Ünite 6: Sayısal Arazi Modeli ve Eğri İşlemleri

Sayısal Arazi Modeli ve Eğri İşlemleri

Sayısal Yüzey Modeli (SYM) yeryüzünün ve üzerindeki yapay ve doğal objelerin yükseklik bilgisini içeren 3 boyutlu gösterimidir.

Sayısal Arazi Modeli (SAM) ise arazideki yapay ve doğal obje detayları çıkarıldıktan sonra 2B planimetrik harita konumlarının arazi yüksekliğini verdiği z=f (x,y) sürekli bir fonksiyonu ile ifade edilebilen çıplak yeryüzü modelidir.

Sayısal arazi modeli Eşyükselti eğrileri, Düzensiz aralıklı noktaları bağlayan üçgenler şeklinde bilgisayar ortamında dijital olarak saklanabilir.

Sayısal Arazi Modeli Oluşturma

Sayısal arazi modeli üretimine ilişkin en çok kullanılan yöntemlerden birisi üçgenleme metodudur. Bu metod doğrusal bir şekilde, bilinen noktalardan bilinmeyen noktaların elde edilmesi işlemine, yani lineer enterpolasyon esasına dayanır.

Netcad’de sayısal arazi modeli şu adımlar ile yapılır;
Adım 1. Netcad ana modül arayüzünü görüntülemek için ‘Bilgisayar > Windows (C) > Netcad7 > NC32’ programını fare ile seçiniz.
Adım 2: Bu bölüm için hazırlanan veri setinin açmak için Netcad programında ‘Hızlı Erişim Çubuğu’nda bulunan , ‘Aç’ işlemine giriniz.
Adım 3: Ekrana gelen ‘Dosya Aç’ penceresinin konum kutucuğunda, ilgili dizini bularak fare ile seçiniz ve .NCZ’ uzantılı dosyayı seçtikten sonra ‘Aç’ işlemine giriniz.
Adım 4: Bu bölümde arazi modeli oluşturmada kullanıcağımız arazi alımı veri seti, Netcad arayüzündeki proje çizim ekranında görüntülenecektir.
Adım 5: Netcad programında, ‘Netsurf > Arazi Model > Üçgen Oluştur’ işlemine giriniz.
Adım 6: Hâlihazır harita yapımında genelde araziden çeşitli yöntemlerle ölçülen kotlu (yükseklikleri bilinen) noktalardan yararlanılarak üçgen model oluşturulur. Ancak başka yazılımlardan, herhangi bir yolla noktaları olmayan fakat kotlu bilgisi olan doğru veya çoklu doğrular kullanılabilir. Sadece kotu olmak şartıyla doğru veya çoklu doğrulardan da üçgen modelleri elde edilebilir. Bu uygulamada arazi kotlu olarak alınan noktalardan model üretilecektir. Bu sebeple üçgenlemede kullanılacak obje türü olarak ‘Seçim Süzgeci’ penceresinde ‘Nokta’ seçeneğini aktif hâle getiriniz.
Adım 7: Üçgenlemede kullanılacak obje türünün seçiminden sonra ‘Seçim Süzgeci’ penceresinde bulunan ‘Tümünü Seç’ butonuna veya klavyeden ‘T’ tuşuna basınız ve fare sağ tuş ile işleme devam ediniz.
Adım 8: NetCad programında, ekrana gelen ‘Üçgen Oluştur’ penceresinde NetCad programı tarafından verilen veya kullanıcı tarafından belirlenen parametreler ile üçgenleme işlemi yapılabilir.

En Küçük Z Değeri: Üçgenleme için seçilen noktalar arasındaki en küçük kot değerini gösterir.

En Büyük Z Değeri: Üçgenleme için seçilen noktalar arasındaki en büyük kot değerini gösterir.

En Uzun Üçgen Kenarı: En uzun üçgen kenar uzunluğu girilmelidir.

En Kısa Üçgen Kenarı: En kısa üçgen kenar uzunluğu sorulacaktır. Bunun amacı birbirine çok yakın noktaların üçgenleme dışında tutulmasını sağlamaktır.

Adım 9: İşlem sonrasında belirlemiş olduğumuz parametreler dâhilinde, NetCad katman yöneticinsinde; ‘UCGEN_MODEL’ ve ‘BOZUK_UCGEN’ tabakalarının oluştuğunu gözlemleyiniz.
Adım 10: Bir önceki adımda da görüldüğü üzere, projenizde iki tip üçgen oluşmuştur. Bu üçgenlerin, proje üzerinde görüntülenebilmesi için NetCad programında ‘Görünüm’ sekmesi altında yer alan ‘Görünüm Ayaları’ kısmında, ‘Alan Taramaları’ ve ‘Alan Sınırları’ seçeneklerini aktif hâle getiriniz. Bu görünüm ayarları sayesinde, oluşan üçgen model projede görüntülenebilecektir.

Normal üçgen: Verilen model tabakasında ve maksimum, minimum değerlerine uygun olarak oluşturulmuş üçgenlerdir, gerekli model düzeltmeleri sonucunda eğri geçirme, enkesit oluşturma ve arazi modeli üzerinden kübaj işleminde kullanılırlar.

Bozuk üçgen: Proje sınırlarında ve seyrek alım yapılmasından dolayı model içerisinde oluşan kırmızı renkteki üçgenlerdir. Bozuk üçgenler oluşturulan arazi modelinin doğruluğunu etkilendiğinden dolayı düzeltilmeleri gerekmektedir. Bunun için aşağıdaki yöntemler kullanılabilir.

Sayısal Arazi Modeli Düzenleme

Adım 11: Sayısal arazi modeli üzerinde oluşan hataların izlenebilmesi için hızlı eğri geçişleri rahatlıkla gözlemlenebilir. Hızlı eğri geçişlerini; ‘Görünüm > Varsayılan Değerler > Hızlı Eğri Çiz’ butonu aktif hâle getirilebilir.
Adım 12: Projede üçgenleme sırasında ortaya çıkan kot boşlukları ve hatalı kotlar, proje ekranı ile etkileşimli olarak düzeltilebilirler.

Netsurf’de Noktanın kotunu düzeltmek için ‘Netsurf > Arazi Model > Kot Düzelt’ işlemine giriniz.

Hatalı noktanın silinmesi ‘Netsurf > Arazi Model > Nokta Sil’ işlemine giriniz.

NetCad programınca oluşturulan ideal üçgenler, o bölgedeki arazi yapısına uygun olmayabilir. Bu yüzden arazi modelini etkileşimli olarak düzeltmek ve onu iyileştirmek gerekecektir.
Bunu Netcad programında, ‘Netsurf > Arazi Model > Üçgen Döndür’ işlemine girerek yapınız.

Projedeki seyrek alım yapılmış bölgelerde maksimum üçgen kenarını artırarak üçgenlerin oluşturulması yerine, oluşan boşlukların ‘Üçgen Ekle’ işlemi ile tamamlanması sayısal arazi modelinin sürekliliğini sağlar.

NetCad programında, ‘Netsurf > Arazi Modeli Araçları > Üçgen Ekle’ işlemi ile üçgen eklenebilir.

Eğrilerin Oluşturması

Eğri geçir işlemi ile üçgen model üzerinden eşyükselti eğrileri (münhani=izohips) oluşturulur.

Netcad yazılımında ‘Netsurf > Eğri Araçları > Eğri Geçir’ işlemine giriniz .

NetCad komut penceresinde ‘Eğri Geçirilecek Üçgenleri Seç’ göründüğünde, ‘Tümünü Seç’ butonuna tıklayınız ve fare sağ tuş ile seçim işlemini onaylayınız.

Ekrana gelen ‘Eğri Değerleri’ penceresinde, ilgili parametre girişleri yapılır ve pencere ‘Tamam’ butonu ile geçilir.

Zmin: Üçgen model üzerindeki minimum kot bilgisini gösterir.

Zmax: Üçgen model üzerindeki maksimum kot bilgisini gösterir.

Zartış: Eşyükselti eğrilerinin kaç metrede bir oluşturulacağı belirlenir. Proje ölçeğine bağlı olarak değişkendir.

Eğrileri Basitleştir: Eğrilerin verilen değer kapsamında basitleştirilmesi sağlanır.

Noktaların Hatlara Olan Uzaklığı: Eğri basitleştirme işleminde dikkate alınacak noktalar arası uzaklık değeri girilir.

Tabaka Adı: Eğri geçir işlem sonrasında oluşacak eşyükselti eğrilerinin kaydedileceği ana tabaka adı girilir.

25 Metreleri Ayır: Eşyükselti eğrilerinin artış katlarına göre farklı tabakalarda kaydedilmesi sağlanır.

Kota Göre Renklendir: Seçenek aktif hâle getirilir ise eğrilerin kot bilgilerine göre tematik özelliği kullanılarak oluşturulması sağlanır.

Eğrilerin Düzenlenmesi ve Temizlenmesi

Eğri Temizle” işlemi şevler, binalar, yollar, kayalıklar gibi alanlardan geçen eğrilerin temizlenmesi amacına yöneliktir.

NetCad programnda ‘Netsurf > Eğri Araçlar > Eğri Temizle’ işlemine girilir.

Bu işleme giriş yapıldığında eğri temizlemek istediğimiz bir alanı seçebilir (F3) veya etrafını çevirerek (F2) temizleyebilirsiniz.

Otomatik eğri temizle işlemi ile mevcut bir tabaka içerisinde bulunan kapalı alanlar kullanılarak bu alanlar içerisinde kalan eğriler otomatik olarak silinecektir. Netcad programında Netsurf > Eğri İşlemleri > Eğri Temizle (Oto) işlemine giriniz.

İşleme girildiğinde açılan pencerede kapalı alanların bulunduğu tabaka adını yazınız ve yapmak istenilen işlem girildikten sonra ‘Tamam’ seçeneğini tıklayınız.

Proje üzerindeki yollarda, şevler arasında ve doğrular arasındaki eğrilerin temizlenmesinde, ‘Eğri Temizle (2 Doğru) işlemi kullanılabilir.

İşleme girildiğinde sırası ile ekrandaki doğrulara ait ‘BİRİNCİ TARAFI SEÇ’ ve ‘İKİNCİ TARAFI SEÇ’ uyarıları Netcad komut satırında izlenerek taraflar fare sol tuşu ile seçilir. Böylece iki doğru arasında eğriler temizlenmiş olacaktır.

Eğrilere Kot Yazdırılması

Yükseklik eğrilerinin üzerine kot yazdırılabilir. Projemizdeki eğrilere kot yazdırmak için Netsurf > Eğri Araçları > Eğri Geçir’ menüsü altındaki ok işaretine tıklanır ve ‘Eğrilere Kot Yaz’ işlemine girilir.

Ekrana açılan ‘Münhani İşaretlerini Koy’ penceresinde ilgili parametreler seçilir ve ‘Tamam’ sekmesine tıklanır ve eğrilere kot yazılmış olur. Yapılanları kaydetmek için farklı kaydet kullanılır.