Ünite 4: Bankalarda Servet Yönetimi, Saklama Hizmetleri ve Yatırım Fonları

Giriş

Varlıklı müşterilerin tüm paralarını çekip tüm parasal işlemlerini topluca gerçekleştirmek üzere, yakın zamanlarda, bankalarca “Özel Bankacılık” faaliyetlerine başlanmış; zamanla uygulamanın kapsamı genişletilip yasal dayanakları oluşturularak artık “Servet Yönetimi ve Finansal Planlama” hizmetine geçilmiştir. Böylece birçok Yatırım Bankacılığı hizmetine ticari bankaların yatırım işlemleri aracılığıyla ulaşılabilmekte; başta dövizler ve değerli madenler olmak üzere çeşitli finansal varlıklar toplanıp ya değer artışından ya da getirisinden yararlanılmakta, el sürülmeden alınıp satılabilmektedir.

Bankacılıkta mevduat hesapları ve bunlarla bağlantılı hizmetler, parasal birikimler açısından binlerce yıllık “Saklama” işlevinin modern zamanlarda ulaştığı son aşamadır.

Yatırım Fonları; birikimlerin saklanması, korunması ve değerlendirilmeleri açısından minyatür bir bankacılık gibi etkin ve işlevsel olabilmektedirler. Fonların kuruluşlarının portföy yönetim şirketlerince gerçekleştirilmesi ve dayandıkları varlıkların saklamasının da ancak yetkili saklama kuruluşlarınca yapılması zorunludur. Bankalar tarafından dolaylı olarak oluşturulmakta ve katılım paylarının alım-satımı yoğun bir biçimde yapılmaktadır. Bir kollektif yatırım aracı olan yatırım fonlarının çeşitli tip ve türleri bulunmaktadır. Bankacılık alanında en çok kullanılan yatırım araçları arasında yer almaktadır.

Bankacılıkta Saklama Yöntemleri

Bankalarda açılan birçok hesap aslen bir saklama sözleşmesine dayanmaktadır. Mevduat hesaplarının yanı sıra repo işlemlerinde de bir saklama uygulaması vardır. Repo işleminde, işlem konusu menkul değerler; genelde Hazine Bonosu ya da Devlet Tahvilleri, müşteriye teslim edilmeksizin, bankada müşteri adına tutulmakta ve saklamaya alındığına dair bir makbuz düzenlenmektedir. İşte bu saklama makbuzu, aslında geri satın alınmak üzere satılmış olan sabit getirili menkul değeri temsil etmekte, repo yapıldığında bir yandan da saklama hizmeti verilmiş olmaktadır.

Bankacılıkta Saklama Hizmeti Türleri

Hukuksal olarak bankalardaki saklama bir tevdiat işlemidir. Bu işlem:

• “Açık Saklama/Açık Tevdiat”
• “Kapalı Saklama/Kapalı Tevdiat” biçimlerinde olabilmektedir.

Kapalı saklamada banka sakladığı şeyi bilmemektedir. Bu, ya kapalı bir zarfın emanete alınması ya da bir kasanın kiralanması biçimindeki saklamalardır. Açık saklama ise para, döviz, menkul değer saklaması türlerini içermektedir.

Bankacılık faaliyetleri arasında özel bir yeri olan saklama hizmetleri, saklamanın amacına göre değişen tekniklerle çeşitlenmiş bulunmaktadır. Bunların uygulamacılar açısından önemli olabilecek başlıcaları, 11 ayrı alt gruba ayrılarak şu başlıklar altında incelenebilir:

1. Mevduat Hesapları Yoluyla Para Saklaması,
2. Haciz ve İhtiyati Tedbir Nedeniyle Hesapların Dondurulması,
3. Çek Karşılıklarının Bloke Edilmesi,
4. Emanet Kıymet Saklaması,
5. Kiralık Kasa Hizmetleri,
6. Tevdi Yeri Saklamaları,
7. Sigorta Teknik Karşılıkları Saklaması,
8. Şirket Kuruluş Sermayesi Saklamaları,
9. Rehin Amaçlı Nakit ve Mevduat Blokajları,
10. Kredi Güvencesi Olarak Rehin alınan Mal ve Kıymetli Evrakların Saklaması,
11. Antrepo Hizmetleri

Servet Yönetimi ve Finansal Planlama Hizmetleri

Bankacılıkta yaygın olarak “Özel Bankacılık” faaliyeti olarak adlandırılan ve varlık ya da gelir yönünden seçkin müşterilerin tüm parasal işlemlerini topluca gerçekleştirmek; tüm finansal yatırım seçeneklerine erişmelerini sağlamak üzere yapılandırılan hizmet kompozisyonları “Servet Yönetimi” niteliğindedir. Özel bankacılık, daha çok hayatı kolaylaştıran hizmetlere odaklanan ve müşterinin bankaya olan bağlılığını artırmaya yönelik bir faaliyet alanı olarak algılanmaktadır. Servet yönetiminde ise yüksek düzeyli finansal yatırım seçeneklerinin tümünü değerlendirebilen, stratejik hedefler odaklanan bir faaliyet alanıdır.

Bireysel servet yönetimi müşterileri genellikle bir milyon doları aşan tutarlarda finansal varlıklara sahiptirler. Servet yönetimi isteyen müşteriler, ortak özellik olarak; varlıklarının değerinin korunması ve arttırılması ya da gelirlerinin büyük bir varlığa dönüşmesi beklentisini taşımaktadırlar.

Bankanın servet yönetimi servisinde farklı işlevler için farklı uzmanlıkta personel çalıştırılması gerekmektedir:

• Müşteri İlişkisi Yöneticileri / Müşteri Temsilcileri: Banka ile müşterilerin bağlantısı ve bu ilişkilerin geliştirilmesi sorumluluğunu üstlenmektedir.
• Finansal Ürün Uzmanları: Finansal piyasalarda ki yatırım seçeneklerinin tümü üzerinde işlem yapabilmek zordur. Her bir piyasa için yeterli uzman bu yatırımlara yönelik uygun yatırım fırsatlarını ve ürünlerini bulup değerlendirme sorumluluğunu taşımaktadırlar.
• Servet Yöneticileri; Sorumlulukları, müşteriye ait varlığın geliştirilmesini gözetme gerektiğinde müşteri adına karar vermektir.

Portföy Yönetimi ve Portföy Saklanması

Ticari bankalar SPK’dan yetki almak koşuluyla yatırım danışmanlığı faaliyetlerinde bulunabilmekte ancak portföy yönetimi yapamamakta; bunun yerine Servet Yönetimi ve Finansal Planlama hizmeti vermektedirler.

Bankalar, müşterilerine portföy yönetimi niteliğindeki hizmetleri, kendi olanakları çerçevesinde ve kendi ürünleri kapsamında “servet yönetimi ve finansal planlama” olarak vermektedirler. Ancak bankalar Portföy Yönetim Şirketlerinin olanaklarından yatırım fonu kurup yönetmek üzere yararlanmakta; ayrıca acenta olarak işlem yapabilmektedirler.

Ticari bankalar açısından geçerli olan bu “Acentelik” hizmeti;

• Portföy yönetim şirketinin faaliyetlerinin tanıtımının yapılması,
• Kurup yönettiği fonların katılma paylarının pazarlanması tahsil ve ödeme işlemlerinin yürütülmesi,
• Yatırım danışmanlığı faaliyeti kapsamında da Şirketten gelen döküman ve bilgilerin müşterilere açıklanmasıyla sınırlıdır.

Portföy yönetim şirketleri Fon katılma paylarının pazarlama ve dağıtımı dışında aracılık faaliyetlerinde bulunamamakta, kendi mali taahhütlerini içeren evrak çıkaramamakta, ödünç para verme işlemleri yapamamakta ve kısa süreli nakit ihtiyacının karşılanması dışında kredi alamamaktadırlar.

6362 sayılı Sermaye Piyasası Yasasında Saklama hizmeti; sermaye piyasası faaliyetleri nedeniyle ya da emanetçi sıfatıyla ya da idare etmek için ya da teminat olarak ya da her ne nam altında olursa olsun, sermaye piyasası faaliyetleriyle ilişkili olarak kayden ya da fiziken tevdi ya da teslim edilen sermaye piyasası araçlarına ilişkin hizmetler olarak tanımlanmaktadır.

Portföy saklama hizmeti;

a. Yatırım fonları hesabına katılma paylarının ihraç ve itfa edilmesi işlemlerinin,
b. Değişken sermayeli yatırım ortaklıklarının paylarının ihraç ve itfa edilmesi işlemlerinin,
c. Yatırım fonu ya da değişken sermayeli yatırım ortaklığı birim katılma payı ya da birim pay değerinin hesaplanmasının,
d. Değişken sermayeli yatırım ortaklığı ve yatırım ortaklığı talimatlarının yerine getirilmesinin,
e. Kolektif yatırım kuruluşlarının varlıklarıyla ilgili işlemlerinden doğan edimlerine ilişkin bedelin uygun sürede aktarılmasının,
f. Kolektif yatırım kuruluşlarının gelirlerinin kullanılmasının,
g. Kolektif yatırım kuruluşlarının varlık alım satımlarının, portföy yapılarına ilişkin işlemlerin, mevzuat, fon iç tüzüğü ya da ortaklık esas sözleşmesi hükümlerine uygun olarak yapılmasını ya da uygunluğunun sağlanmasını da içermektedir.

Yatırım Danışmanlığı Hizmetleri

Yatırım danışmanlığı, genel olarak; birikim sahiplerine ve portföy yöneticilerine yatırım önerilerinde bulunulmasıdır. Yatırım danışmanı, bir malvarlığı yatırımının planlanmasında ve malvarlığını oluşturan değerlerin yeniden biçimlendirilmesinde yönlendirici olur.

İlgili Tebliğde yatırım danışmanlığı faaliyetinde bulunmak için aranan başlıca özel koşullar şöyle belirlenmiştir:

• Öngörülen asgari özsermaye yükümlülüğünün yerine getirilmiş olması.
• Dört yıllık lisans eğitimi veren kurumlardan mezun ve finans piyasalarında en az üç yıllık deneyimi olan yeterli sayıda yatırım danışmanının istihdam edilmesi.
• Yatırım danışmanlığı faaliyetinin yürütülmesini sağlayacak bir araştırma biriminin kurulmuş; birim yöneticisinin ve ona bağlı olarak çalışacak yeterli sayıda araştırma uzmanının görevlendirmiş olması.

Yatırım Fonları

Tasarruf sahiplerinden fon katılma payı karşılığında toplanacak para ya da diğer varlıklarla, tasarruf sahipleri hesabına, inançlı mülkiyet esaslarına göre Sermaye Piyasası Kurulunca belirlenen varlık ve haklardan oluşan portföyleri işletmek amacıyla portföy yönetim şirketleri tarafından fon iç tüzüğü ile kurulan ve tüzel kişiliği bulunmayan mal varlığıdır.

Geniş anlamıyla bir kişinin ya da kuruluşun sahip olduğu varlıkların tümünü ifade eden portföy kavramı yatırım fonu uygulamasında taşınır varlıklar ve taşınmaz varlıklar olarak iki gruba ayrılmakta, iki ayrı fon türünün konusunu oluşturmaktadırlar; “Varlık Yatırım Fonları” ve “Gayrimenkul Yatırım Fonları”.

Yatırım Fonlarının Avantajları

Küçük birikimlerin ulaşamayacağı kazanç potansiyeli yüksek menkul kıymetlere yatırım yapılmasına olanak sağlanmaktadır.

• Birikimler profesyonel parasal yatırım uzmanlarınca yönetilmektedir.
• Yatırım fonu portföyüne alınabilecek varlıkların çeşitlendirilebilmesi riskler dengelenip en aza indirilebilmektedir.
• Yatırım yapılan portföy varlıklarının kupon, faiz ve temettü tahsili fon yönetimince yapılacağından vade takibi, tahsilat gerçekleştirme gibi birçok işlemin zorluklarından kurtulunmaktadır.
• Fon portföyündeki değer artışlarının katılım paylarına günlük olarak yansıtılması nedeniyle işlemiş gelir ile birlikte gereken durumlarda, herhangi bir kayıp olmadan paraya çevirebilerek kullanılabilmektedir.

Şemsiye Fonlar

Şemsiye fon, katılma payları tek bir içtüzük kapsamında ihraç edilen tüm fonları kapsayan yatırım fonudur. Şemsiye fon, tebliğde sayılan varlıklar ve işlemlerden oluşan portföy ya da portföyleri işletmek amacıyla kurulmaktadır.

Şemsiye fonlar aşağıdaki türlerde kurulabilmektedir:

• Borçlanma Araçları Şemsiye Fonu
• Hisse Senedi Şemsiye Fonu
• Kıymetli Madenler Şemsiye Fonu
• Fon Sepeti Şemsiye Fonu
• Para Piyasası Şemsiye Fonu
• Katılım Şemsiye Fonu
• Değişken Şemsiye Fon
• Serbest Şemsiye Fon

Serbest Fonlar

Yatırım Fonlarına İlişkin Esaslar Tebliğinde yer alan ve fon portföylerinin yönetiminde göz önünde bulundurulması gereken portföy ve işlem sınırlamalarından herhangi birine tabi olmaksızın fonun bilgilendirme dokümanlarında yer alan yatırım stratejileri ve limitleri dahilinde yatırımlar yapabilen fonlardır.

Fon Sepeti Fonları

Fon sepeti fonları diğer fonların katılım belgelerine yatırım yapan fonlardır.

Borsa Fonları

Borsa fonları, baz alınan endeks kapsamındaki menkul kıymetlerin, tümünden tam kopyalama yoluyla oluşturabildiği gibi seçilen bir kısmından örnekleme yoluyla alınarak da oluşturulabilir.

Fon Katılma Payları

Yatırımcının, kurucuya karşı sahip olduğu hakları yansıtan ve fona kaç pay ile katıldığını gösteren kıymetli evrak niteliğindeki belgelerdir.

Şemsiye fon yapısında kurulan yatırım fonlarında, alt fonların en az altı ay vadeli kurulmuş olmaları koşuluyla, müşterinin başlangıç yatırımının; tamamının, belirli bir bölümünün ya da belirli orandaki bir getirinin izahnamede belirtilen esaslar çerçevesinde ve altı aydan az olmayan belirli bir vadede yatırımcıya geri ödenmesi taahhüt edilebilmektedir. Bu yüklenimin yerine getirilebilmesi için iki ayrı yöntem bulunmakta olup bunlardan birinin uygulanması söz konusudur:

a. Koruma amaçlı fon: Yatırımcının başlangıç yatırımının belirli bir vadede yatırımcıya geri ödenmesinin, uygun bir yatırım stratejisine dayanılarak en iyi gayret esası çerçevesinde amaçlandığı fonlarlardır.
b. Garantili fon: Yatırımcının başlangıç yatırımının tamamının, belirli bir bölümünün ya da başlangıç yatırımı üzerinden belirli bir getirinin izahnamede belirlenen esaslar çerçevesinde belirli bir vadede yatırımcıya geri ödenmesinin, uygun bir yatırım stratejisinin yanı sıra bir garantör tarafından verilen garantiye dayanılarak taahhüt edildiği fonlardır.