Ünite 8: Bakım Elemanlarının Yaşadıkları Sorunlar

Giriş

Ülkemizde bakım hizmetlerinin yapısı ve işleyişindeki eksiklikler nedeniyle bakım elemanlarına sosyal, fizyolojik ve psikolojik açılardan sorunlar doğurmaktadır. Bu sorunlardan doğrudan bakım hizmetlerindeki eğitim eksikliği bakım elemanını ilgilendirmektedir.

Bakım elemanına, bakım hizmetleri konusunda mesleki eğitim ve psikolojik destek dikkate alınmadığından sorunlar yaşanmaktadır. Danışmanlık ve rehabilitasyon hizmetleri de bu konuda yetersiz kalmaktadır.

Bakım Elemanının Yaşadıkları Sorunlar

Bakım elamanının yaşadıkları sorunlar tüm çalışanlara özgü olan sorunların yanı sıra yapılan işin niteliğine bağlı olarak yaşanan sorunlar olarak sınıflandırılabilir.

Bakım Elamanlarının Diğer Çalışanlarla Ortak Sorunları

I. Diğer Çalışanlarla Ortak Sorunlar

• Kayıt dışı çalışma

• İş güvencesizliği

• Sigortasız çalıştırma

• Çalışma sürelerinin uzun oluşu

• Dinlenme sürelerinin unun oluşu

• Sosyal güvenlik haklarından mahrum olma

• Sosyal korumasızlık

• İş sağlığı ve güvenliği önlemlerinde yararlanamama

• Ücretlerin düşüklüğü

• Mesleki ilerleme fırsatlarının sınırlığı

• Psikolojik ve fiziksel taciz

• Örgütlenememe

II. Yapılan İşin Niteliğine Bağlı Olarak Yaşanan Sorunlar

• Fizyolojik sorunlar

• Psikolojik sorunlar

• Sosyolojik sorunlar

Bakım Elemanlarının Diğer Çalışanlarla Ortak Sorunları

Bakım elemanlarının diğer çalışanlarla ortak sorunları; genel olarak “kayıt dışı çalışma, iş güvencesizliği, sigortasız çalıştırılma, çalışma sürelerinin uzun oluşu, dinlenme sürelerinin yetersizliği, sosyal güvenlik haklarından mahrum olma, sosyal korumasızlık, iş sağlığı ve güvenliği önlemlerinden yararlanamama, ücretlerin düşüklüğü, mesleki ilerleme fırsatlarının sınırlılığı, psikolojik ve fiziksel taciz ve örgütlenememe’’ şeklinde sınıflanabilir. Tüm bu sorunlara ilaveten bakım elemanlarının psikolojik ve fiziksel tacize maruz kaldıkları da belirtilmektedir.

Bakım Elamanlarının Yaptıkları İşin Niteliğine Bağlı Olarak Yaşadıkları Sorunlar

Bakım elemanlarının yaptıkları işin niteliğine bağlı olarak yaşadıkları sorunlar: “Fiziksel”, “psikolojik” ve “sosyal” sorunlar şeklinde sınıflandırılabilir. Bakım gerektiren bireyler birçok görevle yükümlüdür. Farkında olmadan pek çok riskle de karşı karşıya kalmaktadırlar. Bunlar, fiziksel sorunlar, bulaşıcı hastalıklara yakalanma riski ve önemli bazı sağlık ve güvenlik riskleri şeklinde sınıflandırılabilir.

Bulaşıcı hastalıklara yakalanma riski; İnsanlarla yakın temas ve iletişim de olmayı gerektirdiğinden bulaşıcı hastalıklara yakalanma olasılığıyüksek olması nedeniyle gerekli aşılarını yaptırmaları, özel giysilerini giymeleri ve öz bakımlarına dikkat etmeleri gerekmektedir. Özellikle eldiven ve dezenfektan kullanmaları, saçlarını toplamaları, el ayak tırnaklarını temiz tutmaları takılar kullanmamaları gerekmektedir.

Önemli Bazı Sağlık ve Güvenlik Riskleri

Bakım elemanları yaptığı işle ilişkili önemli bazı sağlık ve güvenlik risklerine maruz kalabilmektedir. Bu riskler;

• Enfeksiyona maruz kalma

• Şiddete maruz kalma

• İzole ortamlarda bulunan evlere özellikle de geceleri gidip gelirken karşılaşılabilecek tehlikeler

• Tehlikeli maddelere maruz kalma

• Pasif içicilik: Kapalı ve halka açık ortamlarda ve iş yerlerinde sigara kullanımı yasaklanmasına rağmen evlerde sigara içimi serbesttir. Bu durumda evlerde çalışan bakım elemanlarının, çalıştıkları evlerde sigara içiliyorsa pasif içiciliğe maruz bırakılmaktadır.

• Bakıma muhtaç olanları taşımaya bağlı sakatlık riski: Yaptıkları işin niteliğine göre, bakıma muhtaç bireyi taşıma, ağır yük kaldırma durumunda kalınması işin nerede yapıldığına bakılmaksızın onların çalışma koşullarını ağırlaştırmaktadır. Bakım elemanları en fazla kas – iskelet hastalıklarına maruz kalınmaktadır. En sık görülen rahatsızlıkları da bel ve sırt ağrılarıdır.

Bel ağrısının yaygın olarak görülmesinin temel nedenleri şunlardır:

• Bakım gerektiren bireylerin hareket etmesine yardım etmeleri

• Çalışma ortamının bakım gerektiren bireylerin bakımına uygun düzenlenmemesi

• Bakım esnasında yaşadıkları stres

• Personel yetersizliği

• Çoğunlukla kadın olmaları

• Uygun olmayan giyim tarzı

Sosyal bakım sektörü, sırt sakatlanmalarının en sık rastlandığı sektör olarak belirtilmektedir. Sakatlıkların yarısı engelli veya uzun süreli hasta kişilerin taşınması sırasında oluşmaktadır. Yani sakatlıklar özellikle elle taşıma sırasında oluşmaktadır.

Yetersiz çalışma ortamı, kötü düzenlenmiş çalışma metotları ve yetersiz eğitim, çalışanlarının sakatlanma riskini artıran etmenlerdir.

Fiziksel engelli çabuklara bakım hizmeti sorunları; yorgunluk, kol ve boyun ağrıları, bel fıtığı gibi fiziksel zorlamaya bağlı sorunlar ile migren, hipertansiyon, ülser, ürtiker gibi psikosomatik sorunlar yaşadığı belirlenmiştir.

Psikolojik sorunlar, her statüde çalışan birey, önemli psikolojik baskılar altındadır. Bu baskılar ruh sağlığı için risk oluşturmaktadır.

Bakım elemanlarının psikolojik sorun yaşamasının nedenleri;

• İş yerinde uygun hava sıcaklığı, nemi havalandırma, gürültü, aydınlatma, iş yerinin temizlik ve düzeni olarak ifade edilen fiziksel koşulları

• Vardiya çalışması ve organizasyonu il ilgili sorunlar

• İşin ritmi ve temposu gibi işin psikolojik özellikleri

• İş yerinin ergonomik sisteme uygunluğu

• İş yerinde kişilerarası ilişkiler

Bakım elemanlarının yaşadıkları önemli psikolojik sorunlar;

• Tükenmişlik,

• Stres,

• Anksiyete

• Depresyondur.

Bu sorunların başında tükenmişlik gelmektedir.

Tükenmişlik, bireyin çalışma ortamındaki etkileşimlerin bir sonucu olarak fiziksel ve ruhsal açıdan enerjisinin tükenmesi olarak ifade edilmektedir. Çalışma ortamındaki örgütsel faktörlerin uzun dönemli etkisi olarak stresin sonucu tükenmişlik oluşmaktadır. Tükenmişliğe neden olan stres kaynaklarını diğerlerinden ayıran temel unsurdur. Tükenmişlik hissi içinde olan çalışan, mesleğin ve işin gereğini yerine getiremez hale gelmektedir. Bakım elamanları acısından da bir başkasının bakım sorumluluğunu üstlenmek ve bu işi sürekli yapmak uzun vadede tükenmişlik durumunun ortaya çıkmasına neden olmaktadır.

Stres, bireyin iç ve dış ortamlardaki değişiklikleri tehlike olarak algıladığı, kaynaklar yeterli olmadığında uyum ve dengesinin bozulduğu dinamik bir süreç olarak tanımlanmaktadır. Bireylerin stres düzeylerinde farklılıkların görülmesinde kişilik özellikleri, kişiye özgü psikolojik faktörler bireylerin stres düzeylerinde farklılıklara neden olmaktadır.

Depresyon, üzüntü duygusunun, bireyin etkinliğini ve günlük yaşamını etkileyen duygusal, zihinsel ve davranışsal belirtilerinin görüldüğü durum olarak tanımlanmaktadır. İki temel belirtisi; ilgi, istek azalması ve hiçbir şeyden zevk almamasıdır. Sosyal desteğin yetersiz olması, kadın olmak, iş yaşamındaki çatışmalar ve doyumsuzluklar, aile sorunları, depresyonu başlatabilecek risk etmenleri içerisinde yer alır.

Anksiyete, dışarıdan gelen herhangi bir uyarana karşı oluşturulan aşırı korku duygusudur. Korku, kaygı, endişe, panik duygusu, aşırı tedirginlik, huzursuzluk, yorgunluk, uykusuzluk, konsantrasyon güçlüğü, nefes almakta güçlük, baş ağrısı, huzursuzluk, göğüste ağrı ve sıkıntı hissi anksiyetenin belirtileridir.

Bakım hizmeti sunan birey daha önceden sahip olduğu rol ve görevleri bakım rolüne terk etmek zorunda kalması nedeniyle stres, anksiyete ve depresyon yaşamaktadır. Engelli bireyin gelişim güçlükleri, sağlık sorunları yaşaması ve anne babaya bağımlı olması da ailelerin stres düzeylerini yükseltmektedir.

Yapılan araştırmalar, bakım merkezlerinde çalışan bakım elamanlarının yaşadıkları sorunlar içerisinde stres önemli bir paya sahip olduğunu göstermektedir. Bunun nedeni olarak da yapılan işin insana hizmet olması, ciddi sorumluluk gerektirmesi, hizmette titizlik gösterilmesidir. Ayrıca karşılaştıkları sorunlara yeterli çözüm üretemedikleri ortam ve zamanlarda strese girdikleri ve karamsarlık yaşadıkları belirtilmektedir.

Bakım elamanlarında baş ağrıları, sırt ağrıları, az uyumak, yorgunluk, kaygı, gerginlik, dikkat toplama güçlüğü, güven azalması, sigara ve alkol kullanımının artması, kazalar, kişiler arası ilişkilerde azalma, sosyal rollerin yürütülmesinde beceriksizlik, sosyal izolasyon, stresin erken belirtilerini oluşturmaktadır. Uzun dönemde ise psikolojik sonuçlar, anksiyete ve depresyon olarak gelişebilmektedir.

Bakıma muhtaç bireye sahip ailelerin yaşadığı en önemli duygusal sorunlardan birisi de gelecek kaygısıdır.

Bakma işine ilaveten ev işleri, çocuk bakımı gibi sorumluluklar ve bakım elemanlarının sosyal çevreden kopmasına ve sosyal çevreden dışlanmalarına neden olmaktadır. Ailelerin soyutlanma duygusu yaşamalarının önemli bir nedeni de sosyal etiketlenmedir.

Sosyal çevrenin engelli bireye yönelik davranışları engellinin kendisinde olduğu gibi bakıcı aile bireylerinde de suçluluk, ayıplanma gibi duyguların oluşmasına neden olmaktadır. Toplumsal ön yargılar sonucunda engelli birey ve aileleri sosyal izolasyon ve dışlanma sorunuyla karşı karşıya kalmaktadırlar. Bu durumdan korunmak için aileler sosyal ilişkilerini sınırlandırmaktadırlar.