6.ÜNİTE

CEZM EDATLARI

Beşinci bölümde Arapçada muzâri fiilin (şimdiki ve geniş zamanın) irâbında üç farklı durumun söz konusu olduğunu belirtmiştik. Bunlar, ref durumu, nasp durumu ve cezm durumudur.

Cezm Alâmetleri

Cezm: “Bir fiilin sonunun ‘sükûn’ ile harekelenmesi veya ‘sükûn’ harekesinin yerine geçecek başka bir alâmeti barındırması durumudur”. Üzerinde cezm alâmeti barındıran fiile “meczûm” (yani cezm edilmiş, cezimli) denir. Her fiil kipi için cezm söz konusu değildir; başında cezm edatı bulunan muzâri fiiller, emir veya nehiy kipine dönüşen muzâri fiiller meczûmdurlar. Dolayısıyla sadece muzâri fiiller cezm edilebilirler, mâzî fiil için veya gelecek zaman kipi için cezm söz konusu değildir.

لَمْ “–medi, -madı”

Bir işin geçmişte yapılmadığını ifade eder.

Emir ve Nehy

لامُ الأمْر “Lâm” ile Emir

Bu tür emir genellikle üçüncü şahıslara emir vermek veya onlara bir şey yapmayı önermek için kullanılır. Klasik Arapçada ikinci şahıslara emir vermek için kullanılsa da bu tür emir yapıları klasik kitaplarla sınırlıdır.

لا النّاهِية “Lâ” ile Olumsuz Emir

Hem ikinci hem de üçüncü şahıslara bir şeyin yapılmamasını ifade etmek için kullanılan bir yapıdır. Kısaca “yapma, etme” ve “yapmasın, etmesin” anlamlarını ifade eder.

لَمّا “henüz değil”

Bir işin henüz gerçekleşmediğini bildiren bir ön ek niteliğindedir. Daha ziyade klasik Arapçada kullanılmaktadır. Modern Arapçada daha ziyade لَمْ + بَعْدُ yapısıyla bu anlam verilir.

إنْ “-se, -sa”

Şart anlamı verir. İki fiil cümleciğini birbirine bağlayan bir bağlaçtır. Her iki cümleciğin fiilini cezm eder.

3131

Şimdi cezm yapılarını tabloda görelim.

3131

Muzâri fiillerin üç irâb durumunu (كَتَبَ) fiilinin muzârisi örneğinde aşağıdaki tabloda hatırlayalım. Tabloda renkli olarak gösterilen durum “cezm durumu”dur.

3131