Ünite 2: Bankalarda Kredi Yönetimi ve Kredilendirmenin Organizasyonel Yapısı

Kredi Politikası

Bankalarda kredilendirme süreci, kredilendirilme istenen müşterinin müşteri kredi talebi ve ön görüşme veya banka tarafından müşterinin tespiti ile başlayan ilişkinin, kredi değerliliğinin ölçülmesinin (derecelendirme, mali tabloların analizi ve istihbarat vb.), kredi tahsisi, teminatların oluşturulması, kredi kullandırma ve devamında kredinin ana parası ile tüm faiz, komisyon ve varsa diğer masraflarının ödenmesi sonrasında teminatların serbest bırakılması ve ilişkinin tasfiye edilmesi ile sona eren bir zaman dilimini ve zaman dilimi içinde yapılan tüm işlemleri tanımlamaktadır.

Kredi onay süreci ve kullandırılması olayında iki sistem söz konusudur. Bu makam Bölge Müdürlüğü ya da Genel Müdürlük olabilir. Birinde merkezilik vardır ve kredi yöneticisi krediyi hazırlayıp onay yetkisine sahip makama sunar. İkinci sistemde ise olay şube yetkisinde, şube içinde hal edilir.

Genel kredi sözleşmesi veya taahhütnamesi şu konuları içermektedir:

• Kredinin toplam limiti,
• Bankanın krediye uygulayacağı faiz tahakkuk dönemi,
• Krediye tahakkuk ettirilecek faiz, komisyon, gider vergisi ve temerrüt faizi,
• Banka açıkça fesih ihbarında bulunmadığı sürece hesap veya hesapların kesilmesi halinde dahi, sözleşmenin yürürlükte kalacağı,
• Kredi borçlusunun ve kefillerinin kanuni ikametgâhları,
• Anlaşmazlık halinde yetkili olan mahkemeler.

Kredinin tahsisi ile geri dönüşü arasındaki sürede kredi izlemeden sorumlu yönetici, müşteriyi izlemek ve kredi ilişkilerini gözden geçirmek durumundadır. Lehine kredi tesis edilen bütün gerçek ve tüzel kişilerden, kredi kullandırımından önce ve tüm kredilerini kapsayacak şekilde alınan imzalı belgelere “Genel Kredi Sözleşmesi” veya “Taahhütnamesi” adı verilir.

Kredilerin izlemeden sorumlu yönetici, kredinin tahsisi ile geri dönüşü arasındaki sürede müşteriyi izlemek ve kredi ilişkilerini gözden geçirmek durumundadır.

Kredi kullandırılırken bazı ilkeler benimsenmektedir. Bunlar; Güvenlik (Emniyet) İlkesi, Seyyaliyet (Alışkanlık İlkesi), Verimlilik İlkesi, Dağılımın Uygunluk İlkesi, Temdit-i Tecdit (uzatma-yenileme yapılmaması) İlkesi, Teminatlı kredilerde teminat almadan riske girmeme ilkesi, Yan risklerden kaçınma ilkesi, Firmanın bilançosunun kaldırabileceğinden daha fazla riske girmeme ilkesi şeklinde özetlenebilir.

Kredi Sürecinde Başvuru ve Ön Değerlendirme

Kredilendirme sürecinin başlangıcında müşteri kredi talebinde bulunur. Banka, kredi talebini takiben müşteri hakkında bilgi toplamaya başlar. Kredinin güvenli, verimli ve akışkan (seyyal) olarak plase edilmesi, riskin asgariye indirgenmesi ve kredi değerliliğinin tespiti amacıyla; gizlilik ve tarafsızlık içinde bankalar tarafından, şahıslar veya firmaların ahlaki ve mali durumlarını doğru olarak tespit etmek amacıyla, çeşitli kaynaklardan yapılan bilgi toplama ve değerlendirme işlemine istihbarat adı verilir. İstihbarat işlemi esnasında dikkat edilen temel unsurlar (5C kuralı) kapasite, sermaye, karakter, teminat ve ekonomik koşullardır.

Kredi teklifleri gözden geçirilirken şu sorulara cevap aranarak hata yapılmamasına çalışılır:

Kredinin kullanım amacı doğru ve yeterince açık belirtilmiş mi?

• Belirtilen geri ödeme kaynakları gerçekçi mi?
• Kredi talebi yasalara ve bankanın kredi politikasına uygun mu?
• Firmanın ve ortaklarının geçmiş iş tecrübesi ile ilgili yeterli bilgi var mı?
• Krediyi isteyen firmanın ortaklık yapısı doğru ortaya konmuş mu?
• Firmanın faaliyette bulunduğu endüstri kolunun özellikleri yeterince incelenmiş mi?
• Firmanın geleceğe yönelik projeleri konusunda yeterince bilgi var mı?
• Önerilen teminat yeterli mi? Teminatla ilgili bilgiler tam mı?
• Firmanın mali tabloları tam ve onaylı mı?
• Ortaklar ve firma ile ilgili mal varlığı araştırması yapılmış mı?
• Önerilen kredi miktarı firmanın mali yapısı ile uyumlu mu?
• Öneride çelişkili ifade ve görüşler var mı?
• Çalıştığı bankalar ile ilgili istihbarat yapılmış mı?
• Memzuç bilgileri (TCMB Risk Santralizasyon) ile firma mali verileri tutuyor mu?
• Firma ve ortaklarının negatif sorguları yapılmış mı?

Kredilerin Sınıflandırılması

Krediler nitelik, vade, teminat, kaynak, kullanım veya amaç, sektör, kullanıcı ve kullandırıcı gibi çeşitli şekillerde sınıflandırılabilir.

Şahsi Teminatlı Krediler: Kredi müşterisinin imzası dışında bir veya birden fazla gerçek/tüzel kişinin imzası (kefaleti) karşılığında verilen kredidir. Kefalet karşılığı kredi, şahsi teminatlı bir kredi türüdür.

Maddi Teminatlı Krediler: Maddi değerlerin rehini karşılığında açılan kredilerdir. Hisse senedi, tahvil, mevduat ve nakit karşılığı, altın karşılığı, emtia rehini, ticari işletme rehini, kambiyo senetleri rehini ve taşınmaz ipoteği karşılığı krediler bu tür kredilere örnektir.

Kredi açılmasına ya da kullandırılmasına engel olarak kabul edilebilecek haller şunlardır:

1. Ticari işletmesi bulunmayanlara ve fiilen ticari işlerle iştigal etmeyenlere,
2. Ticari faaliyeti gereği üye olması gereken; Ticaret Sicili, Ticaret Odası, Sanayi Odası, Esnaf ve Sanatkarlar Sicili, Esnaf ve Sanatkarlar Odası ile benzeri oda, dernek ve kuruluşlardan birine kayıtlı olmayanlara,
3. Devlet taahhütlerine girmeleri yasaklananlara, iflas ve konkordato ilan edenlere, ticaretten men edilenlere,
4. Çek kullanım yasağı kapsamında olanlara,
5. Karşılıksız çeki olan ve/veya açık protestoları bulunanlara,
6. Negatif nitelikli ferdi kredi ve kredi kartı riskleri listesinde yer alanlara,
7. Kendilerine vasi tayin edilmemiş olup, medeni haklarını kullanma ehliyetine sahip olmayanlar veya mahkeme kararıyla bu haktan yoksun kılınanlara ticari kredi kullandırılmamaktadır

Kredilerle İlgili Yasal Düzenlemeler

Bankalar, çeşitli hukuki sınırlamalar nedeniyle, elde ettikleri fonların tamamını kredi olarak kullandıramazlar. Türkiye’de bankaları doğrudan ilgilendiren ve kredilere ilişkin hükümler de içeren kanun 5411 sayılı Bankacılık Kanunu’dur.

Bu kanunun 50. Madde sine göre dahil olunan risk grubu ve munsuplara kredi kullandırma koşulları şunlardır:

• Yönetim kurulu üyelerine, genel müdüre, genel müdür yardımcılarına ve kredi açmaya yetkili mensuplarına; bunların eş ve velâyet altındaki çocuklarına; tek başlarına ya da birlikte sermayesinin yüzde yirmibeş veya fazlasına sahip oldukları ortaklıklara,
• (a) bendinde sayılanlar dışında kalan mensupları ile bunların eş ve velâyeti altındaki çocuklarına,
• Mensuplarının kurduğu veya bunlar için kurulan sandık, dernek, sendika veya vakıflara,

Her ne şekil ve surette olursa olsun nakdî ve gayrinakdi kredi veremez, tahvil ya da benzeri menkul kıymetlerini satın alamazlar.

Aynı kanunun 55. Madde sine göre kredi sınırlamalarına tabi olmayan işlemler ise şunlardır:

Aşağıdaki kredi işlemleri 54. maddedeki sınırlamalara tâbi değildir:

• Karşılığı nakit, nakit benzeri kıymet ve hesaplar ile kıymetli maden olan işlemler
• Hazine Müsteşarlığı, Merkez Bankası, Özelleştirme İdaresi Başkanlığı ve Toplu Konut İdaresi Başkanlığıyla yapılan işlemler ile bu kurumlarca çıkarılan ya da ödenmesi garanti edilen bono, tahvil ve benzeri menkul kıymetler karşılığı yapılan işlemler.
• Merkez Bankası nezdindeki piyasalarda veya kanunla teşkilatlanmış diğer para piyasalarında yapılan işlemler.

Kredi Teklifi, Kredi Tahsisi ve Kredilerin Organizasyonel Yapısı

Kredi onayında yetki süreci; yönetim kurulu, kredi komitesi, genel müdür/müdür yardımcısı/birim müdürü, krediler müdürlüğü, bölge müdürlüğü ve şube şeklinde gerçekleşir. Kredi teklifleri, belirlenen kredi açma yetkilerine bağlı olarak; şube kredi komitesi, ticarikurumsal bankacılık şubesi kredi komitesi, bölge müdürlüğü kredi komitesi veya genel müdürlük yetkisinde onaylanır. Kredi komitesi üyelerinin tamamı tarafından imzalanmış kredi komitesi kararı olmaksızın kredi kullandırılamaz.

Teminat

Krediler teminat yönünden; teminatsız (açık) krediler ve teminatlı krediler olmak üzere iki gruba ayrılır. Teminatsız (açık) krediler, herhangi bir teminat alınmaksızın müşterinin moralitesine güvenilerek, sözleşmeye sadece imzası alınmak suretiyle kullandırılan kredilerdir. Teminatlı krediler ise, riskin azaltılması amacıyla şahsi ve/veya maddi teminat alınmak suretiyle kullandırılan kredilerdir.

Maddi teminatlar biraz sonra dinleyeceğiniz gibi sıralanabilir:

• Likit Değerler Rehni (Nakit, Mevduat, Döviz Tevdiat, POS Blokesi, Hazine Bonosu, Devlet
• Tahvili, Eurobond, Repo, Banka Yatırım Fonları)
• Banka Teminat Mektubu/Kontrgarantisi
• Kambiyo Senetleri
• Alacağın/İstihkakın Temliki
• Taşınmaz İpoteği (Gayrimenkul, Gemi)
• Taşınır Rehni (Altın, Diğer Kıymetli Madenler, Hisse Senedi, Vesaik, Emtia, Ürün ve Mal, Taşıt, Plaka)
• Ticari İşletme Rehni

Kredi Kullandırımı ve İzleme

Bankaca, müşteriler lehine tahsis edilmiş kredi limiti olmadan, ilgili kredi sözleşmesi düzenlenmeden, kredi kullandırım koşullarında belirtilen teminatlar alınmadan, özel ve genel kullandırım koşulları yerine getirilmeden kredi kullandırılmaz.

Şubeler, genel ticari kredi sözleşmesinde yazılı faiz tahakkuk dönemlerini ve vadeleri, müşterilere ve kefillerine noter aracılığı veya iadeli taahhütlü olarak “hesap özeti” biçiminde gönderirler. Hesap özeti, kredi lehdarı müşterinin genel ticari kredi sözleşmesinde yazılı adresine gönderilir.