Ünite 7: e-Devlet

Giriş

Gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeler arasındaki teknoloji, maliyet, verimlilik ve rekabet gücü farklılıklarının en önemlileri olarak gelişmekte olanlarda beşeri sermaye ve altyapı eksikliği, finansal problemler, kurumsal ve yapısal sorunlar ve makroekonomik istikrarsızlık sıralanmaktadır. Bilgi ve iletişim teknolojilerindeki gelişmeler ve bu gelişmelerin ülkelerin ekonomik büyüme ve kalkınmaya olan pozitif etkisi, bilgi ekonomisi kavramını bir büyüme – kalkınma kriteri haline getirmiştir. Günümüz dünyasına bakıldığında bilgi ekonomileri tarafından yaratılan yöntem, teknoloji ve davranışların toplumsal yaşamın her parçasına yayıldığı izlenmektedir. Ülkeler, tüm sektörlerin, süreçlerin ve aktörlerin elektronik ortama aktarılmasını sağlamak için büyük çaba göstermektedir. EDevlet, e-belediye, e-seçim, e-vatandaş, e-ticaret, e-ticaret, e-ofis, e-eğitim ve e-yönetişim gibi pek çok bilgi tabanlı uygulama ortaya çıkmaktadır. Bu yeni uygulamalar siyasetin, ekonominin, yönetimin ve kültürün ana belirleyicileri haline gelmektedir.

e-Devlete Genel Bakış

Yeni ekonomide, bilgi toplumunda, devletin rolü önem kazanmaktadır. Böyle bir çağın toplumu olan bilgi toplumunda devletin tüm vatandaşlara fırsat eşitliği, dayanışma ve kişi haklarının korunması yönünde güvenceler sağlaması beklenmektedir. Devletin rolü, toplumdaki ve ekonomideki değişimi izlemek, uyarlamak, insan kaynağına yatırım yapmak ve vatandaşın haklarını gözetmek ve korumak olarak özetlenebilir.

Bilgi toplumuna giden yol devletin özel sektörle işbirliğinden ve vatandaşın aktif katılımından geçer. Bilgi toplumu çağında devletin vatandaşlarına sunacağı hizmetlerde hızlı, tatminkâr, adil ve sorumlu davranışı sunma gereği doğru kurgulanan e-Devlet yapısıyla mümkün olabilir. Her kalkınma sürecinde olduğu gibi, eDevletlerin vaat ettiği gelişme, uygulama ve ilerlemeleri engelleyen unsurlar vardır. Her daim farklı problemlerin farklı çözümleri peşinden getirdiğini unutmadan; eDevletin önündeki engellerin üstesinden gelmek için tek bir çözümün olmadığını belirtmek gerekir.

Bilgi ve İletişim Teknolojileri kullanımıyla, yönetim, vatandaşlar, işletmeler ve endüstriler arasında yalnızca daha yakın etkileşimlerin değil; aynı zamanda hizmetin kalitesi ve sunumunun da geliştiği gözlemlenmektedir. Etkin bir e-Devletin olası sosyal ve ekonomik etkilerinden bazıları; şeffaflık ve kolaylığın artması; bunun yanında daha az yolsuzluk, daha az maliyet ve sonuç olarak daha yüksek gelir, daha iyi hizmet sunumu ve daha az idari yüktür. Bilgi teknolojileri tek başına etkin bir hizmet oluşturmak için gerekli olan tek unsur değildir. Bu teknolojilerin kullanıcıları tarafından benimsemesi, eDevlet hizmetlerinin etkinliği, güvenilirliği ve bütünlüğüne bağlı olup; devletlerin ilerlemesinde muhtemelen en önemli faktör olarak faaliyet göstermektedir. Elektronik devlet; devletlerin vatandaşlara, iş ortaklarına, çalışanlara, diğer ajanslara ve devlet kurumlarına ve onların bilgi ve servislerine erişim ve ulaşımı artırmak için devletin teknolojiyi, özellikle de web tabanlı internet uygulamalarını kullanmasını ifade eder. Vatandaşlarla daha düzgün, daha kolay ve daha verimli bir şekilde etkileşim kurarak devlet ve toplum arasında daha iyi ilişkiler kurmaya yardımcı olma potansiyeline sahiptir. Gerçekten de devlet kurumları, temel ticaret operasyonlarını iyileştirmek; bilgi ve hizmetlerini daha hızlı ve ucuz olarak daha geniş müşteri gruplarına sunmak için elektronik ticareti kullanmaktadır. Günümüzde e-Devlet terimi kamu yönetimindeki yenilikler ve modernleşme çabaları için yapılan çeşitli çalışmalar ve teşebbüsler için genel bir terim olarak kullanılmaktadır. Günümüzde gelişmiş ülkelerde ve ardından gelişmekte olan ülkelerde insanlar, bireyler arasındaki ilişkiyi değiştirmede web’in (sanal ortam) büyük potansiyelini yaşama fırsatı bulmuştur. Bu evrim, bireyler arasındaki ilişkilerle sınırlı kalmamıştır. Aynı zamanda web’i iş dünyasıyla olan ilişkimizin en önemli bileşenlerinden biri olarak getirmiştir. E-Devlet sadece devlet bilgisi ve hizmetlerinin vatandaşlara erişimi ve sunumu demek değil; aynı zamanda tarafların ilişkilerini de geliştiren bir yapı demektir.

Kurumların faaliyet gösterdikleri ortamdaki ekonomik, sosyal ve teknolojik değişikliklere uyum sağlayabilmeleri, değişikliklerden etkilenme düzeyleri, bu kurumların yönetim biçimiyle yakından ilgilidir. Kamu kurumlarında iletişim, biçimsel olarak gerçekleşmektedir. Biçimsel iletişim örgüt içindeki hiyerarşik görevler arasında uygulanan bir iletişim şeklidir. Bu iletişim şeklinde iletişim, önceden belirlenen bazı ilkelere uygun olarak sürdürülür. Biçimsel iletişim, örgütün çeşitli birimleri arasında gerekli ilişkilerin kurulmasına ve işbirliğinin sağlanmasına yardımcı olur ve örgütün ana şemasında yer aldığı şekilde gerçekleşir. Yani iletişim şekli örgüt şemasıyla sınırlıdır. Biçimsel iletişimde örgüt içi kanallar sınırlandırılmıştır denilebilir. Kamu kurumlarında verilen bütün hizmetler için geçerli olan amaçlara ulaşabilme ve bürokratik yapıyı aşabilme, toplam kalite yaklaşımı ile olası görünmektedir. Teknolojik gelişmelerle şekillenen yeni ekonomik ve toplumsal düzende, dinamik, ağ ortamında çalışan ve örgüt amaçlarının gerçekleştirilebilmek için bilgi üreten ve kullanan kurumların olması, ancak zamana yayılmış, hedefe odaklanabilen ve dinamik süreçleri içeren bir yeniden yapılanmayla mümkün olacaktır.

Devletin temel unsurları olan vatandaş ve kuruluşlar, eDevlette, e-vatandaş, e- şirket ve e-kurumdur. Her biri kendi içerisinde “e” olgusunu gerçekleştirmeye çalışacak, birbirlerinden etkilenerek gelişecek ve zamanla e-Devlet oluşacaktır. Geleneksel devlette, kamu kurumu, vatandaş ile bilgi sisteminin arasındadır. Vatandaşın bilgiye doğrudan erişimi mümkün olmamaktadır. Bilgi paylaşımı ve talebi olduğunda, kamu kurumu bilgiye ulaşarak vatandaşa aktarmaktadır. Bilgi talep eden vatandaş, ilgili kamu kurumuna bizzat ulaşmak zorundadır. E-Devlet yapısında ise, bilgi sistemi kamu kurumu ile vatandaş arasındadır. Kamu kurumu, vatandaşın bilgi talebini öngörmeye çalışmakta, bir bakıma hizmetleri vatandaşların kendileri yönlendirmektedir. E-Devlette bürokratik işlemler en aza inmektedir.

Globalleşme ve bilişim teknolojilerinde yaşanan hızlı gelişmeler, yönetişim modelinin farklı bir boyutunu ortaya çıkarmıştır. Bu farklı boyut kendisini “e- Yönetişim” olarak göstermiştir. e-yönetişim kavramı, yönetişim kavramının bilişim teknolojilerinin gelişmesiyle birlikte adeta zamanın yapısına uyarlanmış halidir. e-Yönetişim, bilgi teknolojilerinin etkisi altında ahlâkî, hesap ve cevap verebilir bir yönetim tarzı öngören, şeffaflığı ve yönetsel becerileri artırmayı hedefleyen bir yönetişim anlayışının idarî fonksiyonlara uygulanmasıdır.

Kamu hizmetlerinin daha etkin verilebilmesi için “eDevlet” sistemi ortaya atılmıştır. e-Devlet ile kamu hizmetlerine erişimin kolayca sağlanması, halkın bilgiye ucuz ve kolay yoldan erişebilmesi; devletin vatandaşa daha iyi hizmet sunabilmesi ve ona karşı olan sorumluluklarını daha iyi yerine getirebilmesi amaçlanmaktadır. Açıklık ve saydamlığa önem veren, savurganlığı engelleyen, rüşveti ve yolsuzluğu önleyen iyi yönetişim, gelişmiş ülkelerin devlet yönetiminde yeni ve temel bir ilke olarak tanımlanır olmuştur. İyi yönetişim olmadan piyasa ekonomisine geçen ülkelerin başarı şanslarının bulunmadığı son dönemlerde tekrar tekrar görülmüş ve görülmeye de devam edecektir. İyi yönetişim hem özel sektörde hem de kamuda olması gerekli bir ihtiyaçtır. e-Devlet yapısı bu iyi yönetişim için çağın en uygun yollarındandır. e-Devlet yapılanması için önerilen farklı modeller vardır. Özetlemek gerekirse, e-Devletin üç ana amacı tespit edilmiştir. Birincisi, vatandaşların ve işletmelerin devletlere olan güvenini arttırmak; kullanıcıları merkezi yönetim rolünde tutarak, yönetimlerin artmış cevap verme ve erişilebilirliklerinden yararlanmalarını sağlamaktır. İkincisi, yönetimin tüm kademelerinde çevrimiçi olarak sağlanan bilgi ve verilerin dikey ve yatay olarak kombinasyonudur. Üçüncüsü ise işletmelerin ve vatandaşların yönetişim faaliyetlerine etkileşimi ve daha da önemlisi elektronik katılımıdır.

Elektronik Devletin Uygulanması

Günümüzde e-Devlet geliştirmek toplumlarımız için önemli bir konudur. E-Devlet projeleri, yalnızca İnternet’te hali hazırda bağlı olmayan vatandaşları değil; henüz çevrimiçi olmayan tüm vatandaşları da çekmelidir. Devletlerin bütünleşmiş servis ağı projeleri geliştirmeleri gerekir. Bu projeleri başarılı bir şekilde uygulamak için çeşitli becerilere ihtiyaç vardır;

• Proje yönetimi becerileri: Önemi kesin olarak açıktır. Fakat yine de proje yönetim becerilerinin, projenin büyüklüğü ne olursa olsun, projeleri uygulamak ve geliştirmek için son derece gerekli olduğu vurgulanmalıdır. Bir projeyi yönetmek; planlama, organizasyon, tahmin etme, kaynak yönetimi ve dağıtma, müzakere etme, ilerlemeleri izleme, sonuçları ölçme ve en önemlisi iletişim kurma sanatıdır. Bir projeyi yönetmek; zaman, maliyet, kapsam, risk ve kaliteyi kullanma becerisini de içerir. Tüm bu beceriler projeye rehberlik etmek ve belirli hedeflere ulaşmak için mutlaka gereklidir.
• Analitik ve teknik beceriler: Herhangi bir proje geliştirmede olduğu gibi, süreçlerin her aşamasında gerçekleri analiz etmek ve yorumlamak önemlidir. Analitik beceriler, problemleri görselleştirme, ifade etme, çözme, karar alma ve yapma becerisini ima eder. Bir proje geliştirme sürecinde, sorunun ne olduğunu tanımlayarak başlarız ve faktörlere katkıda bulunan uygulamaları, politikaları ve süreçleri öğreniriz. Süreç boyunca performans gözden geçirmeleri, süreç analizi, müşteri memnuniyeti anketleri, paydaş analizi, kullanıcıların ihtiyaç analizi, bilgi akışı vb. gibi farklı araçlar gerekecektir. Teknik beceriler, türüne bağlı olarak az ya da çok önemli olabilir.
• Bilgi ve bilgi yönetimi becerileri: Bilgi, değerli bir kaynaktır. Dolayısıyla içeriği, kalitesi, biçimi, iletimi, depolanması, erişilebilirliği, güvenliği, kullanılabilirliği ve korunması, değerine oldukça katkıda bulunur. Birçok faktör göz önünde bulundurulduğunda, bilgileri yönetmek birçok farklı iş türünü gerektiren bir beceridir.
• İletişim ve sunum becerileri: Proje boyunca iletişim, süreklilik arz eden bir gerekliliktir. Gerçekten de süreç boyunca gelişmeler, hedefler, sonuçlar ve konular hakkında toplantı ve sunumlar düzenlenmelidir. Sunum becerisi sadece konuşmaya görsellerin eklenmesi yoluyla bir kitleyi etkilemek demek değildir. Yukarıda bahsettiğimiz gibi öncelikle konuya dair hassas bir ön çalışma ile birlikte kişisel kapasite ve yetenek gerektirdiği ortadadır. Sunumu gerçekleştiren kişinin konuya ilişkin kendisinin de hâkim olduğu bilgiyi, bu bilgi karmaşık bile olsa, ilgi çekici ve açık biçimde özetleyerek veya kategorize ederek karşısındaki kitleye faydalı olacak şekilde sunabilmesi gerekir. Aksi takdirde sunum başarısız olacaktır.

Güvenlik kavramları devletler için yeni değildir. Aslında antik çağlardan beri pek çok devlet ajanı, güvenlik konusunda hassas bilgileri güvence altına almaya çalışmıştır. Onları kötüye kullanma, değiştirme, imha etme, açıklama, yetkisiz erişime karşı korumaya çalışmaktadırlar. E-Devlette güvenlik, şu beş kritere uygun olarak değerlendirilir:

• Gizlilik /Erişilebilirlik
• Dürüstlük
• Hesap Verebilirlik / Reddetme
• Doğrulama
• Güven

Güven, e-Devlet hizmetlerinin uygulanması, kullanımı, etkililiği ve başarısı üzerinde büyük et- kilere sahiptir. Dahası güven, bu hizmetlerin kabul görmesi ve büyümesi ile doğrudan bağlantılıdır. Mümkün olduğunca en iyi anlayışa sahip olmak için, bu kavram aşağıdaki üç kritere göre analiz edilmelidir:

• Bilgi gizliliği ve vatandaşlarda oluşan güven unsurları; çevrimiçi etkileşimlerin güvenliği, eDevlet hizmetlerine duyulan güven ve vatandaşlarının hayatına haksız yere saldırı yapma özgürlüğü
• Bilginin oluşturduğu güven alanları; bilgi sistemleri, e-ticaret ve çevrimiçi ilişkiler.
• Güven inşa etme önlemlerinde alana göre haritalanmış farklı önlemler bulunmaktadır.

Devlet e-Devlet sistemi geliştirirken, vatandaşların ve işletmelerin bir dizi bilgi kalitesi, şeffaflık, teknik çözümler ve uzun vadeli bir ilişki yoluyla güvenlik ve gizlilik konularının büyük ölçüde dikkate alındığından emin olmalıdır. Gizlilik, dürüstlük, hesap verebilirlik, doğrulama ve güven kriterleri, vatandaşların sürece dâhil edilmesini artırmak için e-Devlet hizmetlerinin değerlendirme sürecinde mutlaka yer almalıdır.

e-Devlet Engelleri

e-Devletler özellikle de gelişmiş ülkelerdeki e-Devletler başarılı olabilmek için başlıca hedefler belirlemiştir. AB bunu beş amaç düzeyinde belirlemiştir. Devletler tarafından vaat edilen ilerlemeleri sınırlayan veya bloke eden çeşitli engeller vardır. Bu engeller yedi ana kategoride incelenmektedir:

• Liderlik Başarısızlığı:
• Mali Engeller:
• Dijital Bölünmeler ve Seçimler:
• Zayıf koordinasyon:
• İşyeri ve örgütsel esneklik:
• Güvensizlik:
• Zayıf teknik tasarım:

e-devlet engellerinin hukuki temellerine bakıldığında bu engellerin bazılarına ilişkin yasal boyutlar şu başlıklar altında açıklanabilir.

• İdare Hukuku
• Kimlik doğrulama ve tanımlama
• Fikri Mülkiyet Hakları (IPR)
• Yükümlülük
• Gizlilik ve veri korunması
• Kamu yönetiminin şeffaflığı
• Kamu idareleri, vatandaşlar ve diğer BİT aktörleri arasındaki ilişkiler
• Kamu kesimi bilgilerinin yeniden kullanımı

e-Devletin getirdiği engellerin üstesinden gelmek için tek bir çözüm yoktur. Farklı engeller farklı çözümlerin geliştirilebilmesi için gereklidir. Söz konusu çözümler şu başlıklar altında toplanabilir.

Liderlik Başarısızlığı Çözümü: Yönetimde liderlik başarısızlığı, e-Devlet ilerlemelerini engellemektedir.

Finansal Engelleyiciler Çözümü: e-Devletin gelişim, uygulama ve bakım maliyetleri temel finansal engelleyicidir.

Dijital Çözümler: e-Devlet kaynakları birçok farklı organizasyon, grup ve kişi tarafından birçok farklı şekilde kullanılır.

Zayıf Koordinasyon Çözümü: Bir ülkeden diğerine; idari, yasal ve düzenleyici rejimlerde çeşitlilik görmek kaçınılmazdır. Dolayısıyla bilgi akışı bu çeşitlemeler ve sınırlar tarafından engellenebilir.

İşyeri ve Organizasyonel Esneklik Çözümleri: Bazı kamu yönetimi ve farklı personellerden bazıları yeniliklere ve değişikliklere karşı dirençli olabilir; bu nedenle etkin ve verimli e-Devlet hizmetleri yaratmak ve sağlamak için gerekli olan engellenebilir veya zayıflatılabilir.

Güven Eksikliği Çözümü: Bu, e-Devlet projesi geliştirilirken temel bir konudur. e-Devletler düşük güvenilirlik durumunda, veri toplama gerekliliği ve veri gözetimi veya veriyi kötüye kullanma korkusu arasındaki gerginliği gidermek amacıyla; etkin ve verimli e-Devlet hizmetlerini sağlamak için vazgeçilmez unsur olan güven hükümlerine uymalı ve vatandaşlara mülkiyet haklarını vermelidirler.

Kötü Teknik Tasarım Çözümü: Hizmet ve sistemler maalesef düşük teknik, birlikte çalışabilirlik, verimsiz ve etkin olmayan tasarımları nedeniyle zayıf performans gösterir veya başarısız olurlar.

e-Devletin Ekonomik ve Toplumsal Etkileri

Etkin bir e-Devletin olası sosyal ve ekonomik etkilerinden bazıları; şeffaflık ve kolaylığın artması; bunun yanında daha az yolsuzluk, daha az maliyet ve sonuç olarak daha yüksek gelir, daha iyi hizmet sunumu ve daha az idari yüktür. e-Devlet uygulamaları; idari süreçler için işlemlerin maliyetinin azaltılması ve daha iyi bir harcama kontrolü yoluyla ekonomik fayda sağlayabilir. Aşağıda, edevletin ekonomik etkilerinden bazıları listelenmektedir:

• Maliyet Azaltma ve Bütçe Tasarrufları
• Vergi Gelirleri
• İdari Süreçler
• Ekonomik Konum

E-Devletler farklı uygulamalar vasıtasıyla kullanıcılarına sunduğu bilgileri daha açık ve anlaşılır hale getirdiğinde, bu uygulamanın yolsuzlukları azaltabildiği sonucuna varılmıştır. Aşağıda, e-devletin toplumsal etkilerinden bazıları listelenmektedir:

• Şeffaflık ve Yolsuzluk
• Hizmet Sunumu ve Dijital Bölünme:

Dijital bölünme; internete erişimi olan kişilerle olmayan kişilerin arasındaki boşluğu tanımlar.

Türkiye’den E-Hizmete (Kamusal) Yönelik Önemli Kamu Projesi Örnekleri

e-Devlet temelde dört aşamada gerçekleştirilmektedir. Birinci aşama, oluşturulan web sayfalarında bilgi sunulması; ikinci aşama, bazı hizmetlerin devlet tarafından çevrimiçi sağlanması; üçüncü aşama tek bir devlet ana kapısı, portalı oluşturarak hizmetlerin hepsinin burada toplanarak tek kaynaktan sunulması ve dördüncü aşamada ise yeni hizmetlerin ortaya çıkmasıdır. Geleneksel kamu hayatında vatandaş ya da kurumların iş süreçleri ilgili birimlerle yüz yüze görüşerek dilekçe yazma, form doldurma, evrak tamamlama gibi faaliyetleri içerirken e-devlette bu işlemler ortadan kalkmaktadır. e-Devletten önceki kamu yönetiminde vatandaş ve kurumların iş süreçleri yüz yüze ve evraklarla fiziksel boyutta yürürken, yeni dönemde bu işlemler ortadan kaldırılmış ve zaman ve nakitten tasarruf sağlanmıştır. Bakanlık bünyesinde Haberleşme Genel Müdürlüğü çatısı altında e-Devlet çalışmalarının yapılması için e-Devlet Hizmetleri Dairesi Başkanlığı kurulmuştur. e-Devlet, vatandaşlara devlet tarafından verilen hizmetlerin elektronik ortamda sunulması demektir. e-Devlet Kapısı, yapılan çalışmalar ile 18 Aralık 2008 tarihinde hizmete açılarak vatandaşlarımıza hizmet vermeye devam etmektedir. e-Devlet Kapısı, kamu hizmetlerine tek bir noktadan erişim imkânı sağlayan bir internet sitesidir. Kapı’nın amacı kamu hizmetlerini vatandaşlara, işletmelere, kamu kurumlarına bilgi ve iletişim teknolojileriyle etkin ve verimli bir şekilde sunmaktır. e-Devlet Kapısı’nın en önemli hizmetlerinden bir tanesi de diğer kurum kapılarına (portallarına) sunmuş olduğu tek şifre hizmetidir. Bu sayede vatandaşlarımız, şifre karmaşasından kurtularak sadece e-Devlet Kapısı şifresi ile birçok yere giriş yapma imkânına sahip olmuştur.

2014 yılında ikinci bilgi toplumu stratejisi ve eylem planı için hazırlık çalışmaları tamamlanmış ve 2015-2018 Bilgi Toplumu Stratejisi ve Eylem Planı (BİTS) olarak uygulamaya alınmıştır. 2015- 2018 BİTS’nin odağı büyüme ve istihdamı artırma olarak belirlenmiş ve eDevlet çalışmalarına yön verecek “Kamu Hizmetlerinde Kullanıcı Odaklılık ve Etkinlik” adında bir eksen tanımlanmıştır. Ülkemizde kullanılan e-devlet uygulamalarından bazılar şöyledir:

• E-Devlet Kapısı
• E-Nabız Projesi
• Orman Yangınlarını Havadan İzleme, Değerlendirme ve Yönetme Platformu Projesi (ORDEP)
• E-Noter Uygulamaları
• Tüketici Bilgi Sistemi (e-Tüketici)