Ünite 6: Dünyadan Afet Yönetimi Sistemi Örnekleri

Afet Yönetimi Sistemleri: Gelişmiş Ülke Örnekleri

Özellikle son yirmi yıldır çarpık ve plansız kentleşme, hava kirliliği, hızlı nüfus artışı, iklim değişikliği gibi birçok değişkenin etkisiyle dünyada meydana gelen doğa, insan ve teknoloji kaynaklı tehlikelerin yol açtığı afetlerin sayısında ve etki alanlarında hızlı bir artış görülmektedir. Afetler özellikle gelişmekte olan ülkelerde meydana gelirse yol açtığı zararlar hem can hem mal kaybı açısından, hem sosyal, hem ekonomik, hem kültürel ve çevresel açılardan gelişmiş ülkelere göre daha fazladır.

Bu bölümde dünyanın değişik bölgelerindeki çeşitli tehlike ve afetlere maruz kalan sosyo-ekonomik verilere göre gelişmiş ülke kategorisinde yer alan ülkelerden örnekler verilmektedir.

Geniş bir yüzölçümüne sahip olan Amerika Birleşik Devletleri batıda Kaliforniya Eyaleti’nde (San Fransisko şehri başta olmak üzere) depremlere, güneydoğuda Florida Eyaleti’nde (Miami şehri başta olmak üzere) fırtına ve kasırgalara, iç bölgelerde sellere vb. olmak üzere tarih boyunca değişik afetlere rastlanmaktadır. Federal Emergency Management Agency-FEMA ülke genelinde bütün eyaletlerdeki, eyaletin kendi içindeki afet yönetim birimleriyle işbirliği halinde çalışmakta; eyaletlerde düzenli olarak gerçekleştirilen, afetlerle ilgili her türlü kurum ve kuruluşun temsil edildiği afet ve acil durumlara karşı hazırlık ve durum değerlendirmesi toplantılarına katılmakta; afet ve acil durum meydana gelirse acilen ulusal koordinasyonu sağlamakla görevlidir. Depremler açısından ele alırsak Kaliforniya Deprem Kurumu (California Earthquake Authority-CEA) ülkedeki depremlerden oluşabilecek zararların azaltılması ve olası durumda hasarın karşılanması için uygulamada olan bir sigorta sistemidir.

Kanada’da her türlü afet ve acil duruma hazırlık, müdahale ve iyileştirme Kanada Toplum Güvenliği ve Acil Durum Hazırlık Kurumu (Public Safety and Emergency Preparedness Canada-PSEPC) tarafından yerel ve bölgesel birimlerle işbirliği içerisinde planlanmakta ve gerçekleştirilmektedir.

Japonya, Pasifik Okyanusu’ndaki Ateş Çemberi (Ring of Fire) diye adlandırılan bölgede bulunan bir adalar topluluğudur. Ülkede deprem başta olmak üzere kasırga, tayfun, tsunami, nükleer ve insan kaynaklı tehlikeler gözlenmektedir. Niigata Depremi sonrasında deprem, tsunami ve volkanik patlamaların neden olabileceği zararları kapsamak amacıyla kurulmuştur. Japonya Meteoroloji Ajansı (Japan Meteorological Agency) deprem, tsunami, heyelan, volkanik patlama gibi doğa kaynaklı afetler için hem toplumu bilgilendirme, hem de mümkün olan erken uyarı sistemlerini harekete geçirmekle sorumludur.

Avustralya’nın batısında yer alan Yeni Zelanda, bulunduğu coğrafi konum açısından deprem, volkanik patlama, sel, tsunami, heyelan vb. birçok doğa kaynaklı afetlere maruz kalabilmektedir. 1959’da kurulan Sivil Savunma Teşkilatı, 1999 yılında ülkedeki afet ve acil durumlara hazırlıklı olma, zarar azaltma, müdahale ve iyileştirme çalışmalarını planlamak, yürütmek ve koordinasyonu sağlamak üzere Sivil Savunma ve Acil Durum Yönetimi Bakanlığı (The Ministry of Civil Defence and Emergency Management-MCDEM) kurulmuştur.

İngiltere 1993 yılında Londra’da iki büyük patlamanın meydana gelmesinin ardından terör riskini kapsayan bir program başlatılmıştır. İngiltere’de sismik tehlikeye fazla rastlanmamaktadır. Bazen ufak sarsıntılar meydana gelmektedir. Bunun da en büyük nedeni eski tarihlerde kullanılmakta olan, günümüzde kapalı olan kömür madenlerindeki çökmelerdir. Ülkenin esas problemlerinden biri sel ve taşkınlardır. 2100 yılına dek kullanım planı olan Thames Nehri Bariyeri (Thames Barrier), Londra’nın ortasından geçen Thames Nehri’nde meydana gelebilecek taşkınlara karşı şehri korumaktadır. İngiltere hem hükümet politikası olarak, hem merkezi, hem yerelde gerek seller, gerek iklim değişikliği gerekse terör olmak üzere her türlü afet ve acil durum için hazırlık ve zarar azaltma faaliyetlerini merkezi yerel hükümet, sivil toplum kuruluşları, üniversitelerdeki yoğun araştırma ve geliştirme faaliyet ve projeleri, özel sektör ve bireylerin katılımlarıyla yönetmektedir

2007 yılında Hyogo Çerçeve Eylem Planı dahilinde İsveç’te Afet Zararlarını Azaltma Platformu kurulmuştur. İsveç’te hem toplum hem yerel ve merkezi hükümetler, afet yönetiminin hazırlık/planlama/zarar azaltma, müdahale ve iyileştirmeden oluşan bütün safhalarında, afet ve acil durumların ilgili tüm kurum ve kuruluşların yer alması gerektiği ve işbirliği inancı yaygındır.

Çin Halk Cumhuriyeti 5000 yıllık tarihi boyunca geniş coğrafyası ve kalabalık nüfusuyla deprem, seller, savaş, fırtına, tayfun, kıtlık, tren kazası, toprak kayması, salgınlar, maden kazaları, orman yangınları gibi birçok doğa, insan ve teknoloji kaynaklı afetlerden ve acil durumlardan etkilenmiştir. 1971 yılında, depremlere karşı izleme, araştırma ve müdahale etme amacıyla kurulmuş olan Ulusal Deprem Yönetimi (National Earthquake Admission) yeniden yapılandırılarak 1998 yılında Çin Deprem Yönetimi (China Earthquake AdministrationCEA) adını almıştır. CEA’nın amacı depremlere karşı tedbir alma ve zarar azaltmaktır. Çin Halk Cumhuriyeti’nde merkezi hükümet afet ve acil durumlara hazırlık, müdahale ve iyileştirme süreçleri için kısa, orta ve uzun vadeli planlara sahiptir.

Kore’de web-tabanlı bir Ulusal Afet Yönetim Sistemi (The National Disaster Management System-NDMS) mevcuttur. Bu sistem hem merkezi hem yerel bütün yönetimlerin, kapsamlı afet yönetimi anlayışı çerçevesinde, başta hazırlık/zarar azaltma/planlama evresi olmak üzere bütün aşamalarda işbirliği ve koordinasyona dayanır.

Fransa’da aşırı sıcak dalgası, aşırı soğuk dalgası, seller ve insan kaynaklı terör olayları belli başlı tehlikelerdir. Afetlerin ekonomik etkilerini azaltmak üzere Caisse Central de Reassurance adı verilen devlete ait kamu sigorta sistemi CAT/NAT (Catastrophe Naturelles) altında çalışmaktadır. CAT/NAT 1982’de kurulmuş özel-devlet sigorta işbirliği sistemidir.

İspanya’da Risk Sigortası Konsorsiyumu (Consorcio de Compensacion de Seguros), 1954 yılında deprem, gel-git dalgası, sel, volkanik patlama ve fırtınalardan oluşabilecek zararları önlemek için kurulmuştur.

Uzakdoğu’da yer alan Tayvan’da deprem, tayfun, tsunami gibi tehlikeler sıkça yaşanmaktadır. 2002 yılında, ülkemizde DASK sisteminden de faydalanarak, konutlar için Tayvan Deprem Sigortası Havuzu kurulmuştur. Kuzey İrlanda’da terör saldırılarına karşı devlet sigortası satın alınabilmektedir. Avusturalya’da en çok orman yangınları ve seller meydana gelmektedir Her türlü afet ve acil durum” yönetiminden sorumlu kuruluş Avusturalya Acil Durum Yönetimi Birimi’dir. İsviçre’de 1953 yılında doğa kaynaklı afetlere karşı bir sigorta havuzu (Elementarschadenpool) kurulmuştur.

Avrupa’da yer alan İtalya (deprem, sel vb.), Portekiz (deprem vb.), Yunanistan (deprem vb.), Belçika (terör vb.), Hollanda (taşkın ve seller, örneğin Amsterdam dünyada su seviyesinin altında olan tek şehirdir) ve birçok ülkede değişik afetlere rastlanmaktadır.

Afet Yönetin Sistemleri: Gelişmekte Olan Ülke Örnekleri

Bu bölümde dünyanın değişik bölgelerindeki çeşitli tehlike ve afetlere maruz kalan sosyo-ekonomik verilere göre gelişmekte olan ülke kategorisinde yer alan ülkelerden örnekler verilmektedir.

Meksika bulunduğu coğrafi konum itibarı ile jeolojik ve hidro-meteorolojik afetlere sıkça maruz kalmaktadır. Deprem, volkanik patlama, tsunami, heyelan, kasırga, orman yangınları, sel ve kuraklık başlıca olaylardır. Meksika’da Ekonomi Bakanlığı bünyesinde Afet Önleme Fonu (FONDEN) özellikle depremlere bağlı oluşabilecek zararlara karşı kullanılmaktadır. İçişleri Bakanlığı bünyesinde kurulan Ulusal Sivil Savunma Sistemi (National Civil Protection System-SINAPROC) sisteminin amacı afet ve acil durumlara karşı koordinasyon ve işbirliğinin sağlanmasıdır.

Filipinler, Japonya’nın güneyinde üç ada parçasından oluşmuş bir ülkedir. Ateş Çemberi denilen bölgede yer aldığından deprem, volkanik patlamalar, tsunami, tayfun ve terör saldırıları belli başlı tehlikelerdendir. Filipin Afet Yönetim Sistemi, afet yönetiminin tüm safhalarını içerir. Zarar azaltma/Hazırlık aşamasından, müdahale ve iyileştirme/yeniden yapılandırmaya dek her aşamada yapılması gerekenler, ülkenin planlarında yer alır.

Kalabalık bir nüfus ve farklı coğrafi bölgelerden, kültürlerden meydana gelen Hindistan’da deprem, heyelan, tsunami, sel, muson yağmurları, tayfun, nükleer sızıntı gibi birçok değişik afete rastlanmaktadır.

Hindistan’da afet ve acil durum yönetiminden sorumlu ana kurum İçişleri Bakanlığı’na bağlı olan Afet Yönetimi Ulusal Enstitüsü’dür (National Institute of Disaster Management).

Yine bulunduğu coğrafya, nüfus ve ülke koşulları gereği Pakistan sel, deprem, çığ, heyelan, terör saldırıları, muson yağmurları gibi çeşitli tehlikelere maruz kalan ve afet yaşayan bir ülkedir. Afet yönetimiyle ilgili çalışmaları ülke genelinde ve uluslararası ilişkilerle şekillendiren kuruluş Ulusal Afet Yönetim Kurumu’dur.

Karayipler 25 bağımsız ada ülkesinden oluşmaktadır. Kasırga, heyelan, deprem, kuraklık gibi birçok tehlike ve afete maruz kalan bölgede, büyük boyuttaki afetler sosyal, ekonomik, yapısal ve çevresel büyük kayıplara neden olmaktadır. Karayipler Afet Acil Durum Müdahale Kurumu (Caribbean Disaster Emergency Response Agency-CDERA) acil durumlarda müdahale ve iyileştirme süreçlerinde bölgede kuruluşlar arası koordinasyonu düzenlemeyi hedeflemiştir.

Arjantin yönetimsel açıdan federe bir cumhuriyettir. Son yıllarda iklim değişikliği ve ekosistemde meydana gelen değişmeler kaynaklı afetlerin yanısıra; deprem, kuraklık, don olayı, sel, fırtına, dolu fırtınası ve volkanik küller gibi doğa kaynaklı afetlerden etkilenmektedir. Afet yönetim sistemi üç ayaklıdır: yerel, eyalet ve ulusal.

Şili, Pasifik’teki Ateş Çemberi’nde yer alan ülkelerdendir.

Deprem ve tsunami riski ülkenin belli başlı maruz kaldığı iki ana risk faktörüdür. Ülkede tehlike ve risk haritalarının hazırlanması, zarar azaltma planlarının hazırlanması, tatbikatlar, eğitimlerle toplumda afet bilincinin arttırılması, müdahale ve iyileştirme çalışmalarının etkinliği gibi birçok konuda bütüncül ve kapsamlı bir afet yönetimi anlayışı yerleşiktir.

Komşu ülke Azerbaycan’ın en sık karşılaştığı doğa kaynaklı tehlikeler sel, heyelan, deprem ve kuraklıktır. Her türlü acil durum müdahalesi, arama kurtarma, iyileştirme, yardım dağıtımı vb. faaliyet Acil Durum Bakanlığının yönetiminde yürütülür.

Güney Asya’da yer alan ve gelişmekte olan ülkeler kategorisinde bulunan Endonezya’da deprem, tsunami, volkan patlaması, sel, kuraklık, kasırga, heyelan, salgın hastalıklar, terör ve sosyal çatışmalar gibi hem doğa, hem teknoloji hem de insan kaynaklı afetlere sıklıkla rastlanmaktadır. 2008 yılında kurulan Ulusal Afet Yönetimi Kurumu (Badan Nasional Penanggulangan Bencana-BNPB) ülkedeki afet yönetiminden sorumlu esas kuruluştur.

İran, çoklu tehlike ve afetlerin yaşandığı bir coğrafyada yer alır. Bunların başlıcası kuraklık, sel, orman yangını, kum fırtınası, deprem gibi doğa kaynaklı tehlikelerdir. Tehlike haritalarının oluşturulması, acil durum planları, zarar azaltma planları, acil durum yönetimi, deprem mühendisliği, afetleri önleme ve zarar azaltma, uzun vadeli stratejik planlar İran’da mevcut olan afet ve acil durum yönetimi anlayışıdır.

Afrika ülkelerinden Nijerya’da hem doğa hem insan kaynaklı afetlere rastlanmaktadır. Bunların bazıları hızlı gelişen bazıları da yavaş gelişen olaylardır. Kuraklık, çölleşme, seller, salgın hastalıklar, erozyon, baraj yıkılması, petrol sızıntısı, deniz kazaları, bombalama olayları, bina çökmeleri ve yangınlardır. NEMA, SEMA ve LEMA olarak isimlendirilen acil durum yönetim kurumlarının ortak amaçları afet yönetim döngüsünün her aşamasında bütün kurum ve kuruluşlar arasında işbirliği ve koordinasyonu sağlamaktır.

Afrika Boynuzunda yer alan ülkeler Etiyopya, Eritre, Somali ve Cibuti’dir. Toplamda 20 milyona yakın nüfusuyla Afrika’nın doğusunda, Arap Yarımadası’nın karşısındaki bölgedir. Kuraklığa karşı bu ülkelerde uluslararası destekle erken uyarı tahmin sistemlerinin kurulması çalışmaları yürütülmektedir.

Güney ve Orta Amerika kıtalarında yer alan Kolombiya (sel, heyelan vb.), El Salvador (heyelan, sel vb.), Honduras (kuraklık, sel, toprak kayması vb.); Asya’da yer alan Sri-Lanka (tsunami, terör vb.), Nepal (deprem vb.), Endonezya (deprem, tsunami vb.); Afrika’da yer alan Etiyopya (kuraklık, kıtlık vb.), Sudan (iç savaş, kıtlık vb.) afetlerine maruz kalmaktadır.