Ünite 5: Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ile Tarım ve Orman Bakanlığının Afet Yönetimi Sistemi İçindeki Yeri, Görev ve Sorumlulukları

Çevre ve Şehircilik Bakanlığının Afet Yönetimi Sistemi İçindeki Yeri

Çevre ve Şehircilik Bakanlığının, afet yönetimi sistemi içinde gerek afet öncesi, gerekse afet sırası ve afet sonrası aşamalarda yerine getirmekle yükümlü olduğu çok sayıda görev ve sorumluluğu bulunmaktadır. 1982 Anayasası’na göre, “Çevreyi geliştirmek, çevre sağlığını korumak ve çevre kirlenmesini önlemek Devletin ve vatandaşların ödevidir.” (1982 Anayasası, m.56). Devlet, bu görevlerini Çevre ve Şehircilik Bakanlığı eliyle yerine getirmektedir. Çevre ve Şehircilik Bakanlığının başlıca görevleri, yerleşmeye, çevreye ve yapılaşmaya dair mevzuatı hazırlamak, kentsel dönüşüm çalışmalarını yürütmek, uygulamaları denetlemek, çevre kirliliğini önlemek ve doğanın korunmasını sağlamaktır. Bu çerçevede, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, kentsel ve kırsal alanlarda düzensiz, riskli ve sağlıksız yapılaşma bölgelerinin oluşmasını ve çevre, ekosistem ve doğanın korunmasını sağlamaya çalışmakta; hava kalitesi, atık yönetimi, su kalitesi, kimyasalların yönetimi, endüstriyel kirliliğin kontrolü gibi konularda çeşitli faaliyetler yerine getirmektedir. Bütün bu faaliyetlerin, özellikle, deprem, sel, taşkın, orman yangınları, iklim değişikliğine bağlı sonuçlar ve diğer doğa kaynaklı afetlere ilişkin tehlike ve risklerin azaltılması bakımından önemi büyüktür.

Çevre ve Şehircilik Bakanlığının Afet Yönetimi ile ilgili Tabi olduğu Başlıca Düzenlemeler şunlardır;

• 1 Numaralı Cumhurbaşkanlığı Teşkilatı Hakkında Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi (Üçüncü Bölüm: m. 97-m. 126)
• 383 sayılı Özel Çevre Koruma Kurumu Başkanlığı Kurulmasına Dair Kanun Hükmünde Kararname
• 3194 sayılı İmar Kanunu 2872 sayılı Çevre Kanunu • 6306 sayılı Afet Riski Altındaki Alanların Dönüştürülmesi Hakkında Kanun
• 3621 sayılı Kıyı Kanunu
• 4708 sayılı Yapı Denetim Kanunu
• 7269 sayılı Umumi Hayata Müessir Afetler Dolayısıyla Alınacak Tedbirlerle Yapılacak Yardımlara Dair Kanun
• 2644 sayılı Tapu Kanunu 775 sayılı Gecekondu Kanunu

Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, merkez ve taşra teşkilatından oluşmaktadır. Bakanlık teşkilatının en üst amiri Bakandır. Bakan, bakanlık icraatından ve emri altındakilerin faaliyet ve işlemlerinden, bakanlık merkez ve taşra teşkilatı ile bağlı ve ilgili kuruluşların faaliyetlerini, işlemlerini ve hesaplarını denetlemekle sorumludur. Ayrıca, Bakana bağlı olarak, bakanın emrinde ve onun yardımcısı olup bakanlık hizmetlerini bakan adına ve bakanın direktif ve emirleri yönünde, bakanlığın amaç ve politikalarına, kalkınma planlarına ve yıllık programlara, stratejik plan ve performans hedefleri ile hizmet gereklerine, mevzuat hükümlerine uygun olarak düzenlemek ve yürütmekle görevli bakan yardımcıları bulunmaktadır.

Çevre ve Şehircilik Bakanlığının 20 adet hizmet birimi bulunmaktadır. Bu hizmet birimleri arasında, özellikle afet yönetimi ile ilgili olanlar şunlardır:

• Mekânsal Planlama Genel Müdürlüğü,
• Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü,
• Çevresel Etki Değerlendirmesi, İzin ve Denetim Genel Müdürlüğü,
• Yapı İşleri Genel Müdürlüğü,
• Altyapı ve Kentsel Dönüşüm Hizmetleri Genel Müdürlüğü,
• Mesleki Hizmetler Genel Müdürlüğü,
• Coğrafi Bilgi Sistemleri Genel Müdürlüğü,
• Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Müdürlüğü,
• Yüksek Fen Kurulu Başkanlığı

Bunlar arasında, afet yönetimi açısından özellikle altı çizilmesi gereken birim, “Afet Koordinasyon Hizmetleri Dairesi Başkanlığı”dır. Bu Başkanlık, Yapı İşleri Genel Müdürlüğü’nün birimi olarak kurulmuştur. “Afet Koordinasyon Hizmetleri Dairesi Başkanlığı”, Çevre ve Şehircilik Bakanlığına verilen görevler kapsamında, afet öncesi, afet sırası ve afet sonrasında “Hasar Tespiti”ne ilişkin faaliyetler yürütmektedir. Bunun dışında, afet sırası ve sonrasında, “altyapı çalışmaları” ile “enkaz kaldırma çalışmaları” da bu birim tarafından yerine getirilmektedir.

Bakanlığın afet yönetimi kapsamında yerine getirdiği faaliyetler, afet öncesi, afet sırası ve afet sonrası olmak üzere üç aşama çerçevesinde ortaya konulabilir.

Afet Öncesi: Çevre ve Şehircilik Bakanlığının afet öncesinde yerine getirdiği faaliyetlerin odak noktası, görev ve yetki alanında bulunan tehlike ve risklerin azaltılmasıdır. Bakanlık tarafından özellikle, kentsel dönüşüm hizmetleri, mekânsal planlama, yapı denetimi, çevre yönetimi, kıyı yönetimi, iklim değişikliği, tabiat varlıklarını koruma, coğrafi bilgi sistemleri ile görev alanındaki işler bakımından toplumsal farkındalığı artırmaya yönelik yerine getirilecek olan faaliyetler, afet öncesinde altı çizilmesi gereken başlıca faaliyet alanlarını oluşturmaktadır.

Afet Sırası ve Sonrası: Afet ve acil durumlara ilişkin müdahale çalışmalarında görev alacak hizmet grupları ve koordinasyon birimlerine ait roller ve sorumluluklar, Türkiye Afet Müdahale Planında (TAMP) tanımlanmaktadır. Nitekim, TAMP’ta “Ulusal Afet Müdahale Organizasyon Şeması” yer almakta ve kamu idarelerinin sorumlulukları bu şemada düzenlenmektedir. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından bu şemada yerine getirilmesi gereken hizmetler, toplam 18 hizmet grubundan oluşan “Ön İyileştirme Hizmetleri” alt grubunda yer almaktadır. “Ön İyileştirme Hizmetleri”, büyük çaptaki afetler dikkate alınarak oluşturulmuş olup, bu hizmetler aynı zamanda, iyileştirme çalışmalarının ilk adımını oluşturan hizmetlerdir. Yani, bu hizmetler, acil durum çalışmalarının bitmesinden sonra uzun vadede uygulamaya konulacak olan iyileştirme çalışmalarının da zeminini oluşturmaktadır.

Tarım ve Orman Bakanlığının Afet Yönetimi İçerisindeki Yeri

Tarım ve Orman Bakanlığının, afet yönetimi sistemi içinde gerek afet öncesi, gerekse afet sırası ve afet sonrası aşamalarda yerine getirmekle yükümlü olduğu çok sayıda görev ve sorumluluğu bulunmaktadır. Tarım ve Orman Bakanlığı görevleri ile ilgili mevzuatının temel dayanağını 1982 Anayasası’nın “Tabii servetlerin ve kaynakların aranması işletilmesi” başlıklı 168’inci maddesi, “Ormanların korunması ve geliştirilmesi” ve “Orman köylüsünün korunması” ile ilgili düzenlemeler içeren 169 ve 170’inci maddeleri tarım, hayvancılık ve bu üretim dallarında çalışanların korunması” ile ilgili düzenlemeler içeren 45.’inci maddesi ve tarımın yurt düzeyinde dengeli ve uyumlu biçimde hızla gelişmesinin devletin görevi olduğuna yer veren 166’ıncı maddesi oluşturmaktadır. Ayrıca 1982 Anayasası’nda “Kıyılardan yararlanma”, “Toprak mülkiyeti”, “Kamulaştırma” ve “Tarih, kültür ve tabiat varlıklarının korunması”na yönelik düzenlemelerin yer aldığı 43, 44, 46 ve 63’üncü maddeler de yine Bakanlık görevlerine ilişkindir. 1982 Anayasası’nın belirtilen maddelerine dayalı olarak Tarım ve Orman Bakanlığının görev ve yetkileri 1 No’lu Cumhurbaşkanlığı Teşkilatı Hakkında Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi ile düzenlenmiştir.

Bakanlığın faaliyet alanları arasında arazi ıslahı ve sulama sistemleri, bitkisel üretim, hayvancılık, su ürünleri, tarım havzaları, tarımsal destekler, arazi toplulaştırma, bitki sağlığı hizmetleri, coğrafi bilgi sistemleri, gıda ve yer hizmetleri, kırsal kalkınma, risk değerlendirme hizmetleri, tarım arazileri değerlendirme, tarım sigortaları ve doğal afetler ve veterinerlik hizmetleri gibi konular yer almaktadır.

Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından görev alanı kapsamında afet yönetimi ile ilgili olarak ulusal ve uluslararası alanda; çölleşme ve erozyonla mücadele, havza rehabilitasyonu, yukarı havza sel kontrolü, çığ kontrolü, heyelan kontrolü, biyolojik çeşitliliğin korunması ve geliştirilmesi, havza yönetimi ve planlaması, su hukuku, su kalitesi ve izlenmesi, taşkın ve kuraklık yönetimi gibi alanlarda yürütülen çok sayıda proje ve faaliyet mevcuttur.

Aşağıda Bakanlık mevzuatı kapsamında Bakanlığın afet yönetimindeki rolüne ilişkin düzenlemeler listelenmiştir:

• Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri ve Kanunlar:
  • 1 No’lu Cumhurbaşkanlığı Teşkilatı Hakkında Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi
  • 1593 sayılı Umumi Hıfzıssıhha Kanunu
  • 3359 sayılı Sağlık Hizmetleri Temel Kanunu
  • 5368 sayılı Verem Savaşı Hakkında Kanun
  • 7402 Sıtmanın İmhası Hakkında Kanun
• Tüzük ve Yönetmelikler
  • Gıda Maddelerinin ve Umumi Sağlığı İlgilendiren Eşya ve Levazımın Hususi Vasıflarını Gösteren Tüzük
  • Acil Sağlık Hizmetleri Yönetmeliği
  • Bulaşıcı Hastalıklar Sürveyans ve Kontrol Esasları Yönetmeliği
  • Enfeksiyöz Madde ile Enfeksiyöz Tanı ve Klinik Örneği Taşıma Yönetmeliği
  • Hastane Afet ve Acil Durum Planları (HAP) Uygulama Yönetmeliği
  • Havaalanı Sağlık Denetleme Merkezleri Yönetmeliği
  • Hudut Kapılarında Uygulanacak Sağlık İşlemleri Hakkında Yönetmelik
  • İnsani Tüketim Amaçlı Sular Hakkında Yönetmelik
  • İlkyardım Yönetmeliği
  • Sağlık Bakanlığı Bağlı Kuruluşları Hizmet Birimlerinin Görevleri ile Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik
  • Sahil Sağlık Denetleme Merkezleri Yönetmeliği
  • Uluslararası Giriş Noktalarında Uygulanacak Çevre Sağlığı İşlemlerine Dair Yönetmelik

1 No’lu Cumhurbaşkanlığı Teşkilatı Hakkında Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi ile kurulan yapılanmada Bakanlık, merkez, taşra ve yurt dışı teşkilatından oluşmaktadır. Bakanlık teşkilat yapısında Bakan’a bağlı Özel Kalem Müdürlüğü, Basın ve Halkla İlişkiler Müşavirliği, Rehberlik ve Teftiş Başkanlığı, İç Denetim Birimi Başkanlığı, Personel Genel Müdürlüğü ve Bakan Yardımcıları bulunmaktadır. Hizmet birimleri, bağlı kuruluşlar, kurullar, komisyonlar ve konseyler, ilgili kuruluşlar, taşra birimleri ve koordine kuruluşlar ise Bakan Yardımcıları altında teşkilatlanmıştır.

Bakanlık merkez teşkilatında Avrupa Birliği ve Dış İlişkiler Genel Müdürlüğü, Balıkçılık ve Su Ürünleri Genel Müdürlüğü, Bilgi İşlem Dairesi Başkanlığı, Bitkisel Üretim Genel Müdürlüğü, Çölleşme ve Erozyonla Mücadele Genel Müdürlüğü, Destek Hizmetleri Dairesi Başkanlığı, Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Şekil 5.2 Tarım ve Orman Bakanlığı Teşkilat Şeması (https://www.tarimorman.gov.tr) 148 Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ile Tarım ve Orman Bakanlığının Afet Yönetimi Sistemi İçindeki Yeri, Görev ve Sorumlulukları Müdürlüğü, Eğitim ve Yayın Dairesi Başkanlığı, Gıda ve Kontrol Genel Müdürlüğü, Hayvancılık Genel Müdürlüğü, Hukuk Müşavirliği, İç Denetim Birimi Başkanlığı, Merkez İkmal Müdürlüğü, Personel Genel Müdürlüğü, Rehberlik ve Teftiş Başkanlığı, Strateji Geliştirme Başkanlığı, Su Yönetimi Genel Müdürlüğü, Şeker Dairesi Başkanlığı, Tarım Reformu Genel Müdürlüğü, Tarımsal Araştırmalar ve Politikalar Genel Müdürlüğü ve Tütün ve Alkol Dairesi Başkanlığı yer almaktadır.

Bakanlık bağlı kuruluşları olan DSİ, Orman Genel Müdürlüğü, Meteoroloji Genel Müdürlüğü ve Türkiye Su Enstitüsü (SUEN) de afet yönetimine ilişkin görevler yürütmektedir.

Tarım ve Orman Bakanlığı taşra birimleri; il müdürlükleri, ilçe müdürlükleri, bölge müdürlükleri, araştırma enstitüleri, Gıda Kontrol Laboratuvar Müdürlüğü, Ulusal Gıda Referans Laboratuvar Müdürlüğü, Veteriner Sınır Kontrol Noktası Müdürlükleri, Veteriner Kontrol Merkez Araştırma Enstitüsü, Veteriner Kontrol Enstitü Müdürlükleri, Tohum Tescil ve Sertifikasyon Merkez Müdürlüğü, Tohum Sertifikasyon Test Müdürlükleri, Şap Enstitüsü Müdürlüğü, Eğitim Merkezi Müdürlükleri, Zirai Karantina Müdürlükleri, Tarım Alet ve Makine Test Müdürlüğü, Fidan Fide Test Merkezi Müdürlüğü, Zeytincilik Üretme İstasyonu Müdürlüğü, Kafkas Arı Üretim Eğitim ve Gen Merkezi Müdürlüğü ve Merkez İkmal Müdürlüğü’dür. Bakanlığın taşrada 81 il müdürlüğü, 921 ilçe müdürlüğü, 15 bölge müdürlüğü ve 81 şube müdürlüğü ile 158 kuruluş müdürlüğü bulunmaktadır.

Tarım ve Orman Bakanlığı; merkez ve taşra teşkilatı ile afet yönetiminde afet öncesi, afet sırası ve afet sonrası aşamalarda önemli görevler yüklenmiştir. Ancak Bakanlığa afet yönetiminde Bakanlık ve bağlı kuruluşların mevzuatının yanı sıra afet yönetimine ilişkin temel mevzuat (http://www.mevzuat.gov.tr/) ile verilen görevler de bulunmaktadır. Afet ve acil durumlara ulusal ve yerel düzeyde müdahale ve buna ilişkin hazırlık faaliyetlerinin etkin bir şekilde gerçekleştirilebilmesi amacıyla oluşturulan Afet ve Acil Durum Yönetim Merkezleri Yönetmeliği’nde ise Tarım ve Orman Bakanlığı doğal afetler, büyük yangınlar, tehlikeli ve salgın hastalıklar, radyasyon ve hava kirliliği gibi kimyasal ve teknolojik olaylar (KBRN) ile ilgili afet ve acil durumlarda görev alacak kurum ve kuruluşlar, bakanlıklar arasında yer almaktadır (Afet ve Acil Durum Merkezleri Yönetmeliği, http://www. mevzuat.gov.tr/). Buna göre Bakanlık Yönetmelikte belirtilen afetler ile ilgili olarak afet öncesi hazırlık ve afet sırasında kriz yönetiminde faaliyette bulunmaktadır.