Ünite 3: Bakım Hizmeti Verenlerin Aile ve Uzmanlarla İletişimi ve İşbirliği

Engelli Bireylerin Özellikleri ve Bakımı

Engelli bireylere ilişkin yetersizlik ve engel önemli kavramlardır. Yetersizlik kişinin, bir işi ya da şeyi yapamaması, bir işlevi yerine getirememesi durumu, belirli bir şekilde davranmada sınırlı kapasite olarak tanımlanmaktadır. Engel ise bireyin yetersizliği yüzünden çevresinin ya da toplumun beklentilerine karşılık verememesi nedeniyle çevresiyle etkileşiminde sınırlılık ya da sorunlar yaşamasıdır. Birtakım çevresel düzenlemeler ve engelli bireye kazandırılabilecek birtakım beceriler ile yetersizlik durumunun engel durumuna dönüşmesi önlenebilir.

Bakım ihtiyacında olan engelli bireye sunulacak psikososyal destek hizmetleri şu şekilde sıralanabilir;

1. Bakıma ihtiyaç duyan engelli ailesinin, engelliyi ve engel durumunu kabullenmesine ve bilgilendirilmesine yönelik kişisel veya grup çalışması yöntemiyle verilecek hizmetleri
2. Bakıma ihtiyaç duyan engellinin engelini, mevcut durumunu ve yerleştirildiği ortamı kabullenmesine, bilgilendirilmesine ve gelişim alanlarında desteklenmesine yönelik kişisel ve grup çalışması yöntemiyle verilecek hizmetleri
3. Engelli ve ailesinin sosyal hakları ve mevcut kaynakların kullanılmasına yönelik ve grup çalışması yöntemiyle verilecek hizmetleri
4. Engelli bağımsız yaşama, sosyal hayatta uyumuna ve katılımına yönelik sosyal, kültürel, sanatsal ve sportif etkinlikler ile düzenlenecek bu tür etkinliklere katılabilmesi için verilecek refakat hizmetleri
5. Engellinin terkedilme, reddedilme, engel durumunu kabullenmeme, ümitsizlik, intihar etme , yalnızlık, sevgisizlik vb. olumsuz duygulardan kurtarılmasına ve depresyon, stres ve benzeri durumların yaşanmasının engellenmesine yönelik kişisel veya grup çalışması yöntemiyle verilecek hizmetler

Engelli Birey Ailelerinin Özellikleri ve Psikososyal Gereksinimleri

Psiko-sosyal destek, yaşam koşullarının ağırlaştığı, kötüleştiği ya da stresin arttığı zamanlarda kişinin bu durumlarla başa çıkmasını kolaylaştırmaktadır. Yakın çevreden başlamak üzere gittikçe genişleyen çevre içerisinde destek bulunabilecek aile üyeleri, akrabalar, ar- kadaşlar ve uzmanlar kişinin hem fiziksel hem de ruhsal sağlığını olumlu yönde etkilemektedir.

Bakım Hizmeti Verenlerin Aile ve Uzmanlarla İletişimi

Bakım elemanının engelli bireyin bakımını üstlenmesi bağlamındaki görev ve sorumlulukları genel ve özel sorumluluklar olarak 2’ ye ayrılır.

1. Genel Sorumluluklar
   1. Engelli bireyin o anki durumu hakkında bilgi sahibi olmak ve farklı kaynaklardan gelen bilgileri toparlamak
   2. Engelli bireyin fiziksel ihityaçlarının karşılanmasında engelli bireye yardımcı olmak
   3. Engelli bireyin sağlık durumunu takip etmek
   4. Engelli bireyin sağlık durumunu göz önünde bulundurarak kararlar vermek
   5. Engelli bireyin duygusal durumunu ve ihtiyaçlarını anlamak
   6. Engelli bireyin manevi ihtiyaçlarına anlayış göstermek.
2. Özel Sorumluluklar
   1. Doktorların öngördüğü tedavinin izlenmesi
   2. Diğer uzmanların öngördüğü tedavilerin izlenmesi
   3. Engelli bireyin öngörülen tedaviye uyumunun sağlanması

İletişim Kavramı

İletişim, bireyler arasında bilgi, düşünce, ihtiyaç ve isteklerin alış veriş sürecidir. Bireyler birbirleri ile ilişki kurma, koruma, bilgi edinme, bilgi aktarma, istek belirtme, amaçlara ulaşma gibi çok farklı nedenlerle iletişim kurmaktadır. İletişimin hem sözel hem de sözel olmayan boyutları bulunmaktadır. Konuşma, yazı yazma, resim yapma, müzik çalma, Morse alfabesini kullanma iletişimin sözel boyutuna örnek olarak verilirken; jest, mimik, bakış, el kol haraketleri, ses tonu ve şiddeti ile konuşmadan ya da konuşma sırasında yapılan birtakım hareketler iletişimin sözel olmayan boyutuna örnek olarak verilebilir.

Bakım Hizmeti Verenlerin Aile ve Uzmanlarla  İletişimde Dikkat Etmesi Gereken Hususlar

Yetkin bir bakım hizmeti veren olmak sadece engelli bireye gösterilen ilgiye, engelli bireyle olan iletişime ya da yakınlığa bağlı değildir. Yetkin bir bakım hizmeti verenin engelli bireyle olduğu kadar aile ve diğer uzmanlarla da işbirliği yapması ve iletişim içinde olması gerekmektedir. Hem engelli birey, hem aile üyeleri hem de uzman kişi ile kurulan iletişimde aşağıdaki noktalara dikkat etmek iletişimin kalitesini arttıracaktır.

1. Engelli bireyin engel durumuna göre (fiziksel, görme, işitme, zihinsel engel gibi) iletişim yöntemi seçilmeli. Gerekirse alternatif yöntemlerden (jest, mimik, görsel materyal gibi) yararlanılmalı.
2. Engelli bireyin bilişsel durumuna göre uygun cümleler kurulmalı. Zihin engelli birey ile konuşuluyorsa karmaşık ifadeler kullanmaktan kaçınılmalı.
3. Göz teması kurulmalı. Göz kontağı kurmak için karşısındaki ile aynı hizada olunmalı. Konuşma sırasında sırt dönülmemeli.
4. Karşıdaki kişi işitme engelli ise ve işitme cihazı kullanıyorsa, işitme cihazının doğru kulakta ve açık olduğundan emin olunulmalı.
5. Karşıdaki kişinin sosyo-kültürel (yaşam tarzı, kırsal kökenli olmak gibi), psikolojik (stresli, depresif, üzgün, heyecanlı gibi), fizyolojik (aç, susuz, uykusuz, yorgun gibi) durumu göz önünde bulundurulmalı.
6. Karşıdakinin görüşlerine saygılı olunmalı.
7. Karşıdaki izin vermediği sürece fiziksel temastan (saç okşama, omuz omuza dokunma gibi) çok yakın durmaktan kaçınılmalı.
8. Karşınızdakinin duygularını anlamaya çalışmalı ve kendinizi onun yerine koymaya (empati kurmak) çalışılmalı.
9. Ortama, konuşulan konuya, mesaj içeriğine uygun, açık, işitilebilir ses tonu ile konuşulmalı.
10. Karşıdakinin konuşması sözü kesilmeden dinlenilmeli. Gerekirse dinleme esnasında soru sorulmalı.
11. Karşıdaki kişi konuşmaya teşvik edilmeli ancak zorlayıcı bir tutum sergilenmemeli.
12. Karşıdaki kişinin geri bildirimlerini (ses tonu, jest-mimikler, verdiği tepkiler, yanıtlar) gözlemlenmeli.

Bakım Hizmeti Verenlerin Aile ve Uzmanlarla İletişiminde Sorunlar ve Çözüm Yolları

Bakım hizmeti verenler engelli bireyin ailesine ya da yakınlarına danışmanlık yaparken engelli bireyin doktoruna ya da engelli birey ile çalışan diğer uzmanlara engelli bireyin durumu hakkında bilgi verir. Eğer diğer uzmanlar (dil ve konuşma terapisti, fizyoterapist, iş-uğraş terapisti vs.) tarafından önerilen bir egzersiz var ise o egzersizin yaptırılmasından da sorumludur. Bakılan kişinin bütün genel bakımı ile ilgili sorumluluk (alınacak kararlar, uygulanacak tedavi vs.) ailenin ve uzmanın elindedir. Ancak bu bilgi akışı, yapılan uygulamalar ya da sorumlulukların yerine getirilmesi sırasında birtakım çatışmalar, uyuşmazlıklar yaşanabilir. Bakım hizmeti veren aile ya da uzman kişilerle bir sorun, bir uyuşmazlık yaşaması durumunda bu sorunu çözmek için aşağıdaki basamaklar izlenebilir;

1. Sorunları konuşmak için inisiyatif almalı.
2. Karşı tarafı dikkatli şekilde dinlemelidir (karşıdakinin sözü gereksiz yere kesilmemelidir.)
3. Konuyla ilgili belgeleri (reçetei yönerge, vb.) sunmalıdır.
4. Çözüm önerilerinde bulunmalıdır.
5. İşbirliği yapmak istediğinizi gösteren bir ortam yaratılmalıdır.
6. Durumu özetleyerek geri dönüşler vermelidir.
7. Bütün kararları yazılı olarak kaydetmelidir.