7.ÜNİTE

ŞART EDATLARI

Bir eylemin belli şartlarda meydana geleceğini ifade etmek için Arapçada bazı edatlar kullanılır ve bunlara “şart edatları” denir. Şart edatları daima cümlenin başında kullanılır. Şart edatlarının kullanılmış olduğu cümleler incelenecek olursa bunların aslında iki ayrı cümleden meydana geldiği görülür: Şart cümlesi ve cevap cümlesi.

\1. Şart cümlesi: Şart edatından hemen sonra gelen ve eylemin meydana gelmesinin koşulu olan cümledir.

\2. Cevap cümlesi: Şartın gerçekleşmesi durumunda ortaya çıkacak eylemi gösteren cümledir. Bu cümleye cezâ cümlesi de denir.

Cezm Eden Şart Edatları

Bu edatlar, cümlenin hem şart kısmındaki, hem de cevap kısmındaki muzâri fiilleri, yani hem şart fiilini hem de cevap fiilini cezm ederler. Bu yüzden bunlar, iki muzâri fiili (şart fiilini ve cevap fiilini) cezm eden edatlar olarak da gruplandırılırlar. Bunlar her ne kadar iki muzâri fiili cezm eden edatlar olarak anılsa da, şart cümlelerinin şart bölümünde ve cevap bölümünde birden çok muzâri fiil bulunması durumunda onların hepsini de cezm ederler. Bu edatlar şunlardır:

إِنْ، مَتَى، أَيْنَ، إِذْمَا، مَهْمَا، أَيَّانَ، أَيْنَمَا، أَيٌّ، أَنَّى، حَيْثُمَا، كَيْفَمَا

3131

31

Cezm Etmeyen Şart Edatları

إِذَا، لَوْ، لَوْلاَ، لَوْمَا، بَيْنَمَا، بَيْنَا، عِنْدَمَا، حِينَمَا، لَمَّا، كُلَّمَا

FÂU’L-CEVÂB

Fâu’l-cevâb, bir şart edatı ile başlayan cümlenin cevap (ya da cezâ) kısmının başına gelen bir fâ (ف) harfidir. Bu harfin vücûben (zorunlu olarak) geldiği yerleri şöyle sıralayabiliriz:

Cevap cümlesi, isim cümlesi olursa, Cevap cümlesi, talep cümlesi olursa; yani emir ya da nehiy ile başlarsa veya soru cümlesi olursa, Cevap cümlesi بِئْسَ ,نِعْمَ ,لَيْس gibi donuk (câmid) ya da nâkıs fiille başlarsa, Cevap Cümlesi, gelecek zaman bildiren س veya سوف ile başlarsa, Cevap Cümlesi, قَدْ pekiştirme edatı ile başlarsa, Cevap Cümlesi, muzâri fiili nasb eden ve olumsuz yapan لَنْ edatı ile başlarsa, Cevap Cümlesi, muzâri fiili olumsuz yapan مَا edatı ile başlarsa.