Ünite 2: Basın Fotoğrafçılığının Tarihsel Gelişimi

Giriş

Haber aktarma işlevi tarihsel süreç içerisinde farklı boyutlarda olmak beraber, günümüzdeki gazetelere benzer şekilde gazeteler 17. yüzyılda ortaya çıkmıştır. Çizim ve resim gibi görsel malzemelere insanların alıştığı ve bunları gazetelerde görmekten hoşlandıkları bir dönemde, 1839 senesinde fotoğraf, bir buluş olarak dünya kamuoyuna duyurulmuştur. O dönemde fotoğrafın bulunuşu haber olarak gazetelerde yer aldığında ne bu haberle ilgili ne de başka bir haberle ilgili fotoğraf elbette yoktu. Fotoğrafın basında kullanılabilmesi için bir dizi teknolojik gelişmeyi beklemek gerekiyordu.

Fotoğraf 19. yüzyılın ikinci çeyreğinde Avrupa’da bulunmuştur. Kısa sürede dünyaya yayılmıştır. Haber unsuru olarak fotoğrafın kullanımı da yine Avrupa’da ve neredeyse eş zamanlı olarak Amerika’da başlayıp fotoğraf teknolojisinin yayılmasına paralel olarak tüm dünyaya yayılmıştır.

Erken Dönem Haber Fotoğrafçılığı

Erken dönem haber fotoğrafçılığının başlangıcını, fotoğrafın bulunuşuyla eş zamanlı olarak ele almak yanlış olmayacaktır. Fotoğraf, yeni ve çarpıcı bir buluş olduğu için başlangıçta büyük ilgi gördü; ancak başlangıçta gördüğü geçici büyük ilgi sona erdikten sonra bile fotoğraf, basın için resimden daha çok şey vaat ediyordu. Çok geçmeden resimle fotoğrafı karşılaştırmanın anlamsızlığı da ortaya çıkmaya başlamıştır.

Fotoğrafın bulunuşundan günümüze kadar gerçekleştirilen bazı teknolojik ilerlemeler haber fotoğrafçılığının önünü açan çok önemli fırsatlara ortam hazırlamıştır. Bu açıdan çok özel bir yere sahiptirler. Bunlarından bazıları;

• Dijital fotoğraf teknolojisi,
• Fotoğrafın çoğaltım teknolojisi,
• Fotoğrafın aynı şekilde matbaada basılma fırsatıyla fotoğrafın gazete sayfalarına taşınması,
• Fotoğraf makinesinin kullanımının daha pratik ve ucuzlamasını amaçlayan teknolojilerin gelişmesi hale
• İnternet

Amerika’da “Halftone” adı verilen ve tamamen fotoğrafın aslını kaynak alan ve görüntüyü bir mozaik gibi çok küçük parçalara ayırarak matbaada basılmaya uygun şekle dönüştürebilen bir baskı tekniği ilk kez 1880’de, New York’ta The Daily Graphic gazetesinde kullanılmıştır. Halftone baskı yöntemi basın fotoğrafını etkileyen en önemli gelişmelerden birisi olmuştur. (Sayfa: 23, Fotoğraf 2.3)’te Halftone baskı yöntemi örneği yer almaktadır.

1880’li yıllara kadar fotoğraf çekebilmek için bu işle çok para ayırabilmek, yeterince fizik ve özellikle kimya bilmek ve fotoğraf donan›m› ile başa çıkabilecek fiziksel güce sahip olmak gerekiyordu. O yıllarda kadın fotoğrafçı sayısının yok denecek kadar az olmasının tek nedeni erkek egemen toplum yapısı değildir. 1889’da George Eastman’ın kurduğu Kodak şirketi “Siz deklanşöre basın gerisini biz hallederiz” diyordu.

1839’da Louis-Jacques-Mandé Daguerre tarafından bir buluş olarak ilan edildiğinde metal plakaların üzerine pozlanan ve çoğaltılamayan yani biricik bir görsel kayıt teknolojisi olan fotoğraf, aynı yıllarda İngiltere’de Sir William Henry Fox Talbot’un pozitif-negatif prosesi bulması ile birden bire bir çoğaltılabilir olmuştur. Talbot’un bu prosesi sayısal fotoğrafa kadar kullanılan fotoğraf filmlerinin en yaygın olarak kullandığı prosestir.

Basın Fotoğrafçılığının Doğuşu

Haber fotoğrafının basın ve yayın organlarında doğrudan yer alması, 20. yüzyılın ilk çeyreğine gelindiğinde basın fotoğrafçılığı hakkında konuşmak adına yetecek kadar yaygın hale gelmiştir. Telgraf ve telefondan sonra görüntünün elektrik telleriyle aktarımı ile ilgili çalışmaların başarısıyla Edouard Bélin tarafından belinografın geliştirilmesi sonucunda “telefoto” teknolojisi hayata geçmiş ve 1935’te uluslararası haber ajansı Associated Press ilk kez telefoto servisini başlatmıştır.

Bir yandan baskı ve fotoğraf aktarım teknolojileri gelişirken, fotoğraf teknolojileri de ilerlemektedir. Özellikle, ışığa duyarlı yüzeylerle ilgili gelişmeler ve objektif teknolojilerinin ilerlemesi, haber fotoğrafçılığını kısıtlayan etkenlerden birini, zorunlu uzun pozlamayı önemli bir sorun olmaktan çıkarmıştır. Böylece ışığın az olduğu iç mekânlarda da daha nitelikli fotoğraf çekilmeye başlanmış ve hareketli konuları daha kolay saptama olanağı doğmuştur.

Teknolojik ilerlemelere rağmen 1920’lerin ortasına kadar fotoğraf makineleri boyutları yüzünden hala pratik değildi. Bu açıdan, Almanya’da Oskar Barnack’ın, sinemada kullanılan 3,5 cm. genişliğindeki 35 mm. film olarak bilinen filmi kullanan ilk fotoğraf makinesini yapması haber fotoğrafçılığı açısından bir başka devrim niteliğindedir. Barnack’ın Leica’sı fotoğraf pratiğini yeniden tanımlamış ve kullandığı filmin dünyanın en yaygın film formatı olmasının yolunu açmıştır. Bu yüzden basın fotoğrafçılığının miladını 1925’te piyasaya çıkan bu makine olarak kabul edenler dahi olmuştur.

Modern fotojurnalizmin doğmasına ortam oluşturan koşulları anlamak için dönemin Almanya’sına bakmak gerekir. I. Dünya Savaşı’ndan yenik çıkan Almanya’nın Weimar kentinde cumhuriyet ilan edilmiştir. 1919’dan 1933 yılına kadar varlığını sürdüren cumhuriyetin özgürlükçü ortamında, ekonomik sıkıntılara rağmen sanat, bilim ve edebiyat alanında önemli atılımlar gerçekleşmiştir.

Bu dönemde Almanya’nın büyük kentlerinde resimli dergiler yayımlanmaya başlanmıştır. Berlin’de Berliner Illustrierte Zeitung ve Arbeiter-Illustrierte-Zeitung, Münih’te Münchner Illustrierte Presse bu dergilerin önde gelenleridir ve zirvede oldukları yıllarda iki milyona yakın baskı sayısı yakalamışlardır. Özellikle dönemin ekonomik koşulları açısından değerlendirildiğinde bu baskı sayısının ne kadar yüksek olduğu daha iyi anlaşılabilir.

Basın Fotoğrafçılığını Altın Çağı

1930’lara gelindiğinde basın fotoğrafçılığına daha önce hiç olmadığı kadar uygun fotoğraf makineleri üretilmeye başlandı. Fotoğraf bir zarf içerisine konmadan bir yerden başka bir yere telefoto ile gönderilebiliyordu. Renkli fotoğraf basabilen basın kuruluşları dahi vardı. Basın fotoğrafçılığında altın çağ olarak adlandırılan dönemin ilk etkileri net olarak hissediliyordu. Bu dönem 1950’lere kadar sürmüştür ve 20. yüzyılın ikinci yarısında etkileri azalmaya başlamıştır. Bununla birlikte yine de basın fotoğrafçılığının altın çağının etkileri 1970’lere kadar kendisini hissettirmiştir.

Basın fotoğrafçılığı adına özellikle 1930’lar oldukça önemlidir. Basın fotoğrafçılığı bu dönemde yakaladığı fırsatı birçok açıdan değerlendirebilmiştir. Fotoğraf niteliği artarken haber fotoğrafının anlatım dili de güçlenmiştir. Foto-röportaj basın fotoğrafının kullandığı görsel dilin en önemli yapı taşı olarak bu dönemde doğmuş ve gelişmiştir. I. Dünya Savaşı yıllarında emekleme çağını yaşayan basın fotoğrafçılığı II. Dünya Savaşı sırasında çok daha güçlü ve donanımlı olarak sorumluluğunu yerine getirmiştir.

İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra, 1947’de fotojurnalizm tarihinin en önemli aktörlerinden biri olan Magnum fotoğraf ajansı kurulmuştur. Kurucular; Robert Capa, David “Chim” Seymour, George Rodger ve Henri Cartier-Bresson’dur. Bir kooperatif olan Magnum ajansı fotojurnalizm tarihinde bir dönüm noktasıdır. Basın fotoğrafçılığının dünya tarihindeki en önemli yükselişi basın fotoğrafçılığının kurumsallaşmasıyla mümkün olabilmiştir.

Modern fotojurnalizm Amerika’da Life dergisi ile kendisini hissettirmiştir. Modern fotojurnalizmin doğuşunda Alman resimli haber dergilerinin rolü hatırlanacak olursa ve Life dergisinin de Amerika’daki ilk resimli haber dergisi olduğu düşünülürse aradaki ilişki açıktır.

Günümüzde basın fotoğrafçılığının en önemli uluslararası aktörlerinin başında haber dergileri olarak Time ve 1933’te yayın hayatına Time’ın eski dış haberler editörü Thomas J.C. Martyn’in soktuğu Newsweek sayılabilir.

Günümüz Dünyasında Basın Fotoğrafçılığı

Son dönemde dünya görülmemiş bir hızla değişmeye başlamış; insanlar hızlandırdıkları dünyalarına kendileri yetişemez olmuştur. Fotoğraf da değişmektedir. Artık bütün fotoğrafçılar Henri Cartier-Bresson gibi mükemmeliyetçi fotoğraflar çekmeye çalışmamaktadır. Fotojurnalistik stil başkalaşma sürecine girmiştir. 1960’larda Robert Frank gibi fotoğrafçılar fotoğrafın teknik olanaklarının yetersizliklerinden yararlanarak, mükemmeliyetçilikten uzak bir fotoğrafik anlatım biçimiyle belgesel fotoğraflar üretmektedir.

Günümüz basın fotoğrafçılığının daha iyi anlaşılabilmesi için Corbis, Getty, Noor ve VII (seven) ve Türkiye’den Nar Photos gibi yeni ajanslara dikkat çekilebilir. Getty ve Corbis çok büyük ajanslardır. Noor ise manifestosuyla ilgi çekicidir. Yeni ajanslar bugün gelinen noktayla ilgili önemli fikirler vermektedir.

Günümüz basın fotoğrafçılığını belirleyen en önemli iki teknoloji sayısal fotoğraf ve internet teknolojisidir. 1930’larda telefoto ile fotoğraf geçebilen uluslararası haber ajanslarının övünç kaynağı bu olanaklarından çok daha nitelikli ve hızlısına bugün cep telefonu olan herhangi bir birey sahiptir. 21. yüzyıl basın fotoğrafçılığının sıcak tartışmalarından birisi buna bağlı olarak ortaya çıkmış olan “vatandaş foto muhabirliği” kavramıdır.

Basın fotoğrafçılığının en önemli uluslararası etkinliği Fransa’nın Perpignan kentinde 1989’dan beri düzenlenen Visa pour l’Image festivalidir.

Osmanlı’dan Günümüze Basın Fotoğrafçılığı

Osmanlı’da geniş anlamda izinsiz ve sansürsüz fotoğraflı kitap ve gazete yayını II. Meşrutiyet’in ilanından sonra gerçekleşebilmiştir. Millet gazetesi 1 Eylül 1908 tarihli sayısının birinci sayfasına Abdülhamid’in portresini, cuma selamlığından çıkışını gösteren iki fotoğrafı iç sayfaya Sultan V. Murad’ın, Veliaht Reflat ve Yusuf İzzettin Efendilerin fotoğraflarını basarak bir tabuyu yıkmıştır..

Ebüzziya Tevfik, fotoğraflı gazeteciliğin temellerini atmıştır. Basınımızda ilk klişehane ve karanlık oda Tasvir-i Efkâr’da kurulmuştur. Ebüzziya Tevfik’in kültürel misyonunu sürdüren oğulları Velid ve Talha Ebüzziya Beyler’in öncülüğünde gelişen fotoğraf hareketi ve gazetelerin özel foto muhabiri kullanması, günlük olayların fotoğraf aracılığıyla yansıtılmasının yolunu açmıştır

Zengin görsel malzemeye dayalı yayın çıkarma idealine kendini adayanlardan biri de Servet-i Fünûn dergisini 26 Mart 1891’de yayımlamaya başlayan Ahmed İhsan Tokgöz’dür. Tokgöz’ün 1896’da yayımlanmış “Yeni Usûl Fotoğraf” adlı teknik içerikli bir kitabı da vardır. Ayrıca dergisi için fotoğraf çektiği de bilinmektedir. Ahmed İhsan’ın Fransa’da yayımlanan L’illustration gibi örnek bir resimli yayın çıkarma amacıyla giriştiği Servet-i Fünûn deneyimi 1944 yılına kadar aralıklı olarak sürmüştür. Dergi kırk yıl kadar süren yayın yaşamında kimi zaman koyu bir edebiyat, kimi zaman da bir magazin dergisi havasına girmişti.

M. Kemal, ulusal bağımsızlık savaşı veren Türk Milletinin sesini dünyaya duyurabilmek amacıyla 6 Nisan 1920’de Anadolu Ajansı’nın kurulmasını sağladı. Anadolu Ajansı bağımsız bir kuruluş işleyişi kazansın düşüncesiyle 1 Mart 1925’te devletin de ortak olduğu anonim şirket durumuna getirildi. 1950 yılından sonra kısa zamanda teknik açıdan gelişti. Telefoto, Mufax (devamlı kaydedici), Lazer-fax makineleri Anadolu Ajansı’nın dünya ile Türkiye arasında düzenli ve hızlı haber köprüsü oluşturması amacıyla devreye sokuldu.

Türk basınında ilk telefoto tesisini kuran Hürriyet, aynı yıl önemli bir ziyaret gerçekleştiren Başbakan Menderes ile Dışişleri Bakanı Prof. M. Fuad Köprülü’nün İngiltere’deki fotoğraflarını telefotoyla günü gününe okurlarına ulaştırdı. Gazete tipo baskı teknolojisinden ofsete 1970 yılında geçmiştir. Hürriyet gazetesi kurulduğu yıllarda fotoğraf kullanımı ve baskı kalitesi konusunda Türk basınında çıtayı yukarı çekmiş ve bu konuda öncülük etmiştir.