Ünite 4: Doğada ve Dağda Arama Kurtarma

Giriş

Zaman zaman bireysel ya da gurup olarak gerçekleştirilen doğa aktiviteleri, yapıldığı yer ve amaçlarına göre çeşitlilik gösterir. Ancak, doğada yapılan her etkinlik ciddi bir hazırlık yapmayı ve gerekli önlemlerin alınmasını gerektirir. Yapılması düşünülen her hangi bir doğa etkinliğinde, yaşanabilecek olası olumsuzluklara karşı; doğa etkinlikleri, doğa kazaları, doğada arama kurtarma esasları ve türleri ile doğada ve dağda kullanılan arama kurtarma ekipmanları konularında bilgi edinmek yaşamsal öneme sahiptir.

Doğa Etkinlikleri

Doğa etkinlikleri, doğada (orman, dağ, mağara, …vb.) ve doğal ortamda, bireysel ya da grup olarak, genelde seyirci olmadan malzemesiz ya da ekipman kullanarak yapılan fiziksel aktivitelerdir. Yapıldığı yere göre doğa etkinlikleri; ova, orman, dağ, vadi, mağara, su, hava ve çöl etkinlikleri şeklinde sınıflandırılabilir. Yapılma amaçlarına göre doğa etkinlikleri ise, sosyal doğa etkinlikleri, kültürel doğa etkinlikleri, bilimsel doğa etkinlikleri ve sportif doğa etkinlikleri şeklinde sınıflandırılabilir.

Doğa denilen yapı, çok çeşitli ve sayısız canlı ve cansız unsurları içerir. Doğanın kendine özgü düzen, yapı, ilişki ve etkilerin olduğu bilinmeli ve doğa kurallarının her zaman çok daha güçlü ve acımasız olduğu unutulmamalıdır. Ancak, doğaya daima saygı duymalı ve korumalıyız. Bu nedenle, doğada yapılan etkinlikler nerede ve ne amaçla yapılırsa yapılsın bilgili ve çok dikkatli olmak gerekir.

Doğa ve Dağ Kazaları

Doğada yapılan etkinliğin tüm süreçlerinde yeterli ve gerekli hazırlıkların yapılması ve alınacak önlemlerle, risk sayısı ve muhtemel olumsuzluklar en aza indirilebilir. Oluşması muhtemel olumsuz olayların neler olabileceği, olayların nedenleri ve ne gibi sonuçlar doğurabileceği düşünülerek, olası risk ve olumsuzluklar için neden ve sonuç ilişkileri kurmak gerekir. Bu yaklaşımla, doğa etkinlikleri sırasında farklı zaman, yer ve biçimde yaralanmalara, can ve mal kayıpları gibi ciddi ve olumsuz sonuçlara neden olan çeşitli olayların nedenlerini, oluş biçimlerine göre kişiden kaynaklanan nedenler ve kişiden kaynaklanmayan nedenler şeklinde iki grup altında toplayabiliriz. Kişiden kaynaklanan nedenlere örnek olarak; bilgi yetersizliği, tecrübe eksikliği, dikkatsizlik, aşırı enerji harcama, panik vb. verilebilir. Bunun yanısıra kişiden kaynaklanmayan nedenlere; malzeme, hava koşulları, doğa olayları vb. durumlar örnek olarak gösterilebilir.

Kaybolma: Bir ya da daha fazla kişinin yer ve durumundan belirli bir süre içinde haber alınamıyor ise bu duruma ‘kaybolma’ denir. Kaybolan kişi ya da kişiler durumu fark ettiklerinde; ana yol ve patikaları tercih etme, yüksek yerlere çıkmak isteme, bilinçli ya da bilinçsiz iz bırakma gibi kaybolma davranışları sergiler.

Mahsur kalma: Kişi ya da doğa olayları nedenleriyle, mağdur bulunduğu yer ve durumdan kendi olanaklarıyla kurtulamaz, yer ve pozisyonunu değiştiremezse, bu duruma ‘mahsur kalma’ adı verilir. Mahsur kalan kişi ya da kişiler bir süre sonra bitkin düşerek yardım gelmesi umuduyla, endişe içinde ve çaresiz beklemek zorunda kalırlar.

Kaza: Beklenmedik zaman, yer ve biçimde oluşarak doğa veya dağda yaşamın, mülkün ve doğal zenginliğin zarar ya da kaybına neden olan olaylara ‘doğa veya dağ kazaları’ denmektedir. Doğada gerçekleşen kazanın sonuçları kaybolma, mahsur kalma, yaralanma, can ve mal kaybı biçiminde olabileceği gibi afete de dönüşebilir.

Doğada ve Dağda Arama Kurtarmanın Aşamaları

Doğa ya da dağ kazalarında, kazazedeye ulaşmak ve yardımcı olmak tehlikeli ve zor bir iştir. Bu nedenle doğada ve/veya dağda yapılacak arama kurtarma çalışmaları mental, psikolojik ve fiziksel yeterliliğin yanı sıra arama kurtarmanın birçok temel bilgi ve becerilerine de sahip olmayı gerektirir. Arama kurtarmada yeterli olmayı sağlayan temel bilgi ve beceriler: Ekipmanlar ve uygun kullanabilme, doğadaki tehlikeler, dağ kazaları, kayıp ve kaza psikolojisi, ilk yardım, meteoroloji, navigasyon, işaret ve haberleşme, ısı kaybı ve giyinme, beslenme ve sıvı alımı, arazide arama yöntemleri, raporlama vb. şeklinde sıralanabilir.

Kişisel bilgi ve becerilere sahip olma aşamasından sonra, doğada ya da dağda arama kurtarma çalışmalarında aşağıdaki aşamalar uygulanır:

• İhbar ya da yardım çağrısı: İhbarı ya da yardım çağrısı doğada ya da dağda bulunan bir araç veya insanın geç kaldığı (kayıp) ya da insanın tehlikede (mahsur ya da kaza) olduğunun haberidir. Olayın yeri ve çeşidine göre arama ve kurtarma çalışmalarında farklı strateji, teknik ve yöntemler uygulanacağı için, edinilecek bilgilerin her biri çok önemlidir.
• Çağrı: Edinilen bilgiler ışığında yapılması düşünülen çalışmalar için uygun strateji ve yöntemler belirlenerek arama kurtarma ekiplerine, aktarılarak çağrı yapılır. Çağrı yapılırken, olay ve yapılacak çalışmalar konusunda mutlaka bilgiler aktarılmalıdır.
• Yer tespiti: Yapılacak çalışmalar konusunda bilgiler aktarılarak olay ve kişilerin yeri kesin olarak bilinmiyorsa, yer tespit çalışmalarına başlanır. Kayıp olaylarında kayıp kişi ya da kişilerin son görüldüğü yeri saptamakla işe başlanır. Son görüldükleri yer, teorik olarak kaybolanlara en yakın noktadır. Kaza ya da mahsur kalma olaylarında ise genellikle yer tespitine ihtiyaç duyulmaz.
• Arama başlangıç noktası: Arama kurtarma operasyonunun başlatıldığı yere denir.
• Arama: Olay yeri ve mağdurun kesin yer ve pozisyonunu belirlemek için yapılan çalışmalardır. İhbar ya da yardım çağrısında sözü edilen olayın çeşidine ve elde edilen bilgilere göre eldeki imkânlar oranında ulaşım araçları da kullanılarak çeşitli yöntemler uygulanır.
• Kurtarma: Mağdurun sağlık durumu ve bulunduğu coğrafi duruma uygun yöntem ve teknikler kullanarak tehlikeden uzaklaştırma ve güvenli alanlara taşıma çalışmalarıdır.
• Raporlama: Arama kurtarma raporu, yapılan tüm çalışmalarla ilgili objektif, doğru, kesin ve güvenilir bilgilerin kısa, açık ve net ifadelerle, sözlü ya da yazılı olarak çalışma tarihi, olayın türü ve yeri, hava ve arazi durumu, uygulanan arama yöntemi, mağdur, nakil işleminin biçimi ve süresi, mağdur için uygulanan kurtarma yöntemi vb. bilgilerin aktarılmasıdır.

Doğada ve Dağda Arama Kurtarma Teknikleri

Doğada ve dağda arama kurtarma teknikleri, olay yeri ve coğrafik durumu, olayın niteliği, hava durumu, kullanılan ekipman gibi etkenlerle bağlı olarak değişiklik gösteren çalışma yöntemlerdir. Yapılacak arama çalışmalarının başarıyla sonuçlanması için olayların niteliği başta olmak üzere diğer etkenlerin özelliklerine uygun arama tekniklerinin bilinmesi ve doğru biçimde uygulanması gerekir.

Kaybolan kişi ya da kişilerin aranmasında, öncelikle bölgenin büyüklüğü, arazinin durumu ve hava koşulları gibi etkenlere bağlı olarak gerekli personel sayısı ve ekipman belirlenir. Mahsur kalma ya da kazalarda ise olay yeri bilindiği takdirde, önce arama (keşif) ekibi gönderilir. Hızlı ve minimum ekipmanla ve mağdurun kullandığı rotayı izleyerek olay yerine ulaşmaya çalışır. Eğer olay yeri bilinmiyorsa, hava koşulları, arazinin durumu, personel sayısı vb. parametreler değerlendirilerek yerden ve/veya havadan yapılan arama tekniklerinden biri uygulanır.

Yeri ve durumu bilinmeyen mağdura zaman geçirmeden ulaşabilmek için olay yeri, arazi yapısı ve kullanılan ekipmana göre çok faklı ve çeşitli arama teknikleri kullanılır:

• Keşif araması: Olay ve mağdurun yeri, bölgesi, arazinin yapısı ve durumu vb. bilgilerin yetersiz olduğu durumda 2-3 kişilik çok deneyimli personelden oluşan bir ekip ve basit ekipmanlarla yapılan kısa süreli araştırmalardır.
• Hat tekniği: Arama personellerinin belirli aralıklarla dizilerek, çizgi halinde ileriye doğru yapılan bir arama biçimidir.
• Kare ve spiral tekniği: B u tür aramalarda kişinin son görüldüğü yerden itibaren genişleyerek yapılır.
• Alan tarama tekniği: Kısmen büyük alanların aranmasında kullanılan bir yöntemdir. Her grup belirli bölgeyi tarar.
• Sektörel arama tekniği: Her seferinde arama yapılmayan arama alanı yaklaşık ikiye bölünerek yapılan bu arama tekniğinde başlangıç yerine ulaşılıncaya kadar devam edilir.
• Temasla arama tekniği: Küçük alanların ve görüşün zayıf olduğu durumlarda tercih edilir.
• Kar altında arama: Ekibin çığ güvenliğinden emin oluncaya kadar beklendikten ve kaçış noktaları tespit edildikten sonra arama çalışmalarına başlanır. Öncelikle zaman kaybetmemek için ilk olarak, kazazedenin en son görüldüğü nokta tespit edilmeye çalışılır ve eğer var ise kar üzerinde kalan kazazedeye ait eşyaların yerleri de dikkate alınarak kazazedenin muhtemel sürüklenme hattı ve arama alanı belirlenir. Genellikle uygulanan klasik yöntem olan sondalama yöntemidir. Sondalama işlemi sırasında bulundurulması gereken araçlar; çığ sondası, çığ küreği, çığ kaytanı, askı ipidir.

Sondalamanın ilk aşamasında kullanılan teknik kaba aramadır. Arama yapacak tüm personel düz bir sıra halinde aramaya katılırlar. Sadece aramayı yöneten kişinin komutları ile adım atarak sondalamayı gerçekleştirirler. Yapılan arama sonucu kazazede bulunamamış ise aynı yer, arama hattını 1/3 oranında sıklaştırarak bir kez daha denenebilir. Diğer arama tekniği ise ince aramadır. Bu teknik çığ kurtarma köpekleri, elektronik, manyetik ve/veya termal alıcılarla kullanarak yapılmaktadır.

Havada ve yerde uygulanan arama teknikleri; paralel arama ‘S’ tekniği ve zincir tekniği olarak ikiye ayrılmaktadır. Paralel arama 'S' tekniğinde, arama personeli ya da hava aracı bölgede ‘S’ biçiminde bir rota kullanarak arama yapar. Zincir tekniği ise büyük vadilerin, girintilerin ve çıkıntıların olduğu geniş alanlarda çok sayıda personel ya da hava araçları ile yapılan ve bir birilerinin tarama alanlarını da kontrol edebildikleri bir arama şeklidir. Sadece hava araçları ile yapılan tekniklere örnek olarak ise yonca yaprağı tekniği verilebilir. Bu teknikte hava araçlarından biri yonca yaprağı şeklindeki aramasına devam ederken hava araçlarının her biri diğerlerinin alan boşluklarını dolduracak biçimde ve uçuş rotası izleyerek arama yaparlar.

Olay yerinde mağduru ilk gören, ancak koşullar gereği bazen mağdura ulaşamayan arama ekibidir. Eğer mağdura ulaşılmışsa durumuna bakılır, güvenlik önlemleri alınarak gerekli görülüyorsa ilkyardım uygulaması yapılır. Gerek görüldüğünde kazazedeye ilk yardım uygulamasının ardından, uygun biçimde sedyeye aktarma ve taşıma sırasında hiçbir zarar görmemesi için yapılan sabitleme gibi çeşitli önlemlerin alınması işlemlerine ‘sedyeleme’ adı verilir.

Basit kurtarma, daha çok dağda kaybolanlar için yapılan kurtarma biçimidir. Daha çok kayıp kişiyi arayıp bulma ve doğru yoldan geri getirme şekildedir. Kazazede yürüyemeyecek durumda ise dört el oturak tekniği, tek kurtarıcıyla sırtta taşıma (ip ile taşıma) ya da iki kurtarıcıyla sırtta taşıma yöntemleri kullanılarak kazazede sırtta ve kucakta taşınarak operasyon merkezine getirilir.

Teknik kurtarma , dağ kurtarma çalışmalarının asıl zorlu kısmını oluşturmaktadır. Çoğunlukla dağda tırmanış sırasında mahsur kalan veya kaza geçirerek yaralanmış, arama ekiplerinin ulaşamadığı kişileri kapsar. Birincil amaç kazazedeye ulaşmaktır ve kurtarma çalışmalarında özel teknik bilgi, ekipman ve beceri gerektiren zor ve daha çok dikey kurtarma teknikleri kullanılır. Kazazedeye ulaşmak için çoğunlukla ip üzerinden alma, makara ve palanga sistemleri yapma, hava köprüsü (gerdirme sistemleri) kurma, sedye taşıma, indirme ya da çıkarma gibi dikey kurtarma teknikleri kullanılır. Arazinin yapısına uygun teknikler kullanılarak, sedyeye alınan kazazedenin taşıma işlemi şu tekniklerin uygulanmasıyla gerçekleştirilir:

• Az eğimli arazide çekme: Güvenilir bir ya da iki noktaya ana emniyet istasyonu kurulur.
• Az eğimli arazide indirme: Güvenilir iki noktaya ana emniyet istasyonları kurulur.
• Dik eğimde çekme: Güvenilir noktalara üç ana emniyet istasyonu kurulur.
• Dik eğimden indirme: Güvenilir noktalara iki ana emniyet istasyonu kurulur.

Sedyenin bulunmadığı ya da kazazede sayısı nedeniyle sedye sayısının yetersiz olduğu durumlarda kurtarma ekibi ip kullanarak üç farklı teknik yardımıyla sedye yapar:

• Birinci teknikte, yere serilen ipin bir ucu, yapılacak sedyenin genişliği düşünülerek kendi üzerinde katlanarak basit (kör) düğüm atılır ve halka oluşturulur. Diğer ipin üzerine de bulin düğümü atılır ve karşı tarafta oluşturulan halkanın ucu bulin düğümünde oluşan halkanın içine önce üstten geçirilir. Daha sonra yukarı doğru düğümün çevresi ve üst ipin altından dolaştırılıp bulin düğümündeki halkanın üstten içine sokulur. Son olarak bulin düğümü sıkıştırılır. Bu işlem tekrarlanır.
• İkinci teknikte, yere serilen ‘S’ biçimindeki ipin serbest kalan uygun yerlerine tam kazık düğümü atılarak ipin kıvrılmış bölümleri tam kazık düğümü içinden geçirilerek halka oluşturulur ve düğüm sıkıştırılır. İpin her kıvrımı için bu işlem yeterli oluncaya kadar tekrar edilir. Daha sonra ipin serbest uçları uzun kenarlarda oluşturulan halkaların her birinden en az iki kez geçirilir.
• Üçüncü teknikte ise yere serilen ‘S’ biçimindeki ipin üzerine kazazede yatırılır. Kazazedenin yanlarında kalan ipin ‘U’ biçimdeki uçları karşılıklı ve çapraz sıra ile birbiri içinden geçilir. Bu işlem yeterli oluncaya kadar tekrarlanarak sedyenin tamamlanması sağlanır.

Doğada ve Dağda Arama Kurtarma Ekipmanları

Doğada ve dağda arama kurtarma ekipmanları, her çeşit doğa ve koşular karşısında arama ve kurtarma çalışmaları yapabilmek için hem ekip personelinin kendisi hem de kazazede için ihtiyaç duyabileceği malzemelerdir. Buna göre kişisel ekipmanlar arasında;

• Giysi: Bel kemeri, bere, bivak, bot, çorap (termal), dizlik, eldiven, fular (tülbent), giysi (termal), gözlük, kaban (sıcak-soğuk iklim tipine uyumlu), kar başlığı (polar), lambalı baret, mont (sıcak-soğuk iklim tipine uyumlu), pantolon (sıcak-soğuk iklim tipine uyumlu), polar içlik, siperli şapka, tozluk, yağmurluk, yedek iç çamaşırı (termal).
• Kamp ekipmanları: Aydınlatma feneri, çadır, çok amaçlı çakı, mat, mutfak seti (ocak, kap vb.), portatif yemek seti, termos tipi matara, uyku tulumu (-40 veya -30).
• Teknik ekipman: Alüminyum battaniye, çığ sondası, buz kramponu, dağ kazması, desender, dinamik ip, düdük, dürbün, emniyet kemeri, ışık çubuğu, ilk yardım çantası, jumar, kısa ip, kilitli karabina, krol, makara, perlon bant, pusula, racks, sekizli, telsiz.
• Yürüyüş ekipmanları: Baton, sırt çantası vb. yer almaktadır.

Buna ek olarak, ortak kullanımlı arama kurtarma ekipmanları arasında:

• İlk yardım ekipmanı: Alüminyum battaniye (10 adet), atel seti, boyunluk, ceset torbası, çok amaçlı ilk yardım çantası (1 adet), sedye (çeşitli), üçgen kurtarma yeleği.
• Teknik ekipman: Bolt matkabı (2 Adet), bolt ve kulak seti (20 adet takım), buz kazması (4 adet), çekiç (2 adet), CPS (1 adet), çığ kaytanı (2 adet), çığ küreği (4 adet), dinamik ip (50 m, 3 adet), emniyet kemeri (tam vücut, 2 adet), görev çantası (amaca uygun), ip merdiven (5 m, 4 adet), işaret fişeği (3 adet), karabina seti (30 adet HMS, kilitli ve kilitsiz karabina), kask (2 adet), kaya ve buz çivisi (sikke) takım (10 adet kaya, 5 adet buz için), makara seti (20 adet tekli, 10 adet ikili, 4 adet tandem), modüler ip koruyucu (5 adet) vb. yer almaktadır.