Ünite 6: Domates, Biber, Patlıcan, Fasulye ve Bezelye Yetiştiriciliği

Domates Yetiştiriciliği

Domatesin anavatanı Orta ve Güney Amerika’dır. Avrupa’da ilk yetiştiren İtalyanlar olmakla birlikte daha sonra tüm Avrupa’da yetiştirilmeye başlanmıştır. Ülkemize ise 110-120 yıl önce girdiği zannedilmektedir.

Botanik Özellikleri

Uygun koşullarda sırık ve yer domatesi şeklinde yetiştirilir. Çok kuvvetli kök yapısına sahiptir. Ana kök 100-150 cm derinliğe kadar inebilir.

Gövde

Gövdesi otsudur. Gövde otsu yapıda olduğundan dik büyüyemez. İki nedeni vardır. Bunlar da:

1. Oluşan fazla sayıdaki meyvenin ağırlığından gövdenin taşıyamaması
2. Kök sisteminin toprak üstünde tutunma görevini yapacak durumda olmamasıdır.

Domates bitkisinin boyu, çeşide ve yetişme koşullarına göre 50-200 cm arasındadır.

Yaprak, Çiçek ve Meyve

Domates yaprakları gövde üzerinde sarmal şeklindedir. Çiçekleri erdişi (hermafrodit)’dir. Çiçekte 5 taç, 5 çanak, 5 erkek ve 1 dişi organ bulunur. Kendine döllenme hakimdir. Meyvesi botanik bakımdan üzümsüdür. Domateslerde meyve şekli ve iriliği çeşitlere göre değişmektedir.

Tohum ve Çimlenme Özellikleri

Domates tohumları çekirdek evlerinin içerisinde değişik şekillerde veya kümelenmiş bir halde bulunur.

Çeşitler

Dünyada 3000’i aşkın domates çeşidi bulunmaktadır. Yetişme yerlerine göre 2’ye ayrılır. Bunlar da;

• Açıkta yetiştirilen çeşitler
• Örtü altında yetiştirilen çeşitlerdir. Açıkta yetiştirilen çeşitlerde morfolojik özelliklerine göre 2’ye ayrılır. Bunlar da;
  • Yer (bodur) ve
  • Sırık (uzun boylu)

çeşitlerdir.

Yetiştirilme İstekleri

Domates ılık ve sıcak iklim sebzesidir. En uygun sıcaklık 15-20 °C olmalıdır. Domates en az 6 saat doğrudan güneş ışığı alan yerlerde yetiştirilmelidir. Domates yetiştiriciliğinde dönüme 3-4 ton yanmış ahır gübresi verilmektedir.

Yetiştirme Teknikleri

Tarla yetiştiriciliğinde tohumların doğrudan ekilmesi, bahçe yetiştiriciliğinde ise, fidelerin aktarılması şeklinde yapılır.

Doğrudan Tohum Ekimi ile Domates Yetiştiriciliği

Doğrudan ekim uygun sıcaklıkta (14°C) yapılmalıdır.

Fide ile Domates Yetiştiriciliği

Domates iklimi uygun olan yerlerde ilkbahar ve sonbahar olmak üzere yılda 2 kez yetiştirilebilir. Fide dikiminden sonra mutlaka can suyu verilir. Sanayi domates yetiştiriciliğe sıra arası genişlik 150 cm, sıra üzeri ise 25-40 cm arasında değişmektedir. Son yıllarda özellikle sera yetiştiriciliğinde fidelere dilcikli İngiliz aşı yöntemi uygulanır

Domateslerde Yıllık Bakım İşleri

Dikildikten 2-3 hafta sonra ilk çapa uygulanır. 2-3 hafta sonra 2. çapa yapılır. Damla sulama tercih edilmekle birlikte salma ve damla sulama yapılır. Sırık domateslerde kaliteli ürün elde etmek için budama yapılır. Budama 2 şekilde uygulanır.

• Koltuk alma: Bitki gövdesi ile ana yaprakların birleştiği yerde sürgünler alınır. 15 günde bir tekrarlanır.
• Uç alma: Son salkımın 2 yaprak üzerinden bitkinin tepe sürgününün koparılmasına uç alma denir.

Biber Yetiştiriciliği

Anavatanı tropik Amerika’dır. Açıkta ve örtü altında yetiştirilir.

Botanik Özellikleri

Yetişme koşullarına göre 0,5-1,80m kadar boylanabilir. Odunsu gövdesi vardır ve dik büyür. Kökler 40-60 cm’lik bir toprak derinliğinde gelişir. Biberlerde yaprakların; şekil, renk ve irilikleri çeşitlere göre farklılık gösterir. Dolmalık çeşitlerde yapraklar geniş ve daha büyüktür. Bakım işlemleri domatese benzer. Hasat çeşit ve bölge koşullarına göre değişmekle beraber elle yapılır. Verim; çeşidin verimliliğine, iriliğine, yetiştirme ve bakım koşullarına göre değişir. Hasat 5-6 ay kadar devam edebilir. Bir dönümden 1-4 ton biber alınır.

Patlıcan Yetiştiriciliği

Patlıcanın ana vatanı Hindistan’dır. Ülkemize ne zaman girdiği hakkında kesin bir bilgi yoktur. Ilıman iklime sahip olan yerlerde bir yıllık, tropik ve subtropik iklimli yerlerde ise çok yıllık bir kültür sebzesidir. Patlıcan kendiliğinden dik bir şekilde büyür. Toplu veya yaygın olarak büyümesine, dallanma ve boylanmasında çeşit ve çevre koşulları etkili olur. Normal koşullarda 0.45-0.75 m boylanır. Patlıcan çiçekleri biyolojik bakımdan hermafrodittir. Kendine döllenme %60-80 oranındadır. Bir bitkiden 10-30 adet hatta daha fazla meyve alınabilir. Bir patlıcan meyvesinde ortalama 500-5000 adet tohum bulunur. Tohumlar çimlenme gücünü 4-6 yıl devam ettirir. Ülkemizde en çok yetiştirilen ve tüketilen yerli patlıcan çeşitleri; Kemer patlıcanı, Halkapınar patlıcanı, Bostan patlıcanı, Kirmastı patlıcanı, Yalova-49 patlıcanı ve Gönen patlıcanıdır. Patlıcan sıcak iklim meyvesidir. Ülkemizde Marmara-Ege ve Akdeniz bölgesinde, özellikle kıyı kesimlerinde yetiştirilmektedir. Suyu çok sever. Patlıcan killi topraklardan hoşlanmaz. Erkencilik düşünüldüğünde ahır gübresi veya yeşil gübreleme yapılmış tınlı topraklardan yararlanılır. Sonbaharda patlıcan bahçe veya tarlasına dekar başına 5-6 ton yanmış ahır gübresi verilmelidir. Ek olarak ticaret gübresi de verilmelidir. Bazı yetiştiriciler şerbet vermeyi yararlı görmektedirler. Patlıcan fideleri ya üretici tarafından ya da fide yetiştirme firmaları tarafından yetiştirilir. Dikim zamanı bölgenin ilkbahar donlarının sona ermesine bağlıdır. Dikim zamanı patlıcana can suyu verilir. Patlıcan yetiştiriciliğinde ilk can suyundan sonra 2-3 hafta sulama yapılmaz. Gerekli görüldükçe sulanmak ile birlikte ilk meyveler görülünceye kadar fazla su vermemeye dikkat edilir. Patlıcanlar saplarından kesilerek hasat edilir. Kemer ve Halkapınar 132 Bahçe Tarımı-II gibi çeşitlerde kök başına 15-30 meyve alındığı halde, Bostan çeşidinde ise kök başına 10-25 meyve alınmaktadır. Dekara verim 2-5 tondur.

Fasulye Yetiştiriciliği

Fasulyenin anavatanı Amerika’dır. Bazı yazarlara göre fasulyenin Anadolu’dan çıktığı ve Batı Asya kökenli olduğu savunulur. Sırık fasulyelerde büyüme sınırsız yer fasulyelerinde ise büyüme sınırlıdır. Fasulye tohumlarının çimlenmesi ile önce 10 cm uzunluğuna varan bir kazık kök meydana gelir. Köklerinin genel görünümü zayıftır. Fasulye kökleri 50-100 cm derinliğe kadar iner ve toprak yüzeyine yakın yerde toplanır. Çiçek oluşumuna yakın köklerde oluşan nodoziteler havanın azotunun kullanılmasında bitkiye yardımcı olur. Fasulye gövdesi

• Sırık
• Yer

olmak üzere iki form gösterir.

Fasulye çiçekleri erselik yapıda ve kelebek görünümündedir. Fasulyede çiçekler alttan itibaren açmaya başlar ve 20-25 gün kadar devam eder. Fasulyede mutlak kendine döllenme vardır. Meyve bakla şeklindedir. Baklalar etli yapıda olduğu gibi ince, kılçıklı, kılçıksız, iplikli veya ipliksiz olabilirler. Fasulye tohumları baklalar içinde meydana gelir. Tohumlar şekil ve büyüklük bakımından da farklılık gösterirler. Tohum iriliklerine göre:

• Şeker fasulye
• Çalı fasulyesi
• Horoz fasulye çeşidi
• Dermason fasulye çeşidi
• Simav fasulye çeşitleri

örnek verilebilir.

Tohum çimlenme özelliğini 3-4 yıl muhafaza eder. Çimlenme denemeleri 4-10 gün sürer. Fasulye soğuğa hassas bir sebzedir. Ülkemizin her yerinde, bazı bölgelerde yılda 2 kez ilkbahar ve sonbahar ekimi olarak yetiştirilir. Fasulye her toprakta rahat gelişir. Fasulye yetiştiriciliği direkt tohum ekimi ile gerçekleştirilir. Fasulyelerde verim yer çeşitlerinde, dekara 1200-1300 kg, sırık çeşitlerde ise 1800-2000 kg arasında değişir.

Bezelye Yetiştiriciliği

Gen merkezi olarak 1. derecede

• Doğu Akdeniz, İran, Kafkasya ve Tibet

2. derecede ise

• Güney batı Arabistan ve Kuzey Afrika’yı içine alan kuşak

kabul edilir.

Tohum çimlenmesi fasulyenin oluşumuna benzer. Bitkinin toprak üstü aksamı dik olarak büyür, dallanır ve çiçek açar. Bir süre sonra baklalar içinde tohumlar meydana gelir. Bitkiler dallanma durumuna göre; kısa bodur olan tiplerde boylanma 50-60 cm, orta boylularda 70-120 cm, uzun boylularda 200-20 cm’dir. Uzun ve orta boy olan tipler sırığa alınmalıdır. Bezelye kendine döllenen bir sebzedir. Çiçek açılmadan önce döllenme olayı biter. Bezelyede meyveler bakla şeklindedir. Baklada 1-10 arasında tohum bulunur. Tohumun büyük çoğunluğu nişasta depolar. Bezelye serin ve ılıman iklimlerden hoşlanır. Bezelyelerde bodur çeşitler sırık çeşitlere göre soğuklara daha dayanıklıdır. Çiçeklenmenin meydana gelmesinde sıcaklık yanında gün uzunluğunun da etkisi vardır. Gün uzunluğu daha çok fide devresinde etkili olur. Bezelye her tip toprakta yetiştirilir. Bezelyeye ahır gübresi vermekten kaçınılmalıdır. Ahır gübresi bakla ve dane veriminin azalmasına neden olur. İlkbahar üretimlerinde topraktaki faaliyetleri kolaylaştırmak amacıyla sonbaharda toprak 20-25 cm derinliğinde sürülür. Bezelyede çapalama, sulama, herek verme, hastalık ve zararlılarla mücadele zamanında yapılmalıdır. Bezelyede hasat elle yapılır ve birkaç kez tekrarlanır. En geç 2-3 gün içinde hasat edilmelidir. Konservelik bezelyeler de alet yardımıyla basınca dayanıklı olup olmadıkları belirlenir. Küçük işletmelerde ise bezelye hasadı kademeli olarak elle yapılır. Hasat olgunluğuna gelmiş bezelyeler 3-4 gün ara ile elle yapılır. Verim, bezelyenin;

• Yer
• Sırık

oluşuna göre değişir.