emirleri verir ve bunların uygulanmasını gözetir ve sağlar. Bakan Yardımcıları yukarıda belirtilen hizmetlerin yürütülmesinden Bakana karşı sorumludur. Bakanlık teşkilat yapısı içinde Müdürler Encümeni (Bakanlık Encümeni), Kolluk Gözetim Komisyonu, Yüksek Disiplin Kurulu, Merkez Disiplin Kurulu, İç Güvenlik Stratejileri Koordinasyon Kurulu, Karayolu Trafik Güvenliği Kurulu, Göç Kurulu olmak üzere yedi sürekli kurul görev yapmaktadır.

Bakanlık Hizmet Birimleri

İçişleri Bakanlığı Güvenlik ve Acil Durumlar Koordinasyon Merkezi (GAMER); Güvenlik ve Acil Durumlar Koordinasyon Merkezleri, yurt içinde kamu düzeni ve güvenliğini, bireylerin temel hak ve özgürlüklerini, can ve mal emniyetini, toplumun güven ve huzurunu temin etmeye yönelik hizmetleri yürüten birimler arasında koordinasyonu sağlamak amacıyla 11 Nisan 2017 tarihinde kurulmuştur. GAMER bünyesinde; güvenlik, planlama ve koordinasyon, bilgi sistemleri, haberleşme, araştırma ve geliştirme, kalite koordinasyon, eğitim ve tatbikatlar, idari ve mali işler, iyileştirme ve takip çalışma alanları ile ihtiyaç duyulabilecek diğer alanlarda çalışma grupları oluşturulabilir. GAMER’in Görevleri Kamu düzeni ve güvenliğini, bireylerin temel hak ve özgürlüklerini, can ve mal emniyetini, toplumun güven ve huzurunu temin etmeye yönelik faaliyetler ile doğal, insan ve teknolojik kaynaklı acil durumlarda ortaya çıkan her türlü güvenlik riskine karşı GAMER tarafından alınacak tedbirler ve yürütülecek görevler arasında bulunmaktadır.

GAMER’in Çalışma Usul ve Esasları

1. GAMER, 7 gün 24 saat esasına göre çalışır,
2. Olağan durumlarda çekirdek kadro ile faaliyet gösterir,
3. Acil durumlarda ise tam kadro durumuna geçilir,
4. Emniyet Genel Müdürlüğü Koordinasyon Merkezi, Jandarma Genel Komutanlığı ile Sahil Güvenlik Komutanlığı Harekat Merkezleri, Göç İdaresi Genel Müdürlüğü, Kamu Düzeni ve Güvenliği Müsteşarlığı ile Bakanlık merkez birimlerinin ilgili kısımları, GAMER ile entegre bir şekilde görevlerini yürütür,
5. GAMER’in haberleşme, bilgi ve belge akışı. GAMER bünyesinde kurulacak olan kesintisiz ve güvenli haberleşme sistemi üzerinden yapılır,
6. GAMER’in haber kaynağını, İl GAMER’ler ile Emniyet Genel Müdürlüğü Koordinasyon Merkezi, Jandarma ve Sahil Güvenlik Komutanlığı Harekât Merkezleri ve ilgili diğer kamu kurum ve kuruluşları oluşturur. İhtiyaca göre Göç İdaresi Genel Müdürlüğü, Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğü ve Kamu Düzeni ve Güvenliği Müsteşarlığından gerekli bilgi ve belge akışı sağlanır.

İl GAMER’in Görevleri Kamu düzeni ve güvenliğini, bireylerin temel hak ve özgürlüklerini, can ve mal emniyetini, toplumun güven ve huzurunu temin etmeye yönelik faaliyetler ile doğal, insan ve teknolojik kaynaklı acil durumların doğurduğu her türlü güvenlik riskine karşı;

1. Olay öncesi, anı ve sonrası süreçleri doğru, hızlı ve etkin bir şekilde yönetmek,
2. İlde meydana gelen olaylar kapsamında her türlü sesli, görsel ve yazılı bilgi ve belgeleri Merkeze bildirmek,
3. İlin müdahale imkân ve kapasitesini aşan olaylarda Merkezden destek talep etmek,
4. Gerekli analiz ve planlama çalışmalarını yapmak, çözümler üretmek, kararlar almak, eğitim ve tatbikatlar düzenlemek,
5. İl idare şube başkanlıkları ve yerel yönetimler ile işbirliği ve koordinasyonu sağlamak ve yönlendirmek,
6. Sivil toplum kuruluşları ile koordinasyon ve işbirliğini sağlamak,
7. Acil durumlarda hayatını kaybedenlerin intikali, yakınlarıyla irtibat kurulması, dini vecibelerinin yerine getirilmesi ve definlerine ilişkin iş ve işlemleri takip ve koordine etmek, merkeze bilgi vermek,
8. Toplumsal olaylar, terör saldırıları ve acil durumlar sonucu şehit olanların yakınlarına, gazilere ve etkilenen diğer vatandaşlara ve ailelerine yönelik psiko-sosyal, manevi ve sosyal destek, iaşe, ibate, acil sağlık hizmetleri ve diğer hizmetlerin verilmesini sağlamak ve bu hizmetleri koordine etmek,
9. Acil durum esnasında; bütün hizmetlerin etkin ve hızlı bir şekilde yürütülmesini koordine etmek, gerekli tedbirleri almak, aldırmak, sonrasında ise; iyileştirme, maddi ve manevi yaraları sarma, mağduriyetleri giderme, rehabilitasyon, fiziki ve toplumsal restorasyon, güveni yeniden tesis etme ve yaşamı normale döndürmeye yönelik hizmetleri koordine etmek,
10. Acil durumlarda hayatını kaybeden, yaralanan veya mağdur olan yabancı ülke vatandaşları ile ilgili iş ve işlemleri Dışişleri Bakanlığı ile koordine içerisinde yürütmek,
11. Etkin ve hızlı çalışmalar yapabilmek için bilgi ve iletişim teknolojilerinden yararlanılarak acil durumlar için ihtiyaç duyulan veri ve görüntülerin kesintisiz, güncel ve güvenilir bir şekilde bu merkeze aktarılmasını sağlamak,
12. Görev ve sorumluluk kapsamıyla ilgili bütünleşik görüntü, bilgi ve veri sistemleri oluşturmak, var olan sistemleri bu yapıya entegre etmek, bilgi ve görüntü sistemleri için gerekli her türlü araç, gereç, cihaz, donanım ve teknolojinin ilgili kurumlarca alınmasını sağlamak,
13. İlin imkân ve kapasitesini aşan olaylarda, ilgili bakanlık, kurum ve kuruluşlardan destek talebinde bulunmak, bu alanda Merkezi bilgilendirmek,
14. Acil Durum Planları ve Güvenlik ve Acil Durumlar Bilgi Sistemleri oluşturmak,
15. Kamu düzeni ve güvenliğini tehdit eden olaylar, trafik hizmetlerinin sağlıklı işlemesini aksatan hususlar ve toplumsal olaylar dâhil bütün riskleri gözlemleme, izleme, risk analizleri yapma, risk haritaları ve senaryoları oluşturma, risk planlaması ve yıllık eylem planları yapmak,
16. Bütünleşik bir yönetim anlayışıyla, ilgili bütün kamu kurum ve kuruluşları, sivil toplum iş dünyası ve ilgili bütün aktörleri karar alma ve uygulama süreçlerine dâhil ederek sistemin katılımcı ve kapsayıcı bir şekilde etkin ve hızlı işlemesini sağlamak,
17. Toplumda farkındalığı ve sahiplenmeyi artırmaya yönelik faaliyetlerde bulunmak,
18. İzleme Değerlendirme ve Koordinasyon Kurulu tarafından alınan kararları uygulamak veya uygulanmasını sağlamak,
19. Yukarıda belirtilen süreçlerin her aşamasında tedbirler geliştirmek.

İl GAMER’lerin 112 Acil Çağrı Merkezleri ve İl Afet ve Acil Durum Yönetim Merkezleri ile entegre bir şekilde çalışacakları hüküm altına alınmıştır. GAMER İzleme, Değerlendirme ve Koordinasyon Kurulu Güvenlik kaynaklı acil durumlar öncesinde hazırlık ve zarar azaltma, olay sırasında müdahale, olay sonrasında gerçekleştirilecek iyileştirme çalışmalarını değerlendirmek, bunlara ilişkin alınacak önlemleri belirlemek, bu önlemlerin uygulanmasını ve il düzeyinde koordinasyonu sağlamak amacıyla her ilde İzleme, Değerlendirme ve Koordinasyon Kurulu kurulmuştur. Bağlı ve İlgili Kuruluşlar İçişleri Bakanlığı bağlı kuruluşlarını, Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı, Jandarma Genel Komutanlığı, Emniyet Genel Müdürlüğü, Sahil Güvenlik Komutanlığı ve Göç İdaresi Genel Müdürlüğü oluşturmaktadır.

Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı, afet ve acil durumlar ile sivil savunmaya ilişkin hizmetleri yürütmek amacıyla kurulmuştur. Afet ve acil durumlar ile sivil savunmaya ilişkin hizmetlerin ülke düzeyinde etkin bir şekilde gerçekleştirilmesi için gerekli önlemlerin alınması ve olayların meydana gelmesinden önce hazırlık ve risk azaltma, olay sırasında yapılacak müdahale ve olay sonrasında gerçekleştirilecek iyileştirme çalışmalarını yürüten kurum ve kuruluşlar arasında koordinasyonun sağlanması hedeflenmektedir. Yurt içinde ve yurt dışında insani yardım operasyonlarının yapılması ve koordine edilmesi ile bu konularda politika önerilerinin geliştirilmesi ve uygulanması Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığının öncelikli görevleri arasında yer almaktadır.

Göç İdaresi Genel Müdürlüğü Göç alanına ilişkin politika ve stratejileri uygulamak, bu konularla ilgili kurum ve kuruluşlar arasında koordinasyonu sağlamak, yabancıların Türkiye’ye giriş ve Türkiye’de kalışları, Türkiye’den çıkışları ve sınır dışı edilmeleri, uluslararası koruma, geçici koruma ve insan ticareti mağdurlarının korunmasıyla ilgili iş ve işlemleri yürütmek üzere kurulmuştur. Göç İdaresi Genel Müdürlüğü teşkilatı, merkez, taşra ve yurt dışı teşkilatlarından oluşur. Genel Müdürlük bünyesinde, daire başkanlıkları ve Hukuk Müşavirliğinin yanı sıra Göç Danışma Kurulu adlı bir komisyon, Uluslararası Koruma Değerlendirme Komisyonu bulunmaktadır.

Göç Kurulu; Türkiye’nin yabancılarla ilgili göç stratejilerini belirlemek, koordinasyonunu ve uygulanmasını takip etmekle görevli olup İçişleri Bakanının başkanlığında, İçişleri Bakanlığınca belirlenecek bakanlık ve kurum ve kuruluşların temsilcilerinden oluşur. Kurul, İçişleri Bakanının çağrısı üzerine toplanır.

Göç Kurulunun bütünleşik afet yönetimi döngüsü bağlamında en önemli görevlerini,

1. Türkiye’nin göç politika ve stratejilerini belirlemek, uygulanmasını takip etmek ve
2. Kitlesel akın durumunda uygulanacak yöntem ve tedbirleri belirlemek oluşturmaktadır.

Emniyet Genel Müdürlüğü Bireylerin temel hak ve özgürlüklerinin korunması ve toplumun düzen içerisinde yaşamını sürdürmesi için hukuk ilkeleri içerisinde güvenlik hizmeti sunan, İçişleri Bakanlığına bağlı silahlı genel kolluk kuvvetidir. Emniyet Genel Müdürlüğü teşkilatı, merkez, taşra, yurtdışı ile eğitim birimleri, öğrenci yurtları, Polis Bakım ve Yardım Sandığı ve Polis Moral Eğitim Merkezlerinden oluşmaktadır. Emniyet Genel Müdürlüğünün polis sorumluluk bölgesinde afet öncesi, afet sırası ve afet sonrasında pek çok görevi vardır. Başta halkın can ve mal güvenliğini sağlamak olmak üzere, kaçakçılık ve organize suçlarla mücadele, terörle mücadele, narkotik ve siber suçlarla mücadele gibi pek çok önleyici kolluk hizmetlerini yürütmektedir. Polis  sorumluluk bölgesinde trafik düzenini sağlamakta ve denetlemektedir. Jandarma Genel Komutanlığı Emniyet ve asayiş ile kamu düzeninin korunmasını sağlayan, diğer kanun ve nizamların verdiği görevleri yerine getiren, İçişleri Bakanlığına bağlı silahlı genel kolluk kuvvetidir.

Jandarma Genel Komutanlığı teşkilatı, merkez, taşra, yurtdışı ile eğitim birimleri, asayiş kolordu komutanlıkları, havacılık filo komutanlıkları ve Jandarma Komando Özel Asayiş ve Kurtarma (JÖAK) Komutanlığından oluşmaktadır. Jandarma Genel Komutanlığının görevlerini mülki, adli ve askeri görevler oluşturmaktadır. Bütünleşik afet yönetimi bağlamında Jandarma teşkilatı, sorumluluk bölgesinde polislik görevlerinin tamamını yürütmektedir. Jandarma, mülki görevleri kapsamında, emniyet ve asayiş ile kamu düzenini sağlamaktadır. Suç işlenmesini önlemek için gerekli tedbirleri almaktadır. İnsan kaçakçılığı ve ticareti dahil her türlü kaçakçılıkla ve terörle mücadele etmektedir.

Afet ve acil durumlarda bütün jandarma teşkilatı seferber olmakla birlikte, toplumsal olaylara müdahale, terörle mücadele, sualtı operasyonları, uçak operasyonları, rehine kurtarma, hücre evi baskını, yaşanacak doğa kaynaklı afetlerde hayat kurtarma ve isyan kontrolü gibi afet ve acil durumlarda önemli operasyonel görevleri Jandarma Komando Özel Asayiş ve Kurtarma (JÖAK) Komutanlığı yürütmektedir. JÖAK’ın terör olaylarının toplumsal bir afete dönüşmemesi için afet öncesi risk azaltma faaliyetlerinin yanı sıra terör ve diğer her türlü afette arama-kurtarma ve yardım faaliyetleri afete müdahale ve iyileştirme aşamaları içinde değerlendirilmektedir.

Sahil Güvenlik Komutanlığı Denizlerde güvenlik ve emniyeti sağlayan, ulusal çıkarları, çevreyi ve doğal kaynakları koruyan, İçişleri Bakanlığına bağlı silahlı genel kolluk kuvvetidir. Sahil Güvenlik Komutanlığı teşkilatı, merkez ve taşra teşkilatı ile eğitim birimlerinden meydana gelir. Afet ve acil durum yönetimi bağlamında, Sahil Güvenlik Komutanlığının başlıca görevlerini, denizlerde can ve mal emniyetini sağlamak, deniz yolu ile yapılan her türlü kaçakçılık eylemine engel olmak, deniz kirliliğini önlemek amacıyla denetimler yapmak, Türk arama kurtarma sahasında, arama ve kurtarma görevlerini yürütmek, oluşturmaktadır. Sahil Güvenlik Komutanlığı, deniz ve kıyılarda KBRN tehdit ve tehlikeleri ile ilgili önleme, müdahale ve iyileştirme faaliyetlerini yürütmektedir.

Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı bünyesinde görev yapan Afet ve Acil Durum Danışma Kurulu ise Afet ve acil durumlardan korunmak, afet ve acil durum risklerini azaltmak, afet ve acil durum sonrası yapılacak faaliyetler hakkında öneriler sunmak, politikaları ve öncelikleri belirlemek amacıyla kurulmuştur.

Valilik ve Kaymakamlıklar Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının 126’ncı maddesine göre, Türkiye, merkezi idare kuruluşu bakımından, coğrafya durumuna, ekonomik şartlara ve kamu hizmetlerinin gereklerine göre, illere; iller de diğer kademeli bölümlere ayırılır. İllerin idaresi yetki genişliği esasına dayanır. 5442 sayılı İl İdaresi Kanununa göre, İl genel idaresinin başı ve mercii validir. Vali, ilde Devletin ve Cumhurbaşkanının temsilcisi ve idari yürütme vasıtasıdır. Vali, ilin genel idaresinden Cumhurbaşkanına karşı sorumludur. İlçelerde ise, İlçe genel idaresinin başı ve mercii kaymakamdır. Kaymakam, ilçede Cumhurbaşkanının temsilcisidir. İlçenin genel idaresinden kaymakam sorumludur.

İçişleri Bakanlığının Afet Yönetimi Kapsamında Yasal Yükümlülükleri ve Yerine Getirdiği Faaliyetler

Afet ve acil durum yönetimi kapsamında, İçişleri Bakanı ve Bakan Yardımcılarının yanısıra birçok kurul ve komisyonda görevlidir. İçişleri Bakanlığı, bu kurullar vasıtasıyla, afet ve acil durum yönetimi ile ilgili plan, program, raporların onaylanması dahil, afet ve acil durum yönetimi döngüsü içinde afet öncesi risk azaltma, hazırlık, afet sırası kriz yönetimi ve afet sonrası iyileştirme adımlarında yürütülen tüm faaliyetlere ilişkin karar süreçlerine dahil olmaktadır. Afet ve Acil Durum Müdahale Hizmetleri Yönetmeliğine göre, İçişleri Bakanlığı, AFAD Başkanlığı ile koordineli olarak yerel düzeyde oluşturulacak hizmet gruplarının afet anında yönetimi için mülki idare amirleri görevlendirilmiştir. Türkiye Afet Müdahale Planı kapsamında görevlendirilecek mülki idare amirlerinin oryantasyon eğitimlerini ve afet anında bölgeye intikallerini de AFAD ile koordinasyon halinde sağlayacaktır. Türkiye Afet Müdahale Planı kapsamında ulusal düzeyde yapılan iş bölümüne göre, Afet ve acil durumlarla ilgili afet öncesi hazırlık, afet sırası müdahale ve afet sonrası ön iyileştirme çalışmaları çerçevesinde; yangın, defin, tahliye ve yerleştirme, güvenlik ve trafik hizmetlerine ilişkin hazırlıklar ulusal düzeyde İçişleri Bakanlığı tarafından yürütülmektedir. Türkiye Afet Müdahale Planına göre, İçişleri Bakanlığı; tahliye, yerleştirme ve planlama hizmet grubu, güvenlik ve trafik hizmet grubu, yangın hizmet grubu ve defin hizmet grubu ana çözüm ortağıdır. Afet öncesi, sırası ve sonrasında yapılacak tahliyenin planlanması, uygulanması ve yerleştirme işlemlerinin yapılmasına, afet ve acil durumlarda meydana gelen yangınlara müdahale çalışmalarının yürütülmesine, afet ve acil durumlarda güvenlik ve trafiğin sağlanmasına, afet ve acil durumlarda vefat edenlerin defin işlemlerinin yerine getirilmesine yönelik koordinasyondan sorumludur. Bu hizmetlerin yanı sıra İçişleri Bakanlığı, TAMP Operasyon servisindeki hizmet gruplarından, haberleşme; ulaşım altyapı; arama ve kurtarma; sağlık; barınma; beslenme; psiko-sosyal destek; hasar tespit; enkaz kaldırma; gıda, tarım ve hayvancılık; altyapı; nakliye ve KBRN hizmet gruplarının destek çözüm ortağıdır. İçişleri Bakanlığı bilgi yönetimi, değerlendirme ve izleme hizmet grubunda da destek çözüm ortağı olarak görevlidir. İçişleri Bakanlığı, Türkiye Afet Müdahale Planı kapsamında lojistik ve bakım servisinin hizmet gruplarından, hizmet grupları lojistiği hizmet grubu; ayni bağış depo yönetimi ve dağıtım hizmet grubu; teknik destek ve ikmal hizmet grubu; kaynak yönetimi hizmet gruplarının destek çözüm ortaklarındandır.

112 Acil Çağrı Merkezleri Kuruluş, Görev ve Çalışma Yönetmeliğine göre, illerde acil çağrı hizmetleri tek elden yürütülmektedir. Türk Arama Kurtarma Yönetmeliği kapsamında İçişleri Bakanlığı ve bağlı kuruluşlarının önemli görevleri vardır. Jandarma Genel Komutanlığı, Emniyet Genel Müdürlüğü, Sahil Güvenlik Komutanlığı, İller İdaresi Genel Müdürlüğü tarafından yerine getirilecek görevler afet öncesi hazırlık, afet sırasında kriz yönetimi ve sonrasında iyileştirme aşamaları ile ilişkilidir. Görüldüğü üzere İçişleri Bakanlığı ve bağlı kuruluşlarına afet ve acil durum mevzuatı ile afet ve acil durum yönetimi döngüsünde afet öncesinde risk azaltma ve hazırlık, afet sırasında kriz yönetimi ve afet sonrasında iyileştirme aşamalarında görev verilmiş bulunmaktadır.

Sağlık Bakanlığının Afet Yönetimi İçindeki Yeri

Sağlık Bakanlığının Görev Alanı 1982 Anayasasının 56’ncı maddesinde herkesin sağlıklı ve dengeli bir çevrede yaşama hakkı olduğu belirtilmiştir. Anayasa devlete ve vatandaşlara çevreyi geliştirme, çevre sağlığını koruma ve çevre kirlenmesini önleme ödevi yüklemiştir. Maddede devletin sağlık kuruluşlarını tek elden planlaması ve bu kuruluşların hizmet vermesini düzenlemesi hususuna da yer verilmiştir. Devletin bu görevini kamu ve özel kesimlerdeki sağlık ve sosyal kurumlardan faydalanarak ve bu kurumları denetleyerek yerine getirmesi öngörülmüştür Anayasasında devlete verilen ödev ve kişilere tanınan hak doğrultusunda Sağlık Bakanlığı herkesin bedenen, zihnen ve sosyal yönden tam bir iyilik durumu içinde yaşamını sürdürmesini temin etme görevini yerine getirmektedir.

Sağlık Bakanlığına verilen görev ve yetkiler:

• Halk sağlığının korunması ve geliştirilmesi, hastalık risklerinin azaltılması ve önlenmesi için çalışmalar yapmak,
• Teşhis, tedavi ve rehabilite edici sağlık hizmetlerini yürütmek,
• Uluslararası öneme haiz halk sağlığı risklerinin ülkeye girmesini önlemek,
• Sağlık eğitimi ve araştırmasını yapmak,
• Sağlık hizmetlerinde kullanılan ilaçlar, özel ürünler, ulusal ve uluslararası kontrole tâbi maddeler, ilaç üretiminde kullanılan etken ve yardımcı maddeler, kozmetikler ve tıbbî cihazların güvenli ve kaliteli bir şekilde piyasaya sunulması, halka ulaştırılması ve fiyatlarının belirlenmesi için çalışmalar yapmak,
• İnsan gücünde ve maddî kaynaklarda tasarruf sağlamak ve verimi artırmak, sağlık insan gücünün ülke sathında dengeli dağılımını sağlamak ve bütün paydaşlar arasında işbirliğini gerçekleştirmek suretiyle yurt sathında eşit, kaliteli ve verimli hizmet sunumunu sağlamak,
• Kamu ve özel hukuk tüzel kişileri ile gerçek kişiler tarafından açılacak sağlık kuruluşlarının ülke sathında planlanması ve yaygınlaştırılması için çalışmalar yapmak,

Sağlık Bakanlığının Teşkilat Yapısı Sağlık Bakanlığı merkez ve taşra teşkilatından oluşmaktadır

Merkez Teşkilatı Sağlık Bakanlığı merkez teşkilatı Sağlık Bakanına bağlı Denetim Hizmetleri Başkanlığı, Hukuk Müşavirliği, İç Denetim Birimi, Özel Kalem Müdürlüğü, Basın ve Halkla İlişkiler Müşavirliği, dört Bakan Yardımcısı ve Bakan Yardımcılarına bağlı birimlerden oluşmaktadır. Bakanlık merkez teşkilatında Bakan Yardımcılarına bağlı birimler; Yönetim Hizmetleri Genel Müdürlüğü, Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü, Kamu Hastaneleri Genel Müdürlüğü, Strateji Geliştirme Başkanlığı, Türkiye Sağlık Enstitüleri Başkanlığı (TÜSEB), Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü, Sağlığın Geliştirilmesi Genel Müdürlüğü, Dış İlişkiler ve Avrupa Birliği Genel Müdürlüğü, Proje Yönetimi Destek Birimi, Türkiye İlaç ve Tıbbi Cihaz Kurumu, Acil Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü, Sağlık Bilgi Sistemleri Genel Müdürlüğü, Türkiye Hudut ve Sahiller Sağlık Genel Müdürlüğü ve Sağlık Yatırımları Genel Müdürlüğü şeklindedir.

Sağlık Bakanlığı merkez teşkilatında Bakan Yardımcılarına bağlı birçok birimin görevlerinin afet yönetimi ile de ilişkilendirilebileceği görülmektedir. Örneğin Halk Sağlığı Genel Müdürlüğünün görev, yetki ve sorumlulukları Genel Müdürlüğün afet öncesinde risk azaltma ve hazırlık afet sırasında kriz yönetimi ve sonrasında iyileştirme aşamasında faaliyette bulunmasına imkân sağlamaktadır. Acil Sağlık Hizmetleri yapılanmasında örneğin 112 Acil Sağlık Hizmetleri Daire Başkanlığı altında Kara Ambulans Hizmetleri ve İl Ambulans Servisleri, Hava Ambulans Hizmetleri, Deniz Ambulans Hizmetleri ve ASKOM (Acil Sağlık Hizmetleri Koordinasyonu) birimleri, Lojistik ve Teknik Hizmetler Daire Başkanlığı ve Eğitim ve Projeler Daire Başkanlığı afet öncesi, sırası ve sonrasına ilişkin görevler yürütmektedir.

Bununla birlikte özellikle Acil Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğüne bağlı Afet ve Acil Durum Yönetimi Daire Başkanlığı altında SAKOM, UMKE, Ulusal ve Uluslararası Kuruluşlarla Koordinasyon, Yurtiçi ve Yurtdışı Operasyonlar, KBRN-E, Sağlık Afet Planları, Psiko-Sosyal Destek, Çevre Sağlığı ve Risk Grupları Yönetimi birimleri ile afet ve acil durumlar ile ilgili konularda görevlendirilmiştir.

Taşra Teşkilatı Sağlık Bakanlığı taşra teşkilatı il ve ilçe sağlık müdürlüğü ile sağlık tesislerinden oluşmaktadır. Sağlık tesislerinden, hastaneler il müdürlüğüne, diğer tesisler ise ilgisine göre il sağlık müdürlüğü veya ilçe sağlık müdürlüğüne bağlıdır.

İl sağlık müdürlükleri her ilde bir müdürlük olmak üzere ildeki sağlık hizmetlerinin yerine getirilmesi amacıyla kurulmaktadır. İl sağlık müdürlüklerinde hizmet alanları ile ilgili başkanlıklar oluşturulmaktadır. Birden fazla ildeki sağlık hizmetlerinin bir arada değerlendirilmesi, gelişmişlik farklarının giderilmesi ve hizmetlerin ve ihtiyaçların müşterek planlanması amacıyla Bakanlıkça belirlenen illerdeki müdürlerden birinin koordinatör olarak görevlendirilmesi mümkündür. İlçe sağlık müdürlükleri ise Bakanlığın ilçe düzeyindeki hizmetlerinin etkili ve verimli bir şekilde yürütülmesini sağlamak amacıyla il müdürlüğüne bağlı olarak kurulmaktadır. Alınması gerekli tedbirler açısından koruyucu sağlık hizmetlerini yönlendirici verileri ortaya koyan, salgınların önlenmesi ve izlenmesi için gerekli analizleri yapan, su ve gıda maddeleri, biyolojik ürünler ve insan sağlığını ilgilendiren eşya ve levazımın kontrol ve ruhsatlandırılmasına esas analizleri yapan, teknik danışmanlık yapan, eğitim veren sağlık tesisidir. Sağlık Bakanlığının Afet Yönetimi Kapsamında Yasal Yükümlülükleri ve Yerine Getirdiği Faaliyetler Sağlık Bakanlığı, merkez ve taşra teşkilatı ile afet yönetiminde afet öncesi, afet sırası ve afet sonrası aşamalarda önemli görevler yüklenmiştir. Bakanlık Acil Çağrı Hizmetleri Merkez Koordinasyon Komisyonu ve Acil Çağrı Hizmetleri İl Koordinasyon Komisyonunda da yer almaktadır. Ayrıca afet ve acil durumlarla ilgili afet öncesi hazırlık, afet sırası müdahale ve afet sonrası ön iyileştirme çalışmaları çerçevesinde; sağlık hizmetleri ile ilgili olarak ulusal düzeyde hazırlık yapma görevi de Sağlık Bakanlığına verilmiştir. Sağlık Bakanlığı müdahale aşamasında ise sağlık hizmet grubu ana çözüm ortağıdır. Bakanlık afet ve acil durumlarda olay yerinde gerçekleşen ilk müdahale, halk sağlığı ve tıbbi bakım ihtiyaçlarının karşılanması ile çevre sağlığı hizmetlerinin aksamadan en hızlı şekilde normale dönmesinin sağlanması ile ilgili faaliyetlerin koordinasyonundan da sorumludur. Bakanlığın müdahale aşamasındaki görevleri Türkiye Afet Müdahale Planı (TAMP) kapsamında da düzenlenmiş, Plan’da Sağlık Bakanlığına “afet ve acil durumlarda olay yerindeki ilk müdahale, halk sağlığı ve tıbbi bakım ihtiyaçlarının karşılanması ile çevre sağlığı hizmetlerinin aksamadan en hızlı şekilde normale dönmesini sağlamaya yönelik koordinasyon” konusunda ana çözüm ortağı olarak sorumluluk verilmiştir. Sağlık Bakanlığı TAMP’da yer alan birçok hizmet grubunun da destek çözüm ortakları arasında yer almıştı. Sağlık Bakanlığı Afet ve Acil Durum Yönetim Merkezleri Yönetmeliği’nde ise doğal afetler, iltica ve büyük nüfus hareketleri, büyük yangınlar, tehlikeli ve salgın hastalıklar, radyasyon ve hava kirliliği gibi kimyasal ve teknolojik olaylar (KBRN) ile ilgili afet ve acil durumlarda görev alacak kurum ve kuruluşlar, bakanlıklar arasında yer almaktadır. Buna göre afet yönetiminde genel olarak sağlık hizmetleri konusunda görevli olan Sağlık Bakanlığı; doğal afetler, iltica ve büyük nüfus hareketleri, büyük yangınlar, tehlikeli ve salgın hastalıklar, radyasyon ve hava kirliliği gibi kimyasal ve teknolojik olaylar (KBRN) gibi afet türleri ile ilgili olarak da ayrıca görevlendirilmiştir. Sağlık Bakanlığının afet yönetiminde üstlendiği bir diğer görev 7269 sayılı Umumi Hayata Müessir Afetler Dolayısıyla Alınacak Tedbirlerle Yapılacak Yardımlara Dair Kanun ile düzenlenmektedir. Sağlık Bakanlığı ülke içinde afet bölgesinde yaşamakta olan bir topluluğun afet öncesi veya sonrasında bir kısmının veya tamamının başka yerlere topluca veya dağıtılarak yerleştirilmesine ilişkin olarak Bakanlar Kurulu tarafından alınacak kararlar öncesinde inceleme yapmak üzere çeşitli bakanlıkların temsilcilerinin katılımı ile oluşturulan komisyonda yer almaktadır.

Bu düzenleme ile ülke içinde gerek afet öncesi gerekse sonrası yer değiştirmelerde Sağlık Bakanlığı görüşleri de değerlendirilmektedir. Sağlık Bakanlığının ülke içerisinde afet nedeniyle yer değiştirenlerin yanı sıra geçici koruma kapsamında ülkeye gelen yabancılar ile ilgili olarak da görevleri bulunmaktadır. Geçici koruma merkezleri içinde ve dışında sağlık merkezlerinin kurulması, yeterli sayıda ambulans ve sağlık personeli bulundurulması, bulaşıcı hastalık riskine karşı gerekli tarama ve aşıların yapılarak her türlü önlem ve tedbirin alınması başta olmak üzere birçok sağlık hizmeti Sağlık Bakanlığı sorumluluğunda bulunmaktadır. Ayrıca Sağlık Bakanlığı “Ulusal KBRN Risk Analizi”nin yapılmasını takip ve koordinasyonunda da ilgili diğer bakanlık ve kurumlarla birlikte görevlidir.