Ünite 4: Üzüm ve Üzümsü Meyve Türleri Yetiştiriciliği

Üzüm Yetiştiriciliği (Bağcılık)

Anavatanı, Ekonomik Önemi ve Yetiştirildiği Bölgeler

Asmalar Vitaceae familyası içerisinde yer alan Vitis cinsine aittir. Dünya üzüm üretimi 67.000.000 tondur. İtalya ilk sıradadır.

Morfolojik ve Biyolojik Özellikleri

Kök gövdesi ve kökleri

• Toprağı tutar
• Su ve besin maddelerini alır
• 12 m. derine iner.

Kollar üzerindeki en önemli organlar bir yaşlı dallar ve gözlerdir. Asmada bulunan gözler; Kış gözleri, Adventif gözler¸ Aktif tomurcuk.

Yaz sürgünü üzerinde yaprak, sülük, koltuk sürgünü ve çiçek salkımı bulunmaktadır. Sülükler sarılıcı bir bitki olan asmanın tutunma organlarıdır.

Döllenme Biyolojisi: Tozlanma rüzgâr ile olur. Döllenme biyolojisine bağlı olarak üzümlerde 3 tip tane tutumu görülür. Bunlar; (1) Normal çekirdekli tane tutumu, (2) Partenokarpik tane tutumu ve (3) Çekirdeklerin tam anlamıyla gelişemeden iz halinde kaldığı Stenospermokarpik tane tutumudur.

Ekolojik İstekleri

İklim İstekleri : Dünya üzerinde bağcılık 10-20°C izotermlerine karşılık gelen 30-50° kuzey ve güney enlemleri arasında yapılabilmektedir. Kışın eksi derece, geçiş aylarında 13 derecenin üzerinde olması gerekmektedir. Kışın -12 derecenin altında don olur.

Toprak İstekleri: Tınlı veya kumlu-tınlı, biraz çakıllı ve orta düzeyde kalkerli toprak severler.

Bağ Tesisi

Bağ alanlarında tarım alet ve makine kullanımı ve bağın sofralık veya şaraplık üzüm çeşitleri ile tesisi edilmesine bağlı olarak, 1.25x2.5 m, 1.5x2.5 m, 1.5x3 m, 2x3 m, 3x3 m (sıra üzeri x sıra arası) dikim aralıkları uygulanmaktadır.

Çoğaltma

Asmalar çelikle ve aşı ile çoğaltılır.

Kültürel İşlemler

Bağın tüm bakımı düzenli yapılmalıdır. Yağış ister. İlkbaharda yağış olmazsa sulama ister. Ben düşme dönemi sulamanın gerekli olduğu son dönemdir. Budama ve terbiye yapılır.

Budama:

• Kısa budama: Bir yaşlı dalların 2-4 göz üzerinden kesilmesidir.
• Karışık budama: Aynı asma üzerinde bir yaşlı dalların, bulunduğu yere bağlı olarak, birinin kısa (2 göz) diğerinin uzun (5-7 veya daha fazla göz) üzerinden kesilmesidir.

Terbiye: asmanın toprak üstü organları olan gövde, kollar ve bir yaşlı dallar ile yazlık sürgünlerin şekil ve yönlerinin dayanak (destek) sistemi üzerinde düzenlenmesi işlemidir.

Hasat: Kuru madde (Brix) değerine göre hasada karar verilir.

Hastalık ve Zararlılarla Mücadele:

• Hastalıkları; külleme ve mildiyö hastalıklarıdır. Bakteri kökenli bir hastalık olan bağ kanseri, ilaçlı mücadelesi mümkün olmayan bir hastalıktır.
• Zararlısı filoksera böceğidir.

Çilek Yetiştiriciliği

Anavatanı, Ekonomik Önemi ve Yetiştirildiği Bölgeler

Çilek, rosaceae familyasından üzümsü meyveler türünden biridir . Fragari vesca ’ da (orman çileği) ilk kültürü alınan çilektir.

Dünya çilek üretimi 4.132.000 tondur. En fazla ABD’ de üretilir. Ülkemizde Marmara ve Akdeniz’de yaygındır. Meyve sayısı fotoperiyot ve sıcaklığa bağlıdır.

Morfolojik ve Biyolojik Özellikleri

• Çok yıllık her dem yeşil otsudur.
• Kısa gövdelidir.
• Saçak köklüdür.
• Yaprakları üç parçalıdır.
• Kol (stolon) atarlar
• Çiçekler salkımdır.
• Birlikte dişi ve erkek organ vardır.

Ekolojik istekleri

İklim İstekleri: Oluşmasındaki kritik sıcaklık + 16 derecedir. Çileğin soğuklama ihtiyacı toplam 400-500 saattir. Soğuklama ihtiyacının doğal olarak karşılanamaması durumunda fideler soğuk depolarda 1-2 hafta tutulmalıdır. Çilekte çiçek tomurcuğu oluşumunu etkileyen en önemli faktörler sıcaklık ve gün uzunluğudur. Kısa gün koşulları çiçek; uzun gün koşulları ise kol oluşumunu teşvik eder. Düşük sıcaklık ve uzun gün koşullarında da çiçek tomurcuğu oluşabilir.

Toprak İstekleri: Çilek kumlu-tınlı, hafif, organik madde ve humusça yeterli, besin maddelerince zengin, süzek ve hafif asitli toprakları sever.

Yetiştiricilik Sistemleri

Açıkta Yetiştiricilik:

Masuda (sedde) üzerinde yapılır. Gübrelendikten sonra Masuralar taban genişliği 1m, üst genişliği 60-70 cm, yüksekliği 25-30 cm ve masuralar arası mesafe 40 cm olarak hazırlanır. Dikim masuralar üzerinde 8-10 cm derinliğinde açılan çukurlara yapılır. Fidelerin yaprakları azaltılır kök budaması ve ilaçlama yapıldıktan sonra üçgen dikim yöntemi ile yaz ve kış dikimi yapılır.

Örtü Altında Yetiştiricilik:

Erkenci çilek yetiştiriciliği alçak veya yüksek plastik tüneller ile plastik veya cam seralarda yapılmaktadır. Açıkta yetiştiriciliğe göre; alçak tünellerde 1-2 hafta, yüksek tünellerde 2-4 hafta ve cam seralarda yaklaşık 4-6 hafta erkencilik sağlanmaktadır. Alçak ve yüksek tünellerde, tünel örtme zamanı genel olarak Aralık-Ocak aylarıdır. Örtü altı yetiştiricilikte frigo fide ile yetiştiricilik daha avantajlıdır.

Çoğaltma (Fide Üretimi)

Çilek;

• Toprak altı gövdesinden ayrılmasıyla
• Yaprak çeliğiyle
• Doku kültürü ile
• Kollar (stolan) ile çoğaltılır.
• Bir ana fideden 20 sağlıklı fide üretile bilinir.

Dikim Dönemleri

• Yaz dikimi
• Sonbahar dikimi
• Kış dikimi
• İlkbahar dikimi

Kültürel İşlemler

• Suyu sever
• En uygun sulama yöntemi damlama sulamadır.
• Çişik gübresi dikinden 1,5-2 ay önce 3-4 ton/da verilir.
• Demir eksikliğine hassastır.
• Ot mücadelesi yapılmalıdır. Bu nedenle malçlama yapılır.

Hasat:

Çok hassastır. Sabah erken toplama yapılır. Kızarmış meyveler hasat edilir. 2 günde bir. Hasat meyveler ön soğutma yapılır. 2-5 derecede 4-5 gün 0 derecede 8 gün muhafaza edilir.

Hastalık ve Zararlılarla Mücadele:

• Hastalıkları külleme, yaprak yanıklığı, antraknoz, kurşuni küf ve Verticillium solgunluğudur.
• Zararlıları, yaprak biti, kırmızı örümcek, beyazsinek, kök kurdu, yaprak büken, yaprak piresi, göz kurdu, emici böceği, trips, mısır yeşil kurdu ve sülüklerdir.

Ahududu ve Böğürtlen Yetiştiriciliği

Anavatanı, Ekonomik Önemi ve Yetiştirildiği Bölgeler

Ahududu ve böğürtlen Rosaceae familyasının Rubus cinsi içerisinde yer alan akraba türlerdir. Ahududu Idaeubatus , böğürtlen ise Eubatus alt cinsinde yer alır. Böğürtlen türleri, ahududu türlerinden torus’un meyve içinde kalacak şekilde kopması ile ayrılır.

Morfolojik ve Biyolojik Özellikleri

• Saçak köklüdür.
• Kökler 1-1,5 m. İner ama yüzey yoğun
• Köklerde adventif gözler bulunur
• İki yıllıktır
• Yaprak döker
• 1-2 m. büyür
• Bir çiçek üzerinde bol erkek ve dişi vardır.
• Arı ve böcekler ile tozlanırlar

Ekolojik İstekleri

İklim İstekleri: Serin ılıman iklim severler

• Böğürtlen sıcak, ahududu serin iklim bölgelerinde adapte olur.
• Meyveler haziran- Ağustos döneminde olgunlaşır.
• Vejetasyon döneminde nem ister.

Toprak istekleri: Ahududu ve böğürtlen organik maddelerce zengin, derin, geçirgen, hafif asitli, hafif veya orta bünyeli, su tutma kapasitesi yüksek topraklarda başarılı bir şekilde yetiştirilir. Toprak nemi sürekli olmalıdır.

Bahçe Tesisi

Kışı sert olmayan bölgelerde sonbahar-kış döneminde; sert olan bölgelerde ilkbahar ekimi yapılır.

Destek Sistemi: Ocak ve çit destek sistemi kullanılır. 120- 150 m. Ulaşınca tepeleri kesilir.

Çoğaltma

Doğal olarak çoğalırlar.

• Kök sürgünü
• Kök çelikleri
• Uç daldırması
• Yaprak ve göz çelikleriyle

Kültürel İşlemler

• Analize göre gübreleme. Ancak genel bir uygulama olarak, bahçelere 3-5 ton/dekar yanmış çiftlik gübresine ilave olarak iki yıllık gübre ihtiyaçları için 4-10 kg saf azot karşılığı azotlu gübre, 5-7 kg saf fosfor karşılığı fosforlu gübre, 8-12 kg saf potasyum karşılığı potasyumlu gübre verilir. Dikim yılında bu miktarın 1/3’ü, ikinci yılda ise 2/3’ü verilir.
• Su sever, hasatta su önemlidir.
• Su birikmesi olmamalı.
• Her yıl düzenli kış budaması yapılır.

Hasat: dekardan 1-1,5 ton ürün alınır. Sabah erken saatlerde yapılır. 0.5-0 derecede 5-7 gün saklanır. Dayanıklı değildir.

Hastalık ve Zararlılarla Mücadele:

• Fidanların sertifikalı olması önemlidir.
• Dikim yapılacak yer hastalık ve zararlılardan arındırılmalı, gerekirse sterilize edilmelidir.
• Ahududu ve böğürtlenlerde karşılaşılan belli başlı hastalıklar; ahududu cücelik virüsü, yaprak kıvırcıklığı virüsü, mozaik virüsleri, kök kanseri veya kök uru, kök çürüklüğü ve meyve çürüklüğüdür.
• Önemli zararlıları ise akarlar, yaprak bitleri, tripsler ve nematodlardır.

Kivi Yetiştiriciliği

Anavatanı, Ekonomik Önemi ve Yetiştirildiği Bölgeler

Kivi Actinidiaceae familyasının Actinidia cinsi içinde yer alan 55 türden birisidir. Ticari açıdan en önemli tür Actinidia deliciosa ’dır.

• Doğal dağılma yeri Çin, Sibirya ve Güneydoğu Asya’dır.
• Ticari çiftlik ilk Yeni Zelanda’da kurulmuştur.
• Dünyada 1.285.00 ton elde edilir.
• Üretim en çok İtalya’ da yapılır.
• Türkiye’de Yalova, ordu ve Rize’de üretim var.
• C vitamini ve Lif zengini.

Morfolojik ve Biyolojik Özellikleri

• Saçak köklü
• Tırmanıcı asma yapısında
• Ömrü 40-50 yıl
• Kışın yaprak döker
• Bitkiler dioktir.

Döllenme Biyolojisi:

• Çiçeklenme Mayıs-Haziran ayı
• Çiçeklenme 10-15 gün
• Arı ve böcek ile tozlanma
• Dişilere %5-10 meyve bağlanması yeter.
• 6-10 dişi asmaya 1 erkek asma yeterli.

Ekolojik İstekleri

İklim istekleri: subtropik iklim sever. Hava nispi nemli ortalama sıcaklık 12-16 derece olmalıdır. -12 derecenin altı zarar verir. Su sever.

Toprak İstekleri: Kivi toprak isteği bakımından seçicidir. Hafif, derin, geçirgen, alüviyal ve hafif asitli topraklardan (pH 5.5-7.2) hoşlanır.

Bahçe Tesisi

Destek Sistemi:

• Asmaya benzer
• Düzenli yıllık budanmalıdır.
• Meyve yoğunluğuna göre destek sistemine ihtiyacı vardır. (şekil4.3)

Çoğaltma

Çelikle çoğaltılırlar.

Kültürel İşlemler

• Yağış ve neme ihtiyaç duyar.
• Genç asmalar damlama, verim yaşında mini sprinkler suluma yapılmalıdır.
• Analize gübreleme yapılır.
• Yılda bir yüzeysel toprak işlemesi

Hasat: Kivi hasat sonrasında olgunlaşmaya devam edebilen klimakterik bir meyve türüdür. Meyveler suda çözünebilir kuru madde (SÇKM) oranının %6.5-7’ye ulaştığında hasat edilir. Meyveler hasattan belli bir süre sonra yeme olumuna gelir. Kivi, soğuk hava depolarında 0°C sıcaklık ve %90-95 nispi nem koşullarında 5-6 ay muhafaza edilebilmektedir

Hastalık ve Zararlılarla Mücadele:

• Az sorunlu bir bitkidir.
• En çok mantar vardır.
• Hastalıkları; kök ve kök boğazı çürüklüğü

(Phytophthora cactorum, P. citricola, P. lateralis, P.megasperma) olup, daha çok drenajı kötü ve ağır topraklarda yaygındır.