Ünite 7: Sağlık ve Bakım Alanında Farklı Kültürel Gruplar ile Çalışmak

Günlük Hayatımızda Dikkati Çeken İletişim Türleri

İletişimle ilgili tartışmaları incelediğimizde çok sayıda tanımı olduğunu görürüz. Bu tanımların çeşitliliği nedeniyle de iletişim türlerine ilişkin farklı sınıflandırmalar da mevcuttur. İletişim sürecinde kurulan ilişkiler göz önünde bulundurularak bazı iletişim türlerini şu şekilde sınıflandırmak mümkündür:

• Kişisel iletişim
• Kişilerarası iletişim
• Kültürlerarası iletişim

İletişim sürecinde meydana gelen kopukluklar ilişkilerimizi olumsuz yönde etkileyebilmektedir. Farkında olarak ya da olmayarak bu kopukluğa neden olan önemli davranışlardan bir tanesi de dinlemedir. Konuşmaya son derece istekli olmamıza karşın, dinleme konusunda çoğu zaman yetersiz kalırız. Oysa dinleme, iletişimin yeterliliğini arttırır ve bireylerarası iletişim sürecinde bir beceri olarak kabul edilir. Olumlu ilişkiler geliştirmede, bilgi almada, başkalarını tanımada ve anlamada dinleme temel öge olmaktadır. Dinlemenin çeşitli amaçları vardır. Bu amaçlar genel olarak iletişimin amaçlarıyla aynıdır. Bunlar; öğrenmek, ilişki kurmak, etkilemek, eğlenmek ve yardım etmektir.

Öğrenmek: Dinlemenin bir amacı öğrenmek içindir. Siz diğer insanlar hakkında öğrenmek, onları anlamak; aynı zamanda sorunlardan uzaklaşıp daha makul kararlar verebilmek için dinlersiniz.

İlişki Kurmak: Sağlıklı ilişkiler için en önemli iletişim becerilerinden biri de arkadaşlarınızı, aile üyelerinizi, meslektaşlarınızı ya da ilişki içinde olduğunuz herhangi birini dinlemektir. Biz sosyal kabul ve popülerlik kazanmak ve insanların bizden hoşlanmasını sağlamak için dinleriz. En çok konuşmak istediğimiz insanlar dinlemesini bilen insanlardır. Siz dikkatli ve destek verir biçimde dinlediğiniz zaman diğerleri için gerçek, samimi bir ilgi iletirsiniz; bu diğer insanları önemsediğiniz anlamına gelir.

Etkilemek: Siz diğer insanların tutumlarını, değerlerini, düşüncelerini ve davranışlarını etkilemek için dinlersiniz. Sizin hayatınızda etkili olan insanları düşünün. Büyük olasılıkla bunlar sizi dinleyen, sizi bilen ve anlayan insanlardır. Sizi gerçekten dinlediğini hissettiğiniz insanın tavsiyelerine uyarsınız çünkü sizin görüşleriniz ve ilgileriniz işitilmiş ve anlaşılmıştır.

Eğlenmek: Müzik dinlemek ya da benzeri şeyler eğlenme amaçlıdır. Buradaki dinlemenin bizim için bir kazanç ifade etmesi gerekmez. O sadece anlık bir hoşlanmadır. Aile üyelerinden hoş öyküler ve meslektaşlarımızın anekdotlarını dinlemek, iş dünyası ve eğlence dünyasıyla aramızda rahatlatıcı bir denge sağlayacaktır.

Yardım etmek: Yardım için dinlemeyi, yetişme dönemimizde ailemizin bizim ilgilerimizi dinlediğinde ya da sorunlarımızı çözmek için dinlediğinde deneyimleriz. Bazen hiçbir tavsiyede bulunmadan dinlemek daha yardımcı olabilir. Destekleyici ve bir etkide bulunmadan dinlemek diğer insanın düşüncelerini aydınlatma konusunda yardımcı olur. Dinleme, önemi özellikle yaşlı ve engelli bakımı gibi durumlarda çok daha önem kazanmaktadır. Kişilerin kendilerini ifade edebilmeleri kadar, paylaştıklarının da duyulup anlaşılabilmesi en az o kadar önemlidir. Dinleme içerisinde belli aşamalar dikkati çekmektedir. Bunlar:

Alma (mesajı işitme ve ilgilenme): Dinleme konuşmacının gönderdiği mesajları alma sürecinde işitme ile başlar. Bilinen yanlışlardan bir tanesi de işitme ve dinlemenin aynı şey olarak kabulüdür. İşitme pasif bir süreç- tir. Bu süreçte hiçbir dikkat ya da güç sarf etmemiz gerekmez oysa dinleme düşünce ve dikkat gerektirir.

Anlama (işitilen mesajın yorumlanması): Bu aşamada konuşmacının ne demek istediğini öğreniriz. Bize açıklanan duyguları ve düşünceleri kavrarız.

Hatırlama (duyulanın hafızada tutulması): Etkili dinleme, hatırlamayla yakın ilişkilidir. Hatırlanan şey söylenen şey değildir; bizim söylenenden ne hatırladığımızdır. Hafıza yeniden inşa edicidir; biz işittiğimiz mesajı bizim için bir anlam ifade edecek sistem içinde yeniden inşa ederiz.

Değerlendirme (mesaj hakkında eleştirel düşünme): Değerlendirme mesajların bir şekilde yargılanmasından meydana gelir. Bazen bu değerlendirme süreci farkında olarak, bilinçli yapılmaz. Bizim değerlendirmemiz daha çok eleştirel analizin doğası içindedir.

Karşılık verme (mesajı aktarana yanıt ya da geribildirim verme): İki aşamada olur: Ya konuşmacı konuşmasına devam ederken ya da konuşmasını bitirdiği zaman. Bu karşılık vermeler geribildirimdir. Bu, konuşmacının mesajları ile ilgili neler hissettiğimiz ve düşündüğümüz ile ilgilidir. Destekleyici karşılıklar konuşmacı konuşurken daha etkilidir ve bizim dinlediğimizi gösterir. Konuşmacının konuşması bittikten sonra verilen karşılıklar ise daha ayrıntılıdır ve empatiyi içerebilir. Elbette, dinleme ile ilgili çabalarımızı ne kadar geliştirmeye çalışsak da gündelik hayatımızdaki farklı durumlardan dinlemeye ilişkin engeller ile karşılaşabilmekteyiz. Bunları temel başlıklar hâlinde sıralayabiliriz:

Fiziksel ve zihinsel engel: Dinlemedeki fiziksel engeller işitme kaybı, gürültülü bir çevre, yüksek müzik vb. olabilir. Bu durumda dinleme başarısızdır. Örneğin televizyon izlerken bir insanı destekleme amaçlı dinleyemeyiz. O nedenle içinde bulunduğunuz ortamın fiziksel koşulları dinlemede önemli bir etken olmaktadır. Zihinsel engeller de fiziksele benzerdir. Dinlemeye odaklanmamızı engeller. Örneğin birisini dinlerken zihnimiz başka bir şeyle meşgulse sağlıklı dinleyemeyiz.

Ön yargılarımız: Gruplara ya da bireylere karşı ön yargılı olmak dinlemeyi her zaman bozacaktır. Buna ek olarak dar görüşlülüğü de ekleyebiliriz.

Odaklanma eksikliği: Bir insanın söylediğine odaklanmak dinlemenin bir gereğidir. Odaklanmayı engelleyecek pek çok şey vardır. Dinleyici olarak temel fikir üzerine odaklanmak detaylara dalmaktan daha iyidir. Konuşmacı olarak da temel fikri dağıtacak detaylardan kaçınmak gerekir.

Erken yargılama: Bunun en açık örneği, konuşmacının ne söyleyeceğini bildiğimizi varsaymaktan kaynaklanır; bize göre dinlemeye gerek yoktur. Dinlemeden, konuşma tamamlanmadan sonuca yönelmek yaygın bir dinleyici reaksiyonudur.

Yaşlı ve Engelli Bakımında Bireysel Kültürümüz ve İletişim

Kültürü ve iletişimi anlamanın bir yolu, kültürün bizim kullandığımız iletişim kanallarının kaynağı olduğunun farkında olmaktır. Biz aile kültürü, bölgesel kültür, dinî kültür, ırksal/etnik kültür, mesleki kültür, ulusal kültür ve diğerlerini düşünebiliriz. Bizim geldiğimiz kültür iletişim eylemi boyunca anlamı nasıl nakledeceğimiz ve diğerinin iletişim eylemindeki anlamı nasıl yorumlayacağı- nı sağlar. İletişim problemleri genellikle biz farklı kültürlerle iletişim kurduğumuz zaman olur. Böyle durumlarda kişisel iletişim kurallarını takip edemeyebilir; bu konuda beceriksiz ya da kaba görülebiliriz. Kültürel farklılıklar sık sık yanlış anlamalara neden olabilir ve bunlar da çatışmaya neden olabilirler. Her bireylerarası iletişim bir amaca sahiptir ya da belli amaçların bileşenidir. Bununla ilgili beş amaç tanımlanabilir:

• Öğrenmek
• İlişki kurmak
• Etkilemek
• Eğlenmek
• Yardım etmek

Yaşlı ve Engelli Bakımında Farklı Kültürlerdeki Bireyler ve İletişim

Bireylerarası iletişim hemen yanında dikkati çeken kültürlerarası iletişim farklı kültürler veya alt kültürlerarasında gerçekleşen iletişimdir. Kültürlerarası iletişimin en temel özelliği kaynak ve hedefin farklı kültürlere ait bireyler olmasıdır. Kültürlerarası iletişim esnasında doğal olarak karşılaşılan ve bazı durumlarda da çatışmaya neden olan zorlukları şu şekilde sıralamak mümkündür:

• İletişim esnasında dil ve konuşma farklılığının yarattığı zorluklar.
• Kişinin ait olduğu kültürün dışa kapalı, şüpheci veya farklı yaklaşımlarda olması.
• Cinsiyet, ırk, engellilik, din, yaş gibi farklılıkların getirdiği yanlış anlamalar.
• Kültürel empati ve hoşgörü yoksunluğu.
• İnsanlara belli kalıp yargılar çerçevesinde yaklaşmak.
• Toplumsal rol ve statülerin kültürden kültüre farklılık göstermesi.
• Vücut dilinin farklı kullanımları sonucu ortaya çıkabilecek yanlış anlamalar.

Farklı kültürel özellikler ve önceliklerden kaynaklanan bu zorlukların aşılması için dikkat edilmesi gereken noktalardan birkaçını da şu şekilde sıralamak mümkündür:

• İletişim esnasında kültürel farklılıkların bilincinde olmak.
• Karşı kültürün yaş, engellilik, dil, din, yaşam biçimi ve davranış kalıplarına ilişkin bilgi edinmek.
• Ön yargılardan arınmış bir iletişim kurmak.
• Yanlış anlaşılmaları önlemek için açık konuşmak ve dikkatli dinlemek.
• Kültürel empati kurmaya çalışmak.

Yaşlı ve Engelli Bakımında Kültürel Yetkinliğin Önemi

Kültürlerarası bütünleşmenin ve bu ortaklıktan fayda çıkarabilmenin yolu “kültürel yetkinlik” elde edebilmekten geçmektedir. Kültürel yetkinlik belli bir süreç içerisinde elde edilen ve kültürel bilgilerin kazanıldığı, kültürel değerler ve inançların farkında olunup günlük hayatta bu farkındalığın işler hâle getirildiği, davranışlarımızın neden olduğu durumların ve ilintili hassasiyetlerin anlaşılmaya çalışıldığı bir süreci işaret eder. Her kişi kültürel farklılıklara sahip olduğu için kültürel yetkinlik elde edebilmesi de bu farklılıklara göre değişiklik göstermektedir. Kültürel farklılıklara sahip olan kişilerin yine kendilerine özgün davranışları da şu temel başlıklar çerçevesinde biçimlenmektedir:

• İletişim
• Mekân
• Sosyal kümelenme
• Zaman
• Çevreyi kontrol
• Biyolojik çeşitlilik
• Kültürel bilgi
• Kültürel farkındalık
• Kültürel hassasiyet
• Kültürel yıkıcılık
• Kültürel yetersizlik
• Kültürel körlük
• Kültürel yeterliliğe yakınlık
• Kültürel yeterlilik
• Kültürel maharet
• Süreklilik
• Karmaşıklık
• Oluşum:
• Kabul Etme

Kültürlerarası iletişimin gerekliliğine ve faydalarına inanırken farklı kültürel iletişim biçimleri ile nasıl etkileşim içerisinde olacağımıza da dikkat etmemiz gerekir. Dikkat ettiğimiz bu noktalar kültürlerarası iletişimden mümkün olan en büyük faydayı sağlamamıza da yardımcı olur. Kültürlerarası iletişimde temel olarak dikkat edilmesi gereken bu noktalar şu şekilde sıralanabilir:

• Farklı sosyal değerlerin olduğunu aklımızda tutalım.
• Farklı statü algılamaları, yorumlamaları ve anlamlarının olduğunu ve bunları sergilemede de farklılıklar olabileceğini hatırlayalım.
• Farklı karar alma yöntemleri ve yaklaşımlarının olabileceğini unutmayalım.
• Farklı zaman algılarının olabileceğini hatırlayalım. Bazı kültürler zamanı önemli bir değer hatta maddi bir değermiş gibi algılarken bir başka kültür daha rahat değerlendirilebilecek bir yaklaşımda olabilir. Farklı bireysel mesafe ve mekân algılarını hatırlayalım. Bazı kültürlerde yakın bireysel ilişkiler ve iletişim tercih nedeniyken başka kültürlerde bireylerarası mesafe tercih ediliyor olabilir.
• Farklı kültürel dokulardan kaynaklanan sözlü ve sözsüz iletişimi kullanma biçimlerinde farklılıklar olabileceğini unutmayalım.
• Farklı beden dillerinin olduğunu unutmayalım. Bir kültürde yer alan beden dilinin farklı bir kültürde çok daha farklı anlamlar taşıyabileceğini unutmayalım.
• Farklı davranış kurallarının olabileceğini hatırlayalım. Bir kültürde doğru olarak bildiğimiz bir davranışın farklı bir kültürde olumlu karşılanmayacak şekilde algılanabileceğini unutmayalım.
• Farklı hukuki ve etik davranışların da var olduğunu, kültürlerarası etkileşim ve iletişim süreçleri içerisinde farklılaşabileceklerini hatırlayalım.
• Farklı dil engellerinin olabileceğini hatırlayalım. Ayrı dilleri konuşanlarda olduğu gibi aynı dili konuşanların arasında da çeşitli nedenler ile paylaşım ve anlaşma süreçlerinde engeller olabileceğini unutmayalım.

Farklı kültürlerarası iletişim biçimleri ile etkileşim, paylaşım ve iletişim içerisindeyken dikkat edilmesi gereken temel noktaları vurgulamışken tartışılan bu noktaları özetleyen ve bizlere yardımcı olabilecek bir rehberden de yararlanabiliriz. Bu bağlamda, kültürlerarası iletişimde bireylere rehberlik edebilecek noktaları şu şekilde özetleyebiliriz:

• İletişimde sorumluluk alın.
• Yargılardan uzak durun.
• Saygı gösterin.
• Empati kurun.
• Sabırlı olun.
• Kendi kültürel yanlılıklarınızı hatırlayın.
• Esnek olun.
• Açık mesajlar paylaşın.
• Kültürel hassasiyetinizi arttırın.
• Dinlemeyi önemseyin.