Ünite 3: Basında Fotoğraf Kullanımı

Basında Fotoğraf Kullanımının Nedenleri

Fotoğraflar haberleri daha keyifli ve ilginç hale getirmekle kalmazlar; aynı zamanda muhabirin olay yerine gidip olayı görüntülü olarak belgelemesiyle okuyuculara olaya neredeyse birebir tanık olma imkânını sağlayarak haberin inandırıcılığını da büyük ölçüde artırırlar. Ülkemizde çıkan tüm gazetelerde her gün yüzlerce fotoğraf, bu amaçla etkili olarak kullanılmaktadır. Fotoğraflar ayrıca okuyucunun yüzlerce satır arasında boğulmasını engelleyerek haberlerin derli toplu sunulmasını sağlamak suretiyle okuyucunun dikkatini toplayan bir rol de üstlenirler.

Basında Fotoğraf Kullanımının Tarihi

Habere okunabilirlik ve inandırıcılık katan fotoğraflar tarihin her döneminde kullanılabilir bir araç değildi. Fotoğraftan önce bu fonksiyonları çizimler, karikatürler ve resimler üstlenmekteydi. Fotoğrafın teknolojik olarak mümkün hale gelebilmesi ile gazetede kullanılabilmesi aynı tarihlere denk gelmez. Fotoğraf çekilebildiği tarihlerde bile bu fotoğrafları gazetelere basmak teknik olarak mümkün değildi. Bunun yerine çizer takımı olayları çizgilerle okurlara aktarırdı. Bu yöntem ise gerçeği birebir aktarabilen fotoğraf teknolojisi kadar etkili ve inandırıcı olamıyordu. “O dönemin en önemli gelişmesi, fotoğrafların foto-mekanik yeniden üretimle sağlanan yarım ton tekniğiyle gazetelere basılabilmesidir. 1880 yılında New York Daily Graphic gazetesi bu teknik sayesinde, gazete sayfasında orijinalden üretilmiş ilk fotoğrafı yayımlayabilmiştir.” Fotoğrafların basında kullanımında görülen müthiş gelişmeler Birinci Dünya Savaşı’nın patlak vermesiyle meydana gelen ekonomik zorluklar yüzünden sekteye uğramıştır. Birinci Dünya Savaşı sırasında gazetelerde fotoğraflara yer verilemezken savaşı izleyen dönemde basın fotoğrafçılığı konusundaki gelişmeler yeniden ivme kazanmıştır. Bu devirde en büyük gelişmeler Birinci Dünya Savaşı ve İkinci Dünya Savaşı arasında yaşanmış ve fotoğraf dünyaya ilk elden tanık olan, haberleri tam bir kanıtlanabilirlik özelliğiyle aktarmada vazgeçilmez bir hale gelen bir araç konumuna yükselmiştir. Bu dönemde basın fotoğrafçılığını bu denli yukarı taşıyan bazı etmenlerden bahsedilebilir:

• Film teknolojisindeki gelişmeler
• Fotoğrafçılara artarda çekim yapma olanağı sağlayan makara (roll) filmlerin yaygınlaşmasının sağlanması
• Işığa daha fazla duyarlı filmlerin piyasaya sürülmesi
• Fotoğraf makinasının kullanımı daha kolay, küçük ve taşınabilir sürümlerinin piyasaya sürülmüş olması
• Matbaa teknolojisinde sağlanan ilerlemeler ve teknolojik sıçramalar

1950’lerde televizyonun yaygınlaşması ve bunun halk da bulduğu yankıyla birlikte editörler gazetelerde fotoğraf kullanımına daha fazla önem verdiler. Çizimler fotoğraflar kadar ilgi çekici ve inandırıcı olmuyordu, dahası, çizimlerin çizer ekibi tarafından hazırlanması fotoğraflara göre çok daha uzun sürüyordu. Yönetmenler, gazeteye koyacakları fotoğrafları birçok seçenek arasından seçebildikleri için kalite artıyordu. Tüm bunlar sonucunda gazetelerin çizer takımları fotoğrafçı ekipleriyle değiştirildi. Televizyonların yaygınlaşmasına kadar gazetelerin en önemli rakibi radyolardı. Fakat radyoda sadece ses olduğu için televizyon kolay şekilde radyonun halkça tutulma özelliğini eline geçirdi. Gazetelerde büyük risk altındaydılar; çünkü televizyonun görsel yönü çok daha ileriydi, olaylar çok daha hızlı şekilde ulaştırılabiliyordu. Televizyon insanlardan büyük çabalar göstermelerini beklemiyordu. Yapılması gereken sadece düğmeye basmak ve gerisini televizyona bırakmaktı. Bunu gören gazete yönetmenleri gazetelerde daha fazla görsel kullanmaya karar verdiler. Bugün bir Türk gazetesinde ortalama 100 fotoğraf yer alırken Amerikan gazetelerinde bu sayı ortalama ellidir.

Fotoğrafın Haber Sunum Ögesi Olarak Kullanımı

Bir iletişim aracı olarak yüzeyi kullanan insan, usunda canlandırdığı görüntüleri, kullandığı yüzeyin teknolojisi, malzemesi ve tekniğiyle o yüzeye aktarır. Bunu yaparken örneğin ressam çizer, boyar; fotoğrafçı ise bir makine yardımıyla ışığın bıraktığı izi kaydeder yani pozlar. Fotoğrafın kendisinden önceki yüzey üzerinde gerçekleştirilen anlatım türlerine üstünlüğü de ışık (pozlama) ile oluşan bir anlatım aracı olmasıdır. Fotoğraf, pozlama ile oluşmasından dolayı, saniyenin küçük bir bölümünde gerçekleştirilen bir görüntü kaydetme yöntemidir ve bunun yanında optik bir kayıt mekanizması olmasından dolayı da gerçeğe en yakın görüntü üretenidir. Fotoğrafın haber sunum ögesi olarak kullanılmasında iki unsur ön plana çıkar:

1. Basın Fotoğrafının dikkat çekiciliği: Yapılan bir araştırmaya göre gazetelerin ilk sayfalarında en çok yer tutan görseller fotoğraflardır. Bu fotoğraflar içeriğin insanlara kolay şekilde sunulmasını da sağlarlar. Lester bu konuda şöyle der : “Fotoğraflar, gazete içindeki haberlerin reklamını yapar”. Aynı konuda Goldberg şunu söylemiştir : “Fotoğraflar, gazeteleri sattırır.” Sarı basın olarak adlandırılan, magazin haberlerine ağırlık veren gazetelerde fotoğraf kullanımı en yüksek düzeydedir. Örnek vermek gerekirse Türkiye’de bu kategoriye dâhil edebileceğimiz Hürriyet, en yüksek baskı sayısına sahip ve en çok fotoğraf kullanan gazetelerden biridir. Bununla birlikte, fotoğraflar birlikte sunuldukları haberin değerini de olumlu yönde etkilerler. Bir haber ne kadar önemli olursa olsun başlığı yeterince ilgi çekici değilse ve yanında sunulan fotoğraf yok yahut kâfi derecede ilgi çekici değilse haberin okuyucuda yaratacağı okuma isteği o kadar düşük olacaktır.
2. Basın fotoğrafının haberin okunmasına katkısı: “Fotoğraflar gözü çeker, ilgi toplar ve merak uyandırırlar. Fotoğraflar okuyucuyu bilgiye çağırır. İnsanlar okuma çabasına direnir ancak fotoğraflara bakmaya karşı çıkmazlar” (White, 1982, s. 110). Okumak çaba gerektiren bir eylemdir. Oysa fotoğrafı algılamak gözün bir bakışı kadar basit bir eylemdir. Bir haberin fotoğraflı ya da fotoğrafsız yayımlanması arasında ciddi farklılıklar bulunur. Önemli bir olayın haberinin fotoğraflı sunulması tercih edilir. Okuyucu fotoğrafa bakarak haberin içine çağırılır, fotoğrafı özümsedikten sonra olayın ayrıntılarını öğrenmek için haber metnini okur.

Basın Fotoğrafının Haberin İçeriğine Katkıları

Levie ve Lentz metinle birlikte kullanılan fotoğrafların etkileri üzerine yaptıkları araştırmalarında, fotoğrafların metnin sunumuna nasıl yardım ettiğini üç maddede özetler: Duygusal bir tepki yaratmak, anlama ve hatırlama oranını artırmak ve metinde sunulan bilgiyi vurgulamak (Levie ve Lentz, 1982; aktaran: David ve Kang, 1998, s. 22). Bu üç madde genel olarak gazetede fotoğraflarının haberle birlikte sunum nedenlerinin genel çizgileridir. Tom Ang ve Harold Evans ise gazete haberlerinin sunumunda fotoğraf kullanılmasının nedenlerini Levie ve Lentz'in bulgularının nasıl eyleme geçirileceğini belirten yedi maddede açıklar. Bunlar; inanılırlık, tanımlama, orada olma duygusu, başka şeyler çağrıştırma, durağanlık, biçem ve tutarlılıktır. (Ang, 1996, ss. 40-47; Evans, 1982, ss. 4-18). Levie ve Lentz ile Tom Ang ve Harold Evans'ın bulgularından yola çıkarak basında fotoğraf kullanımının nedenlerini; haberin içeriğine katkıları ve gazete sayfasına kattığı görsellik başlıkları altında ele alarak, gazete sayfasında haberlere eşlik eden fotoğrafların varlık nedenleri daha iyi açıklanabilir.

Fotoğrafın Haberin İçeriğine Katkıları

a. İnanılırlık: Olmayan bir şeyin fotoğrafı çekilemez. Eski sistemde olmayan olay ve durumların resmi çizilebilirdi fakat fotoğraf doğrudan olayı hiçbir yoruma da yer bırakmadan verdiği için tam bir inandırıcılığa sahiptir. Yine de teknolojik gelişmelerle fotoğraflara dijital müdahaleler yapılabilmesi bu inandırıcılığa zarar vermiştir. Editörler bugünlerde dijital müdahaleler konusunda bir dizi standardı tutturmuşlardır.

b. Tanımlama: Fotoğraf geniş ve kapsamlı bir haberi bir ceviz kabuğunun içine sığdırarak sunar. Haber sanki parmakla gösterilir. Okurlar haberi okumadan önce fotoğrafın sayfadaki duruşundan etkilenirler ve haber hakkında daha bu aşamada önemli görüşlere sahip olurlar.

c. Orada olma duygusu: Haberde sunulan bilgileri sahaya inip kendi gözleriyle görmesi gereken tek kişi basın fotoğrafçısıdır. Fakat her gün milyonlarca okur basın fotoğrafçısının oradaki nesnelerden yansıyan ışıkla çektiği fotoğraflara bakarak sanki olay yerine birkaç metre uzaklıktaymış gibi hisseder. Bu da insanlara orada olma duygusu vererek habere büyük bir değer katar.

d. Başka şeyler çağrıştırma: Bir basın fotoğrafının sadece tek tür bir okumaya tabi tutulacağı söylenemez. Okuyucunun ruh hali ve geçmiş deneyimleri gibi etkenler farklı okuma düzeylerine yol açar.

e. Durağanlık: Gazete televizyon gibi değildir. Televizyonda görüntüler akıp giderken gazeteyi alıp çekmeceye koyduğunda, okur onu istediği zaman okuyabileceğini bilir.

f. Biçem: Fotoğrafın biçemi gazetenin biçemiyle uyum içinde olmak zorundadır. Örneğin çok ciddi bir gazeteye basacağınız büyük ve renkli bir karnaval fotoğrafı gazetenin tüm duruşunu değiştirecektir.

g. Tutarlılık: Fotoğraf diğer bazı temsil yolları gibi tutarsız değildir. Çekildiği anda objektif önündeki alanı tarafsız olarak gösterir. Bekletildiğindeyse değişime uğramaz.

Fotoğrafın Gazete Sayfasına Kattığı Görsellik

a. İlgi: Gazete sayfasındaki bir fotoğraf okuyucunun ilgisi göz önüne alındığında bir mıktanıs görevi üstlenir.

b. Yeniden-üretim kapasitesi: Herhangi bir yerde çekilmiş ve basılan bir fotoğraf dünyanın her yerinde kaliteli şekilde basılabilir ve okurlar tarafından okunabilir.

c. Görsel düzenleme: Okur sayfaya ilk baktığında fotoğrafları görür. Gazetenin düzenini sağlayan da işte bu fotoğraflar ve bu fotoğrafların mizanpajının özenli olarak yapılmış olmasıdır.

Sayfa Tasarımcısı İçin Basın Fotoğrafı Kullanımı

Gazetelerin görsel kimliklerinin oluşturulmasında, fotoğrafların kullanımının da önemli bir yeri vardır. “Bir gazetenin tasarım biçemi ve okuyucu kitlesi (bu ikisi birbirine bağlıdır) ne olursa olsun, çağdaş sayfa tasarımında fotoğraflar; metin, başlıklar ve reklamlardan oluşan karışımın yanı sıra önemli bir malzemedir” (Giles ve Hodgson, 1990, s.75; Garcia, 1987, s.182). Mario Garcia, basın fotoğrafçılarından bir gazete sayfasında kullanılmak üzere, bir haberle ilgili olarak beş farklı fotoğraf istenmesi gerektiğini savunur:

1. Sayfada büyük kullanılmak üzere olayı bütün hatlarıyla gösteren bir fotoğraf.
2. Bir detay fotoğrafı (olaydan ya da sahneden öykünün tümünü temsil eden bir detay).
3. Yatay bir fotoğraf (okurun ilgisini soldan sağa doğru yönlendirir)
4. Dikey bir fotoğraf (okurun ilgisini yukarıdan aşağıya doğru yönlendirir).
5. Değişlik bir bakış açısı: Bu fotoğraf ısmarlanmaz ancak foto muhabirin yeteneği doğrultusunda diğer basılı medyaya üstünlük sağlamak amacıyla öykünün farklı bir boyutta algılanmasını sağlayacak farklı bir fotoğraf (Garcia, 1987, s. 183).