Ünite 1: Bakım Hizmetleri

Bakım Hizmetleri Kavramı

En geniş anlamıyla bakım hizmetleri; bakıma muhtaç bireye evde veya kurumda sunulan profesyonel destek hizmetleridir. Bakım hizmetleri, başkasının yardımı olmaksızın günlük yaşamını sürdüremeyen bakıma muhtaç bireye kendi evinde ya da bir kurum bünyesinde sunulan fizyolojik, psikolojik, manevi ve sosyal ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik hizmetler bütünüdür.

Bakıma muhtaçlık kavramı ise yaşlılık, geçici veya uzun süreli hastalık, malullük, engellilik ve kaza vb. sosyal riskler nedeniyle günlük yaşam aktivitelerini yerine getirmede zorlanma ve başkalarının geçici ya da sürekli bakımına ve gözetimine gereksinim duyma durumu olarak ifade edilir.

Bakım, günlük yaşam aktivitelerinde kronik hastalıklar veya başka bir nedenle fiziksel ya da mental yetersizliklerinden dolayı tıbbi ve sosyal yaklaşımlarla çeşitli derecelerde ve sürelerde gereksinim duyan kişilere verilen hizmettir.

Kurum bakımı, evde verilecek desteğe rağmen bakılamayacak derecede yardıma gereksinim duyan veya aile yanında bakılması mümkün olmayan bireylerin bireysel, sosyal, psikolojik ihtiyaçlarının giderildiği, boş zamanlarını değerlendirici etkinliklerin yapıldığı, sosyal ilişkilerinin ve aktivitelerinin arttırıldığı bakım türüdür. Evde bakım hizmetleri ise bakıma muhtaç engelli bireye ve aileye verilen her türlü desteği kapsamaktadır.

Bakım elemanları, bakıma muhtaç bireyin bakımında tıbbi hizmetler dışında kişisel bakımına (saçının yıkanması, tırnağının kesilmesi, yemeğinin yedirilmesi, tuvalete götürülmesi vb.), sosyal aktivitelerinin yaptırılmasına (basit zihinsel ve fiziksel aktivitelerin yaptırılmasına) yardımcı olan ve bireysel gereksinimine uygun bakımını üstlenen ara meslek elemanıdır.

Bakım Hizmetlerinin Türleri

Bakım hizmetlerini bakıma ihtiyaç duyan bireyin niteliğine, hizmetin sunum zamanına, hizmetin sunum süresine, hizmetin verildiği yere ve hizmeti sunan bireyin durumuna göre sınıflandırmak mümkündür.

Bakım hizmetlerinin sunumunda kişinin biyolojik, fiziksel, psikolojik ve sosyal gereksinimleri dikkate alınır. Bakım hizmetine gereksinim duyan birey bir engelli olabileceği gibi, bir yaşlı da olabilir. Bakım hizmetine gereksinim duyan bireyin niteliğine, başka bir deyişle engelli ya da yaşlı olma durumuna bağlı olarak bakım hizmetlerine gereksinim duyma nedenleri farklılık gösterebilir.

Engelli bireyler açısından bakım hizmetleri “kişisel bakım hizmetleri” ve “psiko-sosyal destek hizmetleri” şeklinde iki başlık altında incelenebilir.

Yaşlı bireyler açısından bakım hizmetleri , gereksinim duyan birey bir yaşlı ise yaşlıların özellikleri dikkate alınarak sunulması gereken bakım hizmetler “barınmaya ilişkin hizmetler”, “gündüz bakımı ve destek hizmetleri”, “boş zaman değerlendirilmesine yönelik faaliyetler”, “çalışma yaşamı ve ekonomik sorunlara ilişkin hizmetler” şeklinde kategorize edilebilir.

Hizmetin sunum zamanına göre bakım , hizmetin sunum zamanına göre “erken dönemdeki bakım hizmetleri” ve “geç dönemdeki bakım hizmetleri” şeklinde ikiye ayrılır.

Erken dönemdeki bakım hizmetleri yetersizliğin oluşumundan itibaren ilk 3-6 aylık dönemi içermektedir. Bu dönemde özel gereksinimli çocuğun bakımı hastane ya da rehabilitasyon merkezinde sağlanmaktadır.

Geç dönemdeki bakım hizmetleri , özel gereksinimli bireyin bebeklik döneminden yaşamının sonuna kadar sürecek rehabilitasyon bakım hizmeti olarak düşünülebilir. Geç dönemdeki bakım, bakıma gereksinim duyan bireyin tıbbi yönden takibi ve gerektiğinde yatırılarak değerlendirilmesi hizmetlerini kapsadığı gibi bireye sosyal ve psikolojik destek sunma gibi hizmetleri de kapsamaktadır.

Sunum süresine göre bakım hizmetleri , kaza, hastalık ve doğum sonrası bireyde oluşan geçici yeti kaybı dolayısıyla kısa süreli bakım ihtiyacı ortaya çıkabileceği gibi bireyin tıbbi tedaviyle düzelemeyecek fiziksel, zihinsel ya da ruhsal bir engele sahip olması da uzun süreli bakım hizmetinden yararlanmasını gerektirmektedir.

Kısa süreli bakım hizmetleri , genel olarak, bireyin fiziksel ya da duygusal ihtiyaçlarının karşılanmasında bir başkası tarafından kısa bir zaman diliminde desteklenmesine ya da bir başkasının kısa süreli yardımı- na odaklanan bir bakım hizmetidir.

Uzun süreli bakım hizmetleri genel olarak, bireyin fiziksel ya da duygusal ihtiyaçlarının karşılanmasına, bir başkası tarafından geniş bir zaman diliminde desteklenmesine ya da bir başkasının uzun süreli yardımına odaklanan alternatif bakım hizmetidir.

Sunulduğu yere göre bakım hizmetleri , hizmetin verildiği yere göre “evde bakım”, “kurum bakımı” ve “toplum temelli bakım” şeklinde üç başlık altında incelenebilir.

Evde bakım hizmetleri , Batı’ da özellikle 1950’li yıllardan itibaren tercih edilmeye başlanan ve tüm dünyada yaygınlaşma eğilimi gösteren evde bakım hizmetleri, demografik, toplumsal ve ekonomik nedenlerle öncelikli hâle gelmiş bir bakım modelidir. Evde bakım hizmetleri, basit bir ifadeyle bireylerin bakım gereksinimlerinin ev ortamında karşılanmasıdır. Evde bakım hizmetlerinin amaç; bireylere kaliteli, ihtiyaca uygun ve düşük maliyetli bakım hizmetleri sunarak, onların bağımsızlıklarını sağlamak ve yaşam kalitelerini yükseltmek (Havens, 1999;) ve bakıma muhtaç bireyin ihtiyaçlarını en iyi şekilde karşılayarak aileye destek vermek, böylece hem bir bütün olarak ailenin hem de tüm aile üyelerinin işlevselliğini arttırmaktır. Evde bakım hizmetleri; tıbbi hizmetlerin, sosyal hizmet müdahalesi ile bütünleşerek ekip üyelerinin iş birliği ve eş güdümü ile sürekli, kapsamlı ve organize bir çalışma sonucu sunulan koruyucu, önleyici ve tedavi edici hizmetler bütünüdür.

Kurumsal bakım hizmetleri , kurum bakımı, evde destek verilmesine rağmen bakılamayacak derecede yardıma gereksinim duyan veya aile yanında bakılması mümkün olmayan yaşlı, özel gereksinimli ve süreğen hastalığı olan bireylerin bireysel, sosyal, psikolojik gereksinimlerinin karşılandığı, serbest zamanlarını etkili ve verimli şekilde kullanabilmelerinin sağlandığı, sosyal iliş- kilerinin ve aktivitelerinin artırıldığı bakım türüdür.

Toplum temelli bakım hizmetleri, toplum temelli bakım; yaşlı, engelli ve süreğen hastalığı olan bireylere yönelik hizmet modelidir. Özel gereksinimli bireylere yönelik hizmet dağılımını geliştirmeyi, onlara daha eşit fırsatlar sağlamayı ve özel gereksinimli bireylerin haklarını iyileştirmeyi ve korumayı amaçlayan bir bakım hizmetidir.

Hizmeti sunan bireyin durumuna göre bakım hizmetleri , hizmeti sunan bireyin durumuna, başka bir deyişle bakıma muhtaç bireyin yakını olup olmamasına göre “profesyonel (formel) bakım hizmetleri” ve “profesyonel olmayan (enformel) bakım hizmetleri” şeklinde ikiye ayrılır.

Profesyonel (formel) bakım hizmetleri , belli bir ücret karşılığında profesyonel bakım uzmanı ve/veya yarı uzman sosyal bakım elemanları tarafından verilen bakım hizmetidir. Profesyonel bakım olarak da ifade edilen formel bakım, disiplinler arası mobil bir ekip tarafından yerine getirilmesi gereken ve kurum bakımına alternatif bir evde bakım hizmeti modelidir.

Profesyonel olmayan (enformel) bakım hizmetleri aile bireylerinin, yakınların veya komşuların çoğu kez para karşılığı olmayan gönüllü olarak vermiş oldukları bakım hizmetlerini ifade etmektedir. Kişisel yakınlığı olan birine, karşılığında ücret almadan sağlanan yardım davranışıdır.

Türkiye’de Bakım Hizmetlerinin Hukuki Dayanakları

Türkiye’ de bakım hizmetlerinin hukuki dayanağını kurumsal bakım hizmetlerine yönelik yasal düzenlemeler ve evde bakım hizmetlerine yönelik yasal düzenlemeler şeklinde iki başlık altında incelemek mümkündür.

Kurumsal Bakım Hizmetlerine Yönelik Yasal Düzenlemeler , Türkiye’ de kurumsal bakım hizmetlerinin hukuki dayanağını oluşturan yasal düzenlemeler şu şekilde sıralanabilir.

• 18.10.1982 Tarih ve 2709 Sayılı T. C. Anayasası
• 24.05.1983 Tarih ve 2828 Sayılı Sosyal Hizmetler Kanunu
• 01.07.2005 Tarih ve 5378 Sayılı Engelliler ve Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun
• 03.06.2011 Tarih ve 633 Sayılı Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname
• 11.10.2011 Tarih ve 662 Sayılı Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Hükmünde Kararname
• 25.04.2013 Tarih ve 6462 Sayılı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Yer Alan Engelli Bireylere Yönelik İbarelerin Değiştirilmesi Amacıyla Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun
• 06.02.2014 Tarih ve 6518 Sayılı Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Teşkilat ve Görevleri Kanun Hükmünde Kararname ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun
• Huzurevleri ile Huzurevleri Yaşlı Bakım ve Rehabilitasyon Merkezleri Yönetmeliği
• Özel Huzurevleri ile Huzurevi Yaşlı Bakım Merkezleri Yönetmeliği
• Bakıma Muhtaç Engellilere Yönelik Resmî Kurum ve Kuruluşlar Bakım Merkezleri Yönetmeliği
• Bakıma Muhtaç Engelli Bireylere Yönelik Özel Bakım Merkezleri Yönetmeliği
• Bakıma Muhtaç Engellilerin Tespiti ve Bakım Hizmeti Esaslarının Belirlenmesine İlişkin Yönetmelik
• Engellilerin Bakımı, Rehabilitasyonu ve Aile Danışmanlığı Hizmetlerine Dair Yönetmelik
• 03.7.2005 Tarih ve 5393 Sayılı Belediye Kanunu
• Büyükşehir Belediyeleri Engelli Hizmet Birimleri Yönetmeliği
• Engellilerin Bakımı, Rehabilitasyonu ve Aile Danışmanlığı Hizmetlerine Dair Yönetmelik

Türkiye’de Bakım Hizmeti Veren Kurum ve Kuruluşlar

• Hukuki Niteliğine Göre Bakım Hizmeti Veren Kurum ve Kuruluşlar
  • Kamu Kurumlarına Bağlı Olarak Çalışan Bakıma Yönelik Kuruluşlar
  • Yerel Yönetimlere Bağlı Olarak Çalışan Bakıma Yönelik Kuruluşlar
  • Sivil Toplum Örgütleri Tarafından Açılan ve Çalıştırılan Bakıma Yönelik Kuruluşlar
  • Özel Sektör Eliyle Kurulup Çalıştırılan Bakıma Yönelik Kuruluşlar
• Çalışma Modellerine Göre Bakım Hizmeti Veren Kurum ve Kuruluşlar
  • Yatılı Bakım Kuruluşları
  • Gündüzlü Bakım Kuruluşları
• Özel Gereksinimli Birey/Gruplara Göre Bakım Hizmeti Veren Kurum ve Kuruluşlar
  • Engellilere Yönelik Bakım Hizmeti Veren Kuruluşlar
  • Yaşlılara Yönelik Bakım Hizmeti Veren Kuruluşlar
  • Diğer Özel Gereksinimli Birey/ Gruplarla, Engellilere ve Yaşlılara Yönelik Bakım Hizmeti Veren Kuruluşlar