Ünite 6: Ticari ve Sportif Balık Yakalama Yöntemleri

Giriş

Balık avcılığı, ziraat gibi insanoğlunun en eski mesleklerinden biridir. Balık avlama araçları insanların ihtiyaçları doğrultusunda sürekli gelişmiştir. Tanzanya’da yapılan kazılarda, eski çağlarda insanların basit bir sekil verilmiş çakıl taslarını balık avcılığında kullandıkları belirlenmiştir. İlk çağlardan günümüze kadar insanların tüketim alışkanlıklarındaki değişimler, nüfustaki artış ve su ürünleri ihtiyacının giderek artması daha gelişmiş avlanma araçlarının icat edilmesini ve kullanılmasını gerekli kılmıştır. Balıkçılık genel anlamda denizlerde, göllerde, barajlarda, akarsularda ve derelerde su ürünlerinin ticari ve sportif amaçla avlanması, yetiştirilmesi, pazarlanması ve bu ürünlerin değerlendirilmesini ifade eder. Balık avcılığı ise farklı alet ve yöntemlerle su ürünlerinin yakalanmasını ifade eder.

Dünyada nüfus her geçen yıl artmaktadır. Nüfus artısına oranla besin kaynaklarının azalması, su ürünlerinden verimli bir şekilde yararlanmanın önemini ortaya çıkarmıştır. Denizler ve iç sularda yararlanılan su ürünlerinin çeşitlenmesi, yapılan avcılık yöntemlerin çoğalmasına sebep olmuştur. İnsanların beslenmesi dışında eğlenme ve dinlenme amaçlı sportif balıkçılık da önemlidir. Son yıllarda ekoturizm ile doğal kaynakların verimli ve doğaya zarar vermeden sürdürülebilir kullanımı sonucu ekonomik katkılar sağlanması amaçlanmıştır. Sportif balıkçılık ekoturizmin önemli unsurlarından biridir ve popülaritesi giderek artmaktadır. Ticari ve sportif balıkçılığın en önemli bileşenleri avcılık yapılacak araç gereçler, avlanma metot ve yöntemleridir. Su ürünlerinden en verimli şekilde yarar sağlanması, kaynakların ekonomik işletilmesi, mevcut kaynakların canlı stoklarının sürekliliğinin sağlanması, bilinçli ve teknik avcılık yöntemler inin kullanılması ile mümkündür.

Ticari Amaçlı Balık Avcılık Yöntemleri

Sersemletme ve Bayıltma Yoluyla Avcılık

Su ürünleri avcıları deniz kıyılarından ve sığ sulardan hareketsiz veya çok yavaş hareket edebilen su ürünlerini avlayabilmektedirler. Canlı bir balık hızlı hareket eder ve bu şekilde bir balığı avlayabilmek oldukça zordur. Denizlerde ve göllerde dalarak yapılan avcılıkta etkin bir av yapılmasıyla beraber, bölgede bulunan balık stoğunun çok az bir kısmı avlanabilmektedir. Avcılar balıkların kaçmasını önleyebilmek için çeşitli yöntemler geliştirmişlerdir. Balıkları sersemletme, zehirleme, hareketsiz kılma gibi yöntemler bunlardan başlıca olanlarıdır. Genel olarak kimyasal, mekanik ve elektrik kullanımına dayalı yöntemlerden yararlanılır. Ülkemizde kimyasal madde ve elektrik kullanılarak yapılan avcılık yöntemleri yasaklanmıştır.

Basit Mekanik Bayıltıcılar

Sersemletme yolu ile avcılığın en basit formu, uzakta bulunan bir balığa bir tas veya sert bir cismin atılarak balığın sersemletilmesi esasına dayanır. Mekanik bayıltıcı olarak bumerang, sopa, balta ve ağaç parçaları gibi farklı araçlar bu amaçla yaygın olarak kullanılmaktadır. Üreme döneminde, yumurtalarını suların sazlık, otluk ve sığ olan kesimler ine bırakan bazı sazangiller, üreme dönemlerinde daha sakin bir davranış sergiler. Bu dönemlerde bu sığ yerlerde balıkların sopa darbesiyle sersemletilerek avlanması mümkün olmaktadır.

Dinamitle Sersemletme

Patlayıcılar 1600’lü yılların basından sonra balık avcılığında kullanılmaktadır. Balık avcılığında mekanik olarak bayıltmanın gelişmiş ve tehlikeli bir formudur. Dinamitin su altında patlatılmasıyla bölgede bulunan balıkların sersemletilmesi esasına dayanır. Özellikle kıs aylarında buz altında bir araya toplanan balıkları avlamak için buz üzerinden açılan bir delikten dinamit, suya bırakılarak avcılık yapılır.

Zehirleme ve Bayıltma ile Avcılık

Zehirleme ile avcılık balıkların oksijensiz bırakılarak sersemletilmesi esasına dayanır. Bunun için sudaki çözünmüş oksijen miktarını azaltmak yöntemlerden biridir. Mekanik bayıltıcıların kullanımı, kimyasal bayıltıcılardan daha azdır. Zehirleme ve bayıltma ile avcılıkta yaygın olarak ihtiyotoksik bitkiler kullanılmaktadır. İhtiyotoksik bitkiler kurutulup parçalara ayrılır, sonra ezilerek toz hâline getirilip suya serpilir ya da balık yemlerine ilave edilir.

Deoxijenasyon veya Boğulma

Bu yöntem kısaca dipteki çamurun karıştırılması ile oksijenin azaltılması esasına dayanır. Oksijensiz kalan balıklar sersemler ve kolayca yakalanabilir. Ayrıca sel, heyelan gibi durumlarda sudaki askıda katı madde miktarı artar ve sudaki oksijen azalır. Bu da balıkların hareketini ve görme yeteneklerini azaltır. Görme ve hareket yeteneği azalan balıklar sepetlerle sudan rahatlıkla toplanabilmektedir.

Tuzaklarla Avcılık

Tuzaklar ve kapanlar balık avcılığının en eski yöntemlerinden biridir ve hâlen yaygın olarak kullanılan yöntemlerden biridir. Bu yöntemin maliyeti düşüktür ve iç sularda kullanımı daha yaygındır. Genelde balıkların göç yolları üzerine kurulur. Kapan avın kolayca içeri girebildiği ancak dışarı çıkısın zorlaştırıldığı avcılık yöntemidir. Tuzaklar ise su ürünlerinin içerisine girişi olan ve girdikten sonra balığın tuzağın içerisinden kaçmasını engelleyecek şekilde dizayn edilmiş av araçlarıdır.

Trol Avcılığı

Trol avcılığı, zeminde veya zemine yakın bölgelerde yasayan su ürünlerinin avcılığında yaygın kullanılan avcılık yöntemlerinden biridir. Genellikle açık denizlerde su derinliğinin 30-40 metreye kadar ulaştığı bölgelerde trol avcılığı yapılır. Av verimliliği oldukça yüksek ve insan gücüne çok fazla gereksinim duyulmaz. Trol ağları kullanım derinliğine göre; dip trol ağları, orta su trol ağları, yüzey trol ağları, kombine trol ağları (dip ve orta su trolü) olmak üzere dört gruba ayrılır. Dip trolü ağlarıyla genel olarak su zemininde yavaş hareket eden yassı balıklar, dil, kalkan, vatoz, barbun, tekir, mezgit balıkları, karides ve istakoz gibi kabuklular avlanır. Orta su trolü palamut, uskumru, lüfer, sardalya, istavrit gibi sürü hâlinde göç gerçekleştiren ve hızlı yüzen balıkların avcılığında kullanılır. Yüzey trolüyle ise yavaş hareket eden ve yüzeye yakın hareket eden hamsi, gümüş, çaça gibi balıklar avlanır.

Trol ağının bölümleri;

• Üst kanatlar
• Alt kanatlar
• Omuz
• Karın
• Uzatma parçası
• Torba
• Etek
• Mantar yaka
• Kurşun yaka
• Palamarlar (Halatlar)
• Kapılar
• Çelik halatlar (Esas halat)

Spor ve Dinlenme Amaçlı Balık Avcılık Yöntemleri

Bütün balıkçılık metotlarının başlıca amacı, hem kendi tüketimi hem de pazarlama ve balıkçılık endüstrisi için yiyecek temin etmektir. Buna rağmen uzun zamandan beri balıkçılığın bazı formları hem dinlenme hem de sportif amaçlı balık avcılığının temelini oluşturmaktadır. Amatör balıkçılık kavramı spor ve dinlenme amacıyla yapılan ve ticari kazanç gayesi güdülmeyen avcılık türüdür. Amatör balıkçı ise dinlenme ve spor amaçlı su ürünleri avcılığı yapan kişidir. Bazı balıkçılık metotları diğerler inden farklıdır ve bu metotlarla avcılık yapmak beceri gerektirir. Örneğin elle atılan serpme ağı ile avcılık, sinekle avcılık ve kasık olta ile avcılık vb. gibi avcılıklar bir beceri ve ustalık gerektirmektedir. Spor amaçlı yapılan balıkçılıkta genelde yakalan balıklar boy ve ağırlıkları ölçüldükten sonra tekrar suya bırakılmaktadır. Günümüzde bu amaçla balıkçılık dernekleri tarafından yarışmalar yapılmakta ve ödüller verilmektedir.

Olta Avcılığı

Sportif amaçlı yapılan en yaygın avcılık türüdür. İğne, misina, olta, olta makinası, ağırlık, suni ve doğal yemler gibi av malzemelerinin kullanıldığı avcılıktır. Misina kalınlığı, iğne büyüklüğü, kullanılacak oltanın biçimi, yemler ve avcılık zamanı avlanacak balık türüne göre değişmektedir. Olta takımına bir ila üç adet iğne takılabilir. Tek iğneli oltalara el oltaları denmektedir. Sinek oltaları durgun iç sularda kullanılan iğneye sinek benzeri yapay bir yem takılarak hazırlanan oltalardır. Sinek oltalarıyla alabalık ve somon avcılığı yaygın olarak yapılmaktadır. Olta ile yapılan avcılık bilgi, tecrübe ve kabiliyet gerektirir. Doğal yem ve yapay yemler kullanılarak yapılan bu avcılık yönteminde balığın yemi yutması beklenir. Profesyonel balıkçıların da kullandığı bu yöntem çoğunlukla amatör ve sportif amaçlı balık avcılığında kullanılır. Olta malzemeleri;

vcılığında kullanılır. Olta malzemeleri;

1. İğne ve kancalar
2. Beden (Misina, Naylon ip, Halat)
3. Fırdöndüler
4. Ağırlıklar
5. Şamandıralar (Yüzdürücüler)
6. Olta makinaları
7. Olta çubukları

Oltalar kendi aralarında ikiye ayrılır;

1. Hareketsiz (Durgun) oltalar
2. Hareketli (Çeker) oltalar

Paraketa Avcılığı

Pareketa avcılığı sportif avcılıktan çok ticari avcılık amacıyla yapılmaktadır. Bas ve son kısmında şamandıra olan, birkaç sepete monte edilebilen, yemli olta takımlarının bir araya gelmesinden oluşmaktadır. İğneler arasındaki mesafe avlanılacak balığın türüne göre değişiklik gösterir. Paraketalar ana bedeni naylon ip veya misinadan oluşan 2-3 bin kadar olta iğnesinden oluşabilir. Olta iğnelerinin avlanacak balık türüne göre boyutları değişiklik gösterir. Kalkan paraketası ve morina paraketası en çok bilinen paraketa çeşitleridir. Paraketalar, genelde karnivor balıkların avcılığında kullanılmaktadır. Pakraketa takımları dört grup malzemeden oluşurlar bunlar;

• Paraketa selesi, tamburu, kutusu
• Paraketa bedeni ve köstekler
• Paraketa iğneleri
• Fırdöndü, yüzdürücü ve batırıcılardır.