10.ÜNİTE

MEF‘ÛLUN LEH

Arapçada fiil cümlelerinde fiilin oluş nedenini açıklayan belirsiz (nekira) mastarlar mef‘ûlun leh ( المفعول له ) olarak isimlendirilir. Bu mef‘ûle, mef‘ûlun lieclih ( المفعول لأجله ) veya mef‘ûlun min eclih ( المفعول من أجله ) adı da verilir. Cümlede mef‘ûlun lehi bulmak son derece kolaydır. Bunun için fiile “neden, niçin” sorularını sormamız yeterlidir. Bu mastar daima belirsiz ve mansûb olarak kullanılır ve Türkçeye “…için, -mek için, sebebiyle, -den dolayı” diye çevrilebilir.

Örneğin,

(İlim öğrenmek için Ankara’ya gittim.) . سافَرْتُ إلى أنقرة طَلَباً للعِلْمِ

Mef‘ûlun leh’in iki tür kullanımı söz konusudur: Harf-i cersiz kullanımı ve harf-i cerli kullanımı.

1. Mef‘ûlun lehin harf-i cersiz kullanımı:

Mef‘ûlun lehin harfi cersiz olarak kullanılabilmesi için aşağıdaki şartların sağlanması gerekir.

\1. Mef‘ûlun leh, cümledeki fiilin mastarı dışında bir mastar olmalıdır.

\2. Bu mastar, eylemin gerçekleşmesinin nedeni olmalıdır, yani yükleme yöneltilen “niçin?” ve “neden?” sorularına cevap vermelidir.

\3. Belirsiz (nekira) olmalıdır.

\4. Herhangi bir isme muzâf olmamalıdır.

\5. Fiilin fâili ile mef‘ûlun lehteki eylemin sahibi aynı olmalıdır.

Aşağıdaki cümleyi bu koşullar bakımından inceleyelim.

(Bilgi edinmeyi sevdiğim için okurum.) . أَقْرَأُ حُبًّا فِ الْمَعْرِفَة

2. Harf-i cerli kullanımı:

Yukarıda belirtilen şartların var olmadığı durumlarda mastar olan sözcük başına genellikle sebep bildiren ( لِ ) harf-i cerini almak suretiyle, bu kez ya belirlilik takısı ( ال ) ile kullanılarak veya bir isme muzâf olarak mef‘ûlun leh olur. Harf-i cerden dolayı lafzan mecrûr olan mef‘ûlun leh, mahallen mansûb olarak irâb edilir.

Aşağıdaki cümlelerde bir isme muzâf olarak gelen mef‘ûlun leh örneklerini inceleyelim:

(Davetine icabet etmek için geldim.) . حَضرتُ لِتَلْبِيَةِ دَعْوَتِكَ

MEF‘ÛLUN FİH

Arapçada, fiil cümlelerinde fiilin gerçekleştiği zamanı veya mekânı bildiren mansûb isim, yer veya zaman zarfları veya zarf öbekleri mef‘ûlun fîh ( المفعول فيه ) olarak adlandırılır. Dolayısıyla fiile “nerede”, “ne zaman” gibi sorular sorulduğunda alınan cevap o cümlenin mef‘ûlun fîhidir. Aşağıdaki cümleyi inceleyelim.

(Arkadaşımı fakültenin önünde bir saat bekledim.) . اِنْتَظَرْتُ صَدِيقِي أَمَامَ الْكليَّةِ سَاعَ

3131

3131