Ünite 4: Hizmet ile Kambiyo İşlemleri ve Muhasebeleştirilmesi

Giriş

Senet tahsili, müşteri adına para nakli, menkul kıymet ihracına ve alım-satımına aracılık, emanet kabulü ve kiralık kasa işlemleri bu farklı hizmetlere birer örnektir. Bankalar sundukları bu hizmetler karşılığında faiz almamakta, ancak bir gider karşılığı ve komisyon almaktadırlar.

Ayrıca bankalarda kambiyo işlemleri yapılmaktadır. Kambiyo işlemi, yabancı ülke paraları üzerinden yapılan tüm işlemler ve bu işlemlerin ulusal para birimine çevrilmesi işlemidir. Kambiyo işlemleri efektif ve döviz üzerinden gerçekleştirilir.

Senet Tahsil İşlemleri ve Muhasebeleştirilmesi

Bankalar, müşterilerinin alacaklısı olduğu senetleri onların adına vekaleten tahsil ederler. Müşteri senetleri bankaya bir bordro ekinde teslim eder. "Senet Tahsil Bordrosu" olarak ifade edilen bu bordroda; müşterinin adısoyadı (ünvanı), senet borçlusunun adı-soyadı, senet bedelinin ödenmemesi durumunda senedin protesto edilip edilmeyeceği, tahsil edilecek şehir, senedin vadesi ve tutarı gibi bilgiler yer alır.

Senetlerin tahsili sırasında yapılan işlemler şöyle sıralanabilir:

• Senetlerin tahsile alınması ve saklanması ,
• Senedin borçlusunun başka bir şehirde olması halinde, senet bedellerinin tahsil edilmek üzere senetlerin ilgili şubeye gönderilmesi,
• Senetlerin tahsil edilmesi,
• Tahsil komisyonu ve gider vergisinin (BSMV) tahakkuk ettirilmesi,
• Tahsil edilen senet tutarının müşteriye ödenmesi veya müşterinin hesabına kaydedilmesi,
• Tahsil edilemeyen senetlerin müşteriye iade edilmesi (eğer protesto ettirilmesi isteniyorsa, protesto ettirildikten sonra).

Senetlerin tahsil edilmesi için bankaya verilmesi durumunda, senetleri alan şube, bu işlemi Nazım Hesaplarda izler. Eğer senetler tahsil edilmek üzere başka bir şubeye gönderilecekse, senetleri alan şube tarafından bu senetler portföyden çıkarılacak ve senetleri tahsil edecek olan şube de, bu senetleri kendi portföyüne alacaktır. Senetleri tahsil edecek şube de bu işlemleri Nazım Hesaplarda izleyecektir.

Senetlerin vadeleri dolduğunda banka tarafından tahsilatları yapılır. Tahsil edilen tutarlar, müşteriye nakit olarak ödenir ya da müşterinin hesabına kaydedilir.

Banka tahsil hizmeti nedeniyle, tahsil ettiği senet tutarı üzerinden komisyon alır ve Banka ve Sigorta Muamale Vergisi (BSMV) kesintisi yapar. Tahsil edilmiş olan senetlerin tutarları Nazım Hesaplardan çıkarılır.

Senetlerin vadeleri dolduğunda banka tarafından tahsil edilememesi durumunda senetler protesto ettirilir. Ancak, tahsil senetlerinin protesto edilebilmesi için, müşterinin senet bordrosunda senetlerin borçlusu tarafından vadelerinde ödenmediği takdirde protesto ettirileceği şartını koymuş olması gerekir.

Para Nakline Aracılık İşlemleri ve Muhasebeleştirilmesi

Bankaların müşterilerine sundukları hizmetlerden birisi de "havale" veya "çek keşidesi" biçiminde para nakline aracılık etmektir.

Banka açısından havale, başka bir yerde ödenmek üzere bir banka şubesine yatırılan paranın gönderenin isteğine göre ödenmesi ya da hesaba alacak kaydedilmesidir. Havale cinsinden olabileceği gibi yabancı para cinsinden de yapılabilir.

Havale işleminin iki aşaması vardır. Birinci aşama; havalenin kabul edilmesi, ikincisi aşama ise; lehdara havale tutarının ödenmesidir.

Çek keşide işlemi, para nakil işlemi yaptırmak isteyen müşteriye kendi emrine veya belirteceği bir kişi emrine çek düzenlenmesi işlemidir.

Çek keşide işleminin iki aşaması vardır. Birinci aşama; çekin keşide edilmesi (düzenlenmesi), ikinci aşama ise; çekin muhatap banka şubesi tarafından ödenmesidir.

Menkul Kıymet Alım ve Satımına Aracılık İşlemleri ve Muhasebeleştirilmesi

Menkul kıymetler, menkul kıymetler borsasında işlem gördüklerinde, yatırımcılar tarafından ya bankalar ya da aracı kurumlar kanalıyla belli bir komisyon ödenmek suretiyle alınıp satılabilirler.

Menkul kıymet satın almak isteyen müşteri alımla ilgili parayı bankaya nakden ödeyecektir. Eğer müşterinin bankada hesabı varsa, alıma ilişkin tutar bankada bloke edilir.

Bankalar mankul kıymet alımına aracılık ettikleri gibi, satışına da aracalık edebilirler. Bu durumda, menkul kıymet satmak isteyen müşteri menkul kıymetleri bankaya teslim eder. Banka bu işlemi Nazım Hesaplarda izler. Aracı kurum menkul kıymet alımında olduğu gibi, yaptığı aracılık işlemi ile ilgili olarak kurtaj alır.

Menkul kıymetlerin aracı kurumlara teslim işlemi de Nazım Hesaplar da izlenir. Banka bu işleme için komisyon alır ve bu komisyon tutarı BSMV'ye tabidir. Satıştan sonra, satış tutarı gerekli kesintiler yapıldıktan sonar müşteriye ödenir.

Menkul Kıymet İhracına Aracılık İşlemleri ve Muhasebeleştirilmesi

Bankalar özel ve kamu kurumlarının çıkaracakları menkul kıymetlerin satışına belirli bir ücret-komisyon karşılığında aracılık ederler. Bu işlem için şirketlerin (kurumların) bankaları tercih etmelerinin nedenleri şunlardır:

• Bankaların coğrafik olarak geniş bir alanda faaliyetlerini sürdürüyor olmaları ve geniş bir tasarrufçu kitlesine ulaşabilmeleri,
• Bankaların bilgi işlem alt yapılarının yeterli ve kapsamlı olması,
• Bankaların güvenilir kuruluşlar olmalarıdır.

Şirketlerin satılmak üzere bankaya teslim ettikleri menkul kıymetler, nominal değerleri üzerinden Nazım Hesaplara kaydedilir. Menkul kıymetler bir gün içinde satılmadığı için, satılan menkul kıymetlerin tutarları belirli dönemlerde şirketlerin hesabına kaydedilecek veya şirkete ödenecektir. Satılan menkul kıymetlerde Nazım Hesaplardan düşülecektir. Menkul kıymetlerin tamamının satılması veya satış süresi sonunda satılamayan menkul kıymetler varsa iade edilmesi halinde Nazım Hesaplar kapatılır.

Efektif Alım-Satım İşlemleri ve Muhasebeleştirilmesi

Efektif alım işleminde müşterinin satmak üzere bankaya getirdiği efektifle ilgili olarak, bankada işlemi yapacak olan görevli aşağı daki şu konulara dikkat etmek zorundadır:

• Efektifin kağıt para olması (madeni paralar uygulamada alım-satım işlemine konu olmazlar),
• Efektifin ülkemizde alım-satımı yapılan konvertibl dövizlerden (serbestçe diğer ülke paralarına çevrilebilen dövizler) olması ,
• Efektifin sahte olmaması ,
• Efektifin tedavülden kalkmamış olması ,
• Efektifin özelliğini yitirecek derecede yırtık ve noksan olmaması.

Müşteri efektif satın almak istediğinde yani banka tarafından müşteriye efektif satıldığında ise, banka TL karşılığında müşteriye efektif verir. Efektifin satışında dikkat edilmesi gereken konu, efektifin alış ve satış kuru arasındaki farkın kambiyo karı olarak muhasebeleştirilmesidir. Böylece, efektif alım satımından elde edilen kar ile yabancı paranın TL karşısında değer kazanmasından dolayı ortaya çıkacak kar ayrı ayrı belirlenmiş olacaktır.

Döviz Tevdiat İşlemleri ve Muhasebeleştirilmesi

Döviz tevdiat işlemleri, Türkiye'de veya yurt dışında yerleşik gerçek veya tüzel kişiler adına konvertibl dövizler üzerinden bankalara yatırılan paralara ilişkin işlemlerdir. Bu işlemlere ilişkin açılan mevduat hesaplarına "döviz tevdiat hesabı" denir. Ülkemizdeki düzenlemeler, kişilerin beraberinde döviz bulundurmalarını serbest bırakmıştır ve kişiler isterlerse söz konusu dövizlerini bankalarda açtıracakları döviz tevdiat hesaplarında tutabilmektedirler.

Döviz tevdiat hesabı, vadeli veya vadesiz olarak açılabilmektedir. Tekdüzen Hesap Planı'nda döviz tevdiat hesapları, mevduat hesaplarında olduğu gibi sınıflandırılmıştır. Her dönem sonu, hesap bakiyesi değerleme işlemine tabi tutularak, Türk parasına dönüştürülür.

Döviz tevdiat hesapları; efektif, havale veya çek karşılığında açılabilir. Doğal olarak, gelen havale veya alınan çek döviz cinsinden olmak zorundadır. Bu hesaplara faiz tahakkuku, döviz cinsi üzerinden ve döviz olarak yapılır. Vadeli döviz tevdiat hesabında ise, faiz vade sonlarında ve hesap kapatılması tarihinde tahakkuk ettirilir.

Döviz cinsinden hesaplanan faiz, Döviz Tevdiat Hesabı'na alacak kaydedilecek, bu faiz üzerinden hesaplanacak Menkul Sermaye İradı Gelir Vergisi Döviz Tevdiat Hesabına borç kaydedilerek tahsil edilecektir. Döviz cinsi üzerinden yapılan bu kayıtların TL karşılıkları da ilgili hesaplara kaydedilecektir.

Döviz tevdiat hesabı sahipleri, istedikleri tarihte veya vade sonunda hesaplarından para çekebilirler. Hesap sahibi parasını, yatırdığı efektif cinsi, bir başka efektif cinsi veya Türk Lirası olarak çekebilir.

Döviz Havale İşlemleri ve Muhasebeleştirilmesi

Bankalar, Türk parası ile olduğu gibi döviz üzerinden de havale işlemi (yabancı para ile havale) yapabilirler. Dövizli Havaleler, gönderilen dövizli havaleler ve gelen dövizli havaleler biçiminde iki türlü¨ olabilir.

Gönderilen Dövizli Havaleler; bankaya başvuran bir müşterinin başka bir yerdeki kişi ya da kişiler lehine yabancı para üzerinden ödenmek havale emri vermesidir. Müşteri, havale emrinin karşılığı ile komisyon ve vergileri Türk parası olarak ödeyebileceği gibi, yabancı para olarak da ödeyebilir.

Gelen Dövizli Havaleler; şubelerden veya muhabirlerden yurt içindeki kişi ya da kişilere ödenmek üzere havale emri alınmasıdır.

Yabancı paralı havale işlemleri esas olarak yurt dışı banka veya şubeler aracılığıyla yapılmakla birlikte, bu işlemlerin yurt içi muhabirler veya şubelerle yapılması da mümkündür.

Evalüasyon İşlemi ve Muhasebeleştirilmesi

Evalüasyon, faaliyet dönemi içinde sabit kur ve cari kur üzerinden işlem gören dövizli hesapların dönem sonu bakiyelerinin, belirlenen kurallara göre Türk Lirasına dönüştürülerek gerçek değerlerinin saptanması işlemidir.

Evalüasyon yapılmasının iki temel amacı bulunmaktadır.

1. Bilançoda yer alan yabancı para kalemleri Türk Lirasına çevirmek,
2. Bankanın ilgili dönemdeki kambiyo kar ve zararını hesaplamak.

Evalüasyon işlemi, her ayın sonunda ve ayın son günü geçerli olan efektif ve döviz alış kurları üzerinden yapılır. Ay sonlarında yapılan evalüasyona ait kayıtlar, ertesi ayın ilk iş günü yapılacak ters kayıt ile iptal edilir.