Ünite 8: Uluslararası Bankacılık

Giriş

Uluslararası bankacılık, dünya çapında ticari bankacılık faaliyetleri ile birlikte yeni finansal tekniklerin ve finansal araçların kullanılması, danışmanlık ve yönetim hizmetlerinin verilmesi gibi faaliyetleri de kapsayarak bankacılık faaliyetlerini başka bir boyuta taşımıştır. Uluslararası bankacılık, klasik bankacılık hizmetlerinden başka farklı faaliyetleri de kapsamaktadır. Uluslararası bankalar, yurt içi faaliyetlerinin yanında yurt dışında da örgütlenerek bankacılık hizmetlerini yerine getirmektedir.

Uluslararası Bankacılığın Tanımı

“Uluslararası banka”, dünya çapında faaliyet gösteren ancak sürdürmekte olduğu faaliyeti ticari bankacılık faaliyetleri ile sınırlı olmayan, tüm finansal araçları ve yeni finansal tekniklerin tamamını kullanan, danışmanlık gibi finansal hizmet ve faaliyetleri yerine getiren finansal kurumlardır.

Uluslararası bankacılık işlemi, bankaların değişik örgüt yapılarını ve farklı para birimlerini kullanarak, dünya çapında değerlendirilebilecek fonların transferinin fon arz edenler ile talep edenler arasında gerçekleştirmesi, aynı zamanda, iki tarafın vade, risk, faiz gibi farklı konulardaki tercih ve beklentilerini de uyumlaştırması olarak ele alınmaktadır.

Uluslararası bankaların temel özellikleri şunlardır:

• Uluslararası bankalar en az iki veya daha fazla ülkede faaliyette bulunurlar.
• Uluslararası bankalar, kendi ülkesinde mevduat kabul eden, kredi veren, bu aktivitelerin gerektirdiği diğer hizmetleri yerine getiren ve şubeleri aracılığıyla bu hizmetleri en az bir ülkede daha veren bankalardır.
• Uluslararası bankalar, New York, Londra, Tokyo, Paris, Zürih, Cenevre, Amsterdam, Hong Gong, Frankfurt gibi finans merkezlerinde toplanmışlardır.
• Uluslararası fon transferleri, yabancı mevduat kabulü, yabancı para ile kredi verme, döviz işlemleri gerçekleştirirler.
• Uluslararası bankalar ülkelerin ekonomik sistemlerinden bağımsız olarak kaynakları mobilize etme yeteneğine sahiptir.
• Finansal kiralama (leasing), factoring, forfaiting gibi yeni finansal teknikler ile forward, future, opsiyon ve swap gibi türev araçları kullanırlar.
• Finansal aracılık, danışmanlık ve yönetim hizmetlerini yerine getirirler.
• Uluslararası bankalar, dünyada bankacılık alanında geliştirilmiş en son teknikleri kullanan ve en yeni hizmetleri de veren bankalardır.

Uluslararası Bankacılığın Gelişimi

Uluslararası bankacılığın doğuşu ve gelişimiyle uluslararası işletmeciliğin ve ticaretin yaygınlaşması arasında çok yakın bir ilişki vardır. Uluslararası bankacılığın gelişimini etkileyen önemli gelişmelerden bazıları şunlardır:

• 1960’lı yıllarda çokuluslu ABD şirketlerinin yabancı ülkelerdeki yatırımlarında önemli artış olması ve doların uluslararası para niteliği kazanması,
• 1973 yılında yaşanan enerji krizi ile petrol üreten ülkelerin elinde büyük fonların birikmesi,
• 1980’li yıllarda ortaya çıkan Euro-marketler, kıyı ötesi bankacılık (off-shore banking) merkezleri ve interbank piyasası gibi yeni piyasaların ortaya çıkması,
• 2000’li yıllardan itibaren küreselleşme olgusunun hızlanması ve bilişim teknolojilerinin gelişmesiyle ile işlem hacimleri artan bankaların dış örgütlenme ağlarını daha da gelişmesi.

Bankaların Uluslarasılaşmasını Etkileyen Faktörler

Bankaların bulundukları ülke sınırlarını aşarak yabancı ülkelerde de faaliyette bulunmaları ve uluslararası nitelik kazanması uluslararasılaşma olarak ifade edilebilir. Bankaların uluslararasılaşmasını etkileyen temel faktörler şunlardır:

• Uluslararası ticaret ve yatırım düzeyinin artması
• Ölçek ekonomilerinin faydası
• Riskin dağıtılması
• Müşteri potansiyelinin ve pazar payının korunması
• Yabancı ülkelerdeki avantajlar
• Yurtdışı finansal piyasaların gelişimi
• Ulusal pazarlarla ilgili sıkıntılar
• Teknolojik gelişmeler
• Petrol fiyatlarındaki artışlar

Uluslararası Bankaların Örgütlenme Şekilleri

Uluslararası bankalar diğer ülkelerde faaliyette bulunurken, politikalarına ve bulundukları ülke şartlarına göre farklı organizasyon biçimlerini seçebilirler. Örgütlenme şekilleri; muhabir bankacılık, temsilcilik, acente, şube, bağlı bankacılık, konsorsiyum ve kıyı bankacılığı gibi farklı şekillerde olabilir.

Muhabir bankacılık : Bankanın faaliyetinin ve işlemlerinin az olduğu ülkelerde şube açmadan, maliyetleri düşük tutmak amacıyla, yerel bir banka ile muhabirlik anlaşması yaparak, personel ve fiziksel varlık bulundurmadan, yurt dışı işlemlerini muhabir olan yerel banka aracılığı ile gerçekleştirmesidir.

Temsilcilik büroları : Bankalar, yabancı bir ülke ile iş yapan müşterilerine kendi personeli ile hizmet vermek amacıyla, yabancı ülkede az sayıda personel ile küçük temsilcilik büroları açabilir.

Acenteler : Temsilcilikten daha geniş işlem yapabilen ve hizmet sunan, temsilcilikle şube arası bir örgütlenme biçimidir.

Şubeler : Bankalar, yabancı ülkelerde şube açarak, sermaye, personel ve fiziksel varlıklarını o ülkede bulundurabilir ve bankacılık faaliyetlerini şubeleri aracılığıyla sunabilir. Böylece bankalar, tüm bankacılık işlemleri ve hizmetlerini yurt dışı şubeleri vasıtasıyla uluslararası düzeye taşımaktadır.

Bağlı bankalar : Bankalar, yabancı bir ülkede kendi adlarına, sermayenin bir kısmı veya tamamı kendisine ait olmak üzere, ayrı bir tüzel kişiliğe sahip banka kurabilir. Bunlar, kuruldukları ülkenin yasal düzenlemelerine tabi olmakla beraber, yönetim ve denetim açısından ana bankaya bağlıdır. Bağlı banka ne şekilde kurulursa kurulsun, esas olan, bağlı bankanın yönetim ve kontrolünün ya da sermayesinin %50’den fazlasının ana bankada olmasıdır.

İlişkili banka : Yabancı ülkedeki yerel bir bankaya ortak olmayı yani yerel bankanın mülkiyetinin sadece bir kısmına sahip olmayı ifade etmektedir.

Konsorsiyum bankaları : Konsorsiyum banka, farklı ülkelerden çok sayıda bankanın bir araya gelerek, kendi ülke bankalarından bağımsız yeni bir banka kurulmasını ifade etmektedir.

Kıyı bankacılığı (off-shore banking) : Yurt dışından sağlanan fonların yine yurt dışında değerlendirilmesi amacıyla ülke dışında banka veya şube açılmasıdır.

Uluslararası Bankacılık Hizmetleri

Uluslararası bankaların sundukları temel hizmetler; fon transferleri, mevduat kabul etme ve kredi verme, döviz işlemleri ve dış ticarete aracılık işlemleri olarak sayılabilir.

Fon transferi : Uluslararası bankacılık ağları yardımıyla uluslararası fon transferlerini kolay ve hızlı bir şekilde yapabilmektedir. Uluslararası ödemeler ve alımlar, yabancı banka şubeleri aracılığıyla olabileceği gibi muhabir bankalar yoluyla da kolayca gerçekleştirilebilmektedir. Bu bankacılık birimleri, ana banka veya müşteriler adına birçok işlem yapmakta, böylece fonlar doğrudan ve basit bir şekilde transfer edilebilmektedir.

Mevduat kabul etme ve kredi verme : Klasik uluslararası kredi türü, dış ticaretin finansmanıyla ilgili olup uluslararası ekonomik ilişkilerde ortaya çıkan değişiklikler yeni kredi türlerinin doğmasına neden olmuştur.

Uluslararası bankacılıkta kullanılan kredi türleri şunlardır:

• İşletme kredileri: Ticareti ve cari işlemleri finans etmek, sermaye sağlamak, verimliliği artırmak gibi amaçlarla kullanılır.
• Proje finansman kredileri: Büyük alt yapı yatırım projelerinin ve özelleştirme projelerinin finansmanı için verilir.
• Devlet ve kamu kurumlarına verilen krediler: Ödemeler dengesi açıklarını kapatma, uzun dönemli yatırımları finanse etmek amacıyla verilen kredilerdir.
• Sendikasyon kredileri: Birden fazla banka veya kredi veren kuruluşun bir lider etrafında bir araya gelerek verdikleri kredilerdir.

Döviz işlemleri: Bankaların döviz piyasalarına girme şekilleri ya da yabancı para üzerine yaptığı işlemler:

• Temel bankacılık faaliyeti,
• Aracılık faaliyeti,
• Spot piyasa işlemleri
• Piyasa yapıcılık,
• Vadeli piyasa işlemleri,
• Arbitraj,
• Diğer hizmetler.

Uluslararası bankaların dövizle ilgili işlemlerinin önemli bir kısmı genellikle, spot döviz işlemleri, döviz forward işlemleri, swap (takas) işlemleri ve arbitraj işlemlerinden oluşmaktadır.

• Spot işlemler, ödeme ve teslimatın işlemin yapıldığı günde veya çok kısa bir süre içerisinde, spot kur ile, gerçekleştirildiği işlemlerdir.
• Vadeli işlemler, vadeli kur yani forward kur üzerinden gerçekleştirilmektedir. Forward kur , gelecekteki bir tarihte teslimi yapılacak olan bir dövizin bugünden belirlenen gelecekteki değeridir.
• Swap işlemi tarafların gelecekteki nakit akışlarını karşılıklı olarak değiştirmelerine fırsat vermektedir. Değişime konu nakit akışları sadece faiz ya da anapara olabileceği gibi hem faiz hem anapara birlikte de olabilmektedir.
• Arbitraj, kar elde etmek amacıyla, döviz, menkul kıymet, ticari mal, kıymetli maden gibi bir ekonomik varlığın, farklı piyasalar arasındaki, aynı andaki fiyat farklılıklarından faydalanarak alınıp satılması işlemidir. Arbitraj işleminde alım ve satım aynı anda gerçekleştirilmekte, dolayısıyla riske girmeden, fiyat farkından kazanç sağlanmaktadır.

Dış ticarette aracılık işlemleri : Dış ticaret işlemlerinde ihracatçı ve ithalatçı arasında güvenin sağlanması, ödeme ve teslimatları zamanında gerçekleştirilerek garanti altına alınması amacıyla bankalar ithalat ve ihracat işlemlerine aracılık yapmaktadır. Bu nedenle bankalar uluslararası ticaretin ayrılmaz bir parçasıdır.

Bilgi aktiflerini kullanmaya dayalı hizmetler : Uluslararası bankalar, uluslararası ticaret ve yatırım faaliyetlerinin genişlemesine paralel olarak, çok uluslu firmalara finansal hizmetlerin yanında diğer konularda da danışmanlık veya yönetim hizmetleri sunmaktadır. Bankaların bilgi aktiflerini kullanmaya dayalı hizmetleri şunlardır:

• Danışmanlık hizmetleri
• Yönetim hizmetleri
• Diğer hizmetler
  • Underwritting hizmetleri: Uluslararası bankalar tarafından sermaye piyasası araçları bedelinin satıştan önce ödenerek halka arz edileceğinin taahhüdüdür.
  • Faktoring hizmetleri: her türlü mal ve hizmet satışından doğan, belgelere dayalı kısa vadeli ticari alacakların faktoring şirketine devredilmesidir.
  • Forfaiting hizmetleri: ihracattan kaynaklanan, senede bağlı, orta ve uzun vadeli alacakların rücu edilemez şekilde satın alınmasıdır.
  • Leasing hizmetleri: bir yatırım malı mülkiyetinin leasing şirketinde kalarak, belli kira karşılığında kullanım hakkının kiracıya geçmesini sağlar.