Ünite 3: Kredi Değerlendirme Süreci, Mali Tahlil ve Kredi Hesaplamaları

Kredi Taleplerinin Değerlendirilmesi

Bankaların temel faaliyetlerinden biri kredilendirmedir ve gelirlerinin önemli bir kısmını da bu faaliyetten elde edilen faiz ve komisyonlar oluşturmaktadır. Bu nedenle verilen kredilerin anapara ve faizlerinin geri ödenememesi ihtimali anlamına gelen kredi riski bankalar açısından son derece önemlidir. Kredi riskini azaltmak için bankaların kredi vermeden önce kredi talep edenin uygunluğunu değerlendirmeleri gerekir. Kredi taleplerinin değerlendirilmesindeki temel amaç, kredi talep eden kişi ya da firmanın krediyi geri ödeme kapasitesini tespit ederek bankanın karşı karşıya kaldığı kredi riskini en aza indirmek ve krediyi talep edenin ihtiyacına uygun tutar ve vadede kredilendirilmesini sağlamaktır.Kredi taleplerinin değerlendirilmesine kredi analizi de denilmektedir.

Bankalarda kredi taleplerinin değerlendirilmesinde özellikle bireysel ve kurumsal krediler arasında önemli farklılıklar görülmektedir. Bireysel kredilerin özelliği küçük tutarlı olmalarıdır. Bankaların kredi değerlendirme işlemlerinin önemli bir kısmını kurumsal ve ticari krediler oluşturur. Çünkü bu tür kredilerde istenen kredi tutarları çoğu zaman bireysel kredilere kıyasla çok daha büyüktür. Bankalarda kredi talepleri öncelikle ön incelemeye tabi tutulur, daha sonra kredi talepleriyle ilgili istihbarat çalışmaları ve son olarak da mali tahlil çalışmaları yapılır. Bu çalışmalarda dikkate alınması gereken çok sayıda faktör bulunmaktadır. Bu faktörler, 5K olarak da bilinen karakter, kapasite, kapital, kefalet ve koşullardır.

Ön İnceleme

Bir eleme süreci olan kredi taleplerinin değerlendirilmesi sürecinin ilk aşaması kredi talebinin geldiği şubede yapılan ön incelemedir.Bu aşamada kredinin talep edilme amacı nedir? Kredinin miktarı nedir? Kredinin vadesi ne kadardır? Krediyi kullananın geri ödeme planı nasıldır? Gibi soruların cevapları aranmaktadır.Bu soruların cevapları bulunduktan sonra söz konusu hususların yasal düzenlemeler ve banka politikaları ile uyumluluğu değerlendirilir.

İstihbarat

Kredi taleplerinin değerlendirilmesinin, yani istihbarat ve mali tahlil çalışmalarının amacı: firmaların ahlaki, hukuki, mali durumunun, faaliyet sonuçlarının ve finansal yönden gelişiminin farklı ve güvenilir kaynaklardan doğru olarak tespit edilmesi ve izlenmesi suretiyle kredinin güvenliğinin sağlanması ve dolayısıyla kredi riskinin en aza indirilmesidir.Bankalarda istihbarat işlemleri gerçekleştirilirken bazı ilkelere uyulması gerekmektedir. Bu ilkeler: gizlilik, doğruluk, tarafsızlık ve sürekliliktir.

İstihbarat çalışmalarını sınırlı sayıda kaynağa dayandırmak doğru değildir. Bu nedenle bankalar, istihbarat çalışmalarını imkânları ölçüsünde çok sayıda güvenilir kaynaktan sağladıkları bilgiler yardımıyla yapmaktadırlar. Bankalar tarafından yaygın olarak başvurulan istihbarat kaynakları, özel – resmî – yarı resmî kaynaklar şeklinde bir sınıflandırmaya tabi tutulmaktadır.

Mali tahlil, müşterinin mali verileri ve faaliyetleri göz önüne alınarak krediyi geri ödeyebilme yeteneğine sahip olup olmadığının tespitine yönelik yapılan değerlendirme ve analizlerdir. Bankalarda mali tahlil aracılığıyla kredi talep edenin geçmiş ve mevcut performansı incelenerek ve geleceğe yönelik tahminler yapılarak kredi değerliliği belirlenmeye çalışılır. Mali tahlil kapsamında genel olarak firmanın mali yapısı, risk durumu, likidite durumu, kârlılığı, performansı ve ilerideki devreler için potansiyeli ayrıntılı olarak ortaya konulmaktadır.

Mali tahlil için gerekli olan bilgilerin kaynakları çok çeşitlidir. Bu bilgi kaynaklarından bir grup daha büyük önem taşımaktadır. Bu bilgi kaynağı, hesap durumu ya da mali tablolar ve bunlarla ilgili destekleyici bilgilerdir. Mali tablolar, bir firmanın mali durumu ve faaliyet sonuçları gibi mali tahlil için gerekli konularda kullanıcılara çok değerli bilgiler sunmaktadırlar.

Mali tablolar, kurumsal ve ticari kredilerde kredi kararının dayanağını teşkil eden en önemli bilgi kaynaklarıdır. Bu bakımdan mali tabloların tahlili bankalar açısından son derece önemlidir. Firmaların gelişme eğilimini görebilmek ve dinamik bir analiz yapabilmek için bankalar, kredi talep edenlerden en az üç yıla ilişkin mali tablolarını istemektedirler. Mali tablolar, muhasebenin sınıflayarak kayıt altına aldığı mali karaktere sahip işlemlerin özetini sunan ve bu suretle ilgililerin firma hakkında ayrıntılı bilgiye sahip olmasını sağlayan raporlardır. Bankalardaki mali tahlil çalışmalarında en çok kullanılan mali tablolar bilanço ve gelir tablosu olmakla birlikte, nakit akış tablosunun da son derece önemli bilgiler sağladığını belirtmek gerekir.

Mali tahlil çalışmalarının doğru sonuçlar verebilmesi için mali tabloların analize hazır hâle getirilmesi gerekmektedir. Çünkü firmalar tarafından kimi durumlarda gerçek durumu gizlemek için yasal ve yasal olmayan birtakım yollara başvurulabilir ya da bilgisizlik ve ilgisizlik nedeniyle birtakım hatalar yapılabilir.Makyajlamaya da manipülasyonolarak bilinen gerçek durumu gizleme amacıyla bilerek yapılan düzenlemeler ya da bilmeyerek yapılan hatalar mali tabloların güvenilirliğini azaltmaktadır.

Mali tahlil, farklı açılardan ele alınarak türlere ayrılabilir. Genellikle, amacına, kapsamına ve analizi yapan kişiye göre üç farklı şekilde ayrıma tabi tutulmaktadır.

Mali tahlil, yapılma amacına göre yönetim analizi, kredi analizi ve yatırım analizi olmak üzere üçe ayrılmaktadır. Yapılan çalışmanın kapsadığı dönemler göz önünde bulundurulduğunda mali tahlil; statik analiz ve dinamik analiz olmak üzere iki türe ayrılmaktadır. Analizi yapacak olan kişiye göre ise, firma içinden veya firma dışından olmasına göre iç analiz ve dış analiz olmak üzere ikiye ayrılmaktadır.

Mali tahlil, mali tablolarda yer alan kalemler arasındaki ilişkileri ve bu ilişkilerin zaman içinde göstermiş olduğu eğilimleri saptamak ve çeşitli şekillerde karşılaştırmalar yapmak suretiyle yapılmaktadır. Mali tahlilde, bu ilişki ve eğilimleri ortaya çıkarabilmek ve karşılaştırma yapabilmek için birtakım analitik araçlardan faydalanmak gerekmektedir. Bu araçlara mali tahlil teknikleri denilmektedir.

Söz konusu teknikler şunlardır:

• Karşılaştırmalı Tablolar Analizi (Yatay Analiz)

• Yüzde Analizi (Dikey Analiz)

• Eğilim Yüzdeleri Analizi (Trend Analizi)

• Oran Analizi (Rasyolar)

Kredilerin Yapılandırılması

Kredilerin yapılandırılması; kredinin miktarının, türünün, vadesinin ve geri ödeme koşullarının krediyi talep edenin ihtiyacına ve özelliklerine göre biçimlendirilmesi şeklinde tanımlanabilir. Müşterinin kredi değerliliği yüksek olsa bile iyi yapılandırılmamış bir kredinin geri ödenmesinde sorunlar yaşanabilir. Bu nedenle kredilerin doğru olarak yapılandırılması gerek bankalar gerekse firmalar açısından son derece önemlidir.

Temel Kredi Hesaplamaları

Bankalarda kredi işlemlerinde kullanılan temel hesaplamaları yapabilmek için faiz kavramını, basit ve bileşik faiz hesaplamalarını bilmek gerekmektedir.

Kredi işlemlerinde en sık karşılaşılan kavramlardan birisi faiz kavramıdır. Bankacılıkta krediler açısından faiz, verilen kredilerde paranın bugünden kullanım hakkının devredilmesi ve üstlenilen risklerin ve maliyetlerin karşılığı alınan bedeldir. Faiz hesaplamalarında basit ya da bileşik faiz yöntemi kullanılabilir. Genellikle bir yıldan daha kısa vadeli kredilerde basit faiz, uzun vadeli kredilerde ise bileşik faiz yöntemi kullanılmaktadır.

Basit faiz, belirli bir anapara üzerinden hesaplanan faiz türüdür. Her dönemin faiz tutarı başlangıçtaki anapara üzerinden hesaplanır, diğer bir ifadeyle faize faiz yürütülmez. Bileşik faizde faiz tutarı, sadece başlangıçtaki anapara üzerinden hesaplanmaz. Devre sonlarında kazanılan faiz anaparaya ilave edilerek, her devre için faiz tutarı bu yeni tutar üzerinden hesaplanır. Diğer bir ifadeyle bileşik faiz, faize de faizin yürütüldüğü hesaplama şeklidir.