Ünite 7: CAD ve GIS Projelerinin Sayılaştırılması, Paftalama ve Çıktı İşlemleri

Proje Yapıları

CAD Proje Yapısı: ‘Bilgisayar destekli tasarım, çizim’ olarak ifade edilen CAD tabanlı çizim süreçlerinde; vektör ve raster verilerin kullanılması ile projelendirme süreçleri tamamlanır. Vektör veriler; gerçek dünya üzerindeki konumu bilinen koordinat bilgisine sahip verilerdir. Raster veriler ise; hücrelere bağlı olarak (pikseller) temsil edilen mekânsal verilerdir. CAD yapısında projelerde oluşturulan vektör objeler tabakalarda kaydedilmektedir.

• Proje Tabakalarının Oluşturulması: Her bir tabaka içerisinde farklı geometrilerde (nokta, çizgi ve alan) veriler kaydedilerek hat tipi, renk, tarama, çizgi kalınlığı vb. özellikler tanımlanabilir. Tabaka yönetimini kolaylaştırmak için projelerde; Ana ve Alt tabaka yapıları kullanılır. Bir tabaka adı @ ile başlar ise ana tabaka olarak değerlendirilir Oluşturulacak alt tabakalar ise ANATABAKAADI_TABAKAADI şeklinde ifade edilmelidir.
• Veri Üretim Araçları: CAD projelerinde vektör formattaki verilerin üretimi için birden fazla sayısallaştırma aracı bulunmaktadır. Bunlardan ilki; Giriş menüsü altında yer alan Çizim araçları; diğeri ise Sayısallaştır sekmesi altında B.Ö.H.H.Y uygun olarak tasarlanmış sayısallaştırma menüleridir. Sayısallaştırma araçlarını kullanmadan önce hangi tabakaya ait veri üretilecek ise o tabakanın aktif duruma getirilmesi gerekmektedir. Katman Yöneticisi altında bulunan tabakalardan, kullanılacak tabaka seçilerek aktif tabaka durumuna getirilir. Uydu görüntüsü üzerinden ada, parsel ve bina sınırlarının alan geometrisinde sayısallaştırılması için Giriş/Çoklu Doğru ya da Alan aracı seçilir. Sayısallaştırma işlemi tamamlandığında açılan diyalogta, ada numarası obje adı olarak tanımlanır. Nokta geometrisindeki verilerin oluşturulabilmesi için; Giriş/Nokta veya Ardışıl Nokta At işlemleri kullanılmaktadır.

CBS Proje Yapısı: Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) , mekânsal ve mekânsal olmayan verilerin üretilmesi, depolanması ve yönetilmesi süreçlerini içeren üçlü bir işlem sürecidir. CBS projeleri için veri tabanı tasarımı ve bu tasarım içerisindeki ilişkiler çok önemlidir.

• Veri Tabanı Tasarımı: Coğrafi bilgi sistemleri, ilişkisel veri tabanı yönetim sistemleri üzerinde kurulur. Her projenin amacına, büyüklüğüne ve projeden beklentilere göre farklı veri tabanı tasarım gereksinimleri vardır. Veri tabanı ; belirli bir amaç için düzenlenmiş kayıtların ve dosyaların bir koleksiyonu, bir dosyada elektronik olarak depolanmış düzenli veri kümesidir. Veri tabanı bir coğrafi bilgi sisteminin bugün ve gelecekte yer alacak tüm verilerini tek bir merkezde toplanmasını, bu sistemin paydaşlarının yetki derecelerine göre bu verilere erişebilmelerini ve sistemi kullanabilmelerini sağlar. Veri tabanı yönetim sistemleri ; veri tabanlarını oluşturma, erişim sağlama, istenilen bilgiyi arama, gerektiğinde veri ekleme/çıkartma, ölçekleme, güvenlik/erişim tanımları gerçekleştirme ve her türlü işletim gereksinimini karşılama amacıyla veri tabanlarının yönetimi için kullanılan karmaşık yazılımlardır. Coğrafi bilgi sistemlerini yöneten veri tabanı yönetim sistemleri, birbirleri ile ilişkili mekânsal ve mekânsal olmayan verilerin SQL ara yüzleri ile yönetilmesine imkân sağlayarak CBS verilerinin, veri tabanları üzerinde oluşturulmalarına, güncellenmelerine, sorgulanmalarına, analiz edilebilmelerine ve geliştirilebilmelerine imkân sağlarlar. Dünyada ve ülkemizde kullanılan ilişkisel veri tabanı yönetim sistemleri; MS SQL Server, Oracle, IBMDB2, PostgreSQL, MS Access, MySQL, Informix yazılımlarıdır. İlişkisel kavramı, veri tabanındaki her tablonun tek bir konu için ve yalnız o konuya ilişkin bilgi içermesi gerçeğinden gelir. CBS projelerinde bu ilişkilerin tanımlanabilmesi için uygun yapının veri tabanı tasarımında oluşturulması gereklidir. Projelerde dört tip ilişki tanımlanabilir. Bu ilişkiler; 1-1 ilişki tipi (bire bir, bir parselin bir maliği vb.), 1- N ilişki tipi (bire çok, bir parselin birden çok maliği vb.), N-1 ilişki tipi (çoka bir, birden çok parselin bir maliği vb.), N-N İlişki tipi (çoka çok, birden çok parsel ve birden çok malik vb.). Her bir tablonun (katmanın) içerisindeki bir kaydı diğer kayıtlardan ayırarak benzersiz yapan en az bir anahtar kolonu olmalıdır. Netcad ortamında veri tabanı tasarımı, Araçlar menüsü altında bulunan Veri tabanı Yönetimi seçeneği kullanılarak sağlanmaktadır. Veri tabanı Yönetimi diyaloğu Yeni Bağlantı seçeneği ile veri tabanı sağlayıcısı ve kayıt dizini belirtilir. Bağlantı altında bulunan Tablolar sekmesi üzerinde açılan menüden Yeni Tablo Ekle seçeneği ile tablo türü seçilir ve tablo adı verilerek işleme devam edilir. Tablo Düzenle diyaloğunda, ADA tablosuna ait kolonlar Kolon Ekle seçeneği kullanılarak oluşturulur. CBS projelerinde standart veri girişi yapılabilmesi için veri tabanı tablolarında look- up tablolarının oluşturulması ve tanımlanması çok önemlidir. Tablolar üzerinde Yeni Tablo Ekle işlemine girilir. Veri Tablosu tablo türünü seçerek tablo adı satırına LISTE yazılır (S:139, Şekil: 7.17)
• Sayısallaştırma Menüsünün Oluşturulması: Sayılaştırma sekmesi; Netcad ekranında yapılacak olan sayısallaştırma işlemlerinin menü yapısında tasarlanarak standart başlıklar altında gruplandırma yapıldığı ve çizilecek objelerinözelliklerinin önceden belirlenebildiği menüdür. Oluşturulacak sayılaştırma menüleri *.ODF formatında saklanmaktadır. Sayısallaştırma menüsü üzerinde fare sağ tuş Tanımlar/Tanım Dosyası Ekle işlemine girilerek *.ODF uzantılı KBS adında yeni bir dosya oluşturulur. KBS ana başlığı üzerinden Ekle işlemine giriniz. Açılan pencerede alt başlık olarak ADA yazılır ve geometri türü ALAN olarak belirlenir. Sayısallaştırma sihirbazı obje tipi penceresi açılır. Bu bölümde ‘GIS bağlantı durumu; Var’ seçilerek ‘GIS sınıfı; ADA’ olarak tanımlanır. KBS ana başlığı üzerinden Ekle işlemine giriniz. Açılan pencerede alt başlık olarak ADA yazılır ve geometri türü ALAN olarak belirlenir. Sayısallaştırma sihirbazı obje tipi penceresi açılır. Bu bölümde ‘GIS bağlantı durumu; Var’ seçilerek ‘GIS sınıfı; ADA’ olarak tanımlanır.
• Proje Sayısallaştırma ve Veri Girişi İşlemleri : Sayısallaştırma sürecinin başlaması için, kullanılacak veri tabanı tasarımı ve sayısallaştırma menülerinin oluşturulması süreçlerinin tamamlanmış olması gerekmektedir. Sayısallaştırma menüsü üzerinde sayısallaştırma yapılması istenen katmana ilişkin menü üzerine çift tıklanarak seçilir ve işleme girilir. Netcad ekranındaki herhangi bir ada sınırı sayısallaştırılır. Sayısallaştırılan her obje sonrasında objeye ilişkin bilgi penceresi açılır. Açılan pencerede ADA sekmesi seçilerek bilgi girişleri yapılır. Sayısallaştırma işlemleri sonrasında veri tabanı içerisinde depolanan öznitelik bilgilerine sonrasında müdahale edebilmek için veya eksik bilgi girişi yapılan bölümleri tamamlayabilmek için Giriş/Obje Özellikleri ile çizilen sınır sorgulanarak açılan pencereden veya Referanslar altında bulunan tablo üzerinde açılan pencereden Tablo bölümünü seçerek toplu bilgi girişi veya değişikliği yapılabilmektedir. Her bir adanın içerisinde yer alan parsellerin toplam alanlarının ada toplam alanına eşit olması gereklidir ve ada içerisindeki parsel objelerinin sınırlaşması gerekmektedir. Bunun için sayısallaştırma işlemi esnasında Yakalama Araçları kullanılmalıdır.

Farklı Formatlardaki CAD Verilerinin CBS Entegrasyonu- Topolojik Düzeltmeler

Bu bölümde uygulama projemize Autocad ve Microstation yazılımları ile üretilmiş *.DXF ve *.DGN uzantılı CAD verilerinin GIS yapısına nasıl dönüştürüleceği anlatılacaktır.

Uygulama Menüsü/Ekle/Dosya Ekle işlemi yardımı işlemi ile açılan Dosya Aç penceresinde dosya türü olarak ‘Diğer CAD Dosyaları (*.DGN, *.DWG, *.DXF)’ bölümünü seçiniz (S: 144, Şekil: 7.35). ADA.DXF proje dosyası seçilir ve Ekle seçeneği ile aktif projeye eklenir. CAD yapısındaki veriler Netcad GIS teknolojisi ile gerekli topolojik düzeltmeleri toplu olarak gerçekleştirilerek GIS projesine aktarılacaktır. Aktarılan veriler Giriş/Obje Özellikleri seçeneği kullanılarak sorgulandığında verilerin alan geometrisine sahip olmadığı görülür. Bu verilerin alan geometrisine dönüştürülmesi için Araçlar/Topolojik Düzeltmeler/ Otomatik Alan Kapat işlemine girilir. Alan geometrisine dönüştürülen verilerin veri tabanına aktarımı için sayısallaştırma menüsü ADA menüsü üzerinde İlişkilendir seçeneği kullanılır. ADA tablosuna aktarılacak objeler ekrandan toplu olarak seçilir ve aktarılan objelere ait sözel veri girişleri gerçekleştirilir. DXF verisinden gelen yazı özelliğindeki ada numaralarının, veri tabanında uygun kolona aktarımı için; Analiz/ Overlay/ İçindekinden Bilgi Al seçeneği kullanılır. İçindekinden Bilgi Al diyaloğunda; Spatial Veri Kaynağı - İşlem Sınıfı satırında bulunan üç nokta butonu ile ulaşılan Veri Kaynağı Seç penceresinde, Bağlantı Adı; KBS, Tablo Adı; ADA seçimleri yapılır ve pencere kapatılır. Spatial Veri Kaynağı – Bilgi Sınıfı satırında bulunan üç nokta butonu ile ulaşılan Veri Kaynağı Seç penceresinde, CAD Veri Kaynağı/Ekrandan Seç seçimleri yapılarak Obje Filtresi; Yazı olarak seçilir ve Tamam butonu ile pencere kapatılır. İçindekinden Bilgi Al bölümünde Kolon Adı; ADA_NO, Makro Değeri ise aynı satırda bulunan üç nokta butonu ile ulaşılan Makro Oluştur penceresinde Obje Değerleri altında bulunan Yazı olarak seçilir. İçindekinden Bilgi Al penceresi (S:146, Şekil 7.45) şekilde gözlemlenir ve pencere kapatılır. Netcad komut satırında yazan ‘İşleme Girecek Objeleri Seçin’ komutu ile hızlı seçim araçlarını kullanarak ekranda bulunan yazı özelliğindeki ada numaraları seçilerek fare sağ tuş ile işlem tamamlanır.

Topolojik Veri Düzeltme İşlemleri: Netcad ekranına farklı formatlarda aktarılabilen CAD verileri üzerinde topolojik veri düzenleme işlemleri Araçlar menüsü altındaki Topolojik Düzeltmeler bölümü kullanılarak yapılabilmektedir.

Paftalama ve Çıktı İşlemleri

Pafta; belirli ölçekteki büyük harita, plan veya modeli oluşturan ayrı parçalardan her birine denir. Paftalara ayırma ise rasgele değil, belirli bir sisteme göre yapılır. Böyle bir sistem pafta bölümlemesi ya da pafta indeksi olarak adlandırılır. 1/1000000 – 1/250000 arası ölçekli paftalar uluslararası sisteme göre, 1/250000’ den daha büyük ölçekli harita takımı paftaları ise ulusal sisteme göre bölümlendirilir.

Mevzuatlara Uygun Paftalama İşlemleri: Paftalama işlemi için örnek veri dizini içerisinden PAFTALAMA.NCZ uzantılı dosyayı açınız. Üretimi tamamlanan haritaların mevzuatlara uygun olarak paftalanması için Hesap/Stpafta Editörü seçeneği kullanılır. Pafta Editörü/Pafta/Pafta İndeksi Oluştur seçeneği ile farklı ölçeklerde pafta indekslerinin oluşturulması sağlanır (S:142, Şekil 7.53). Pafta İndeksi Oluştur diyaloğunda Otomatik seçeneği ile proje sınırı dikkate alınarak pa a indeksleri oluşturulur. Ülke Pafta İndeksi diyaloğundan Ülke, Ölçek, Dilim ve Dilim Orta Meridyen değerleri seçilerek pafta indeks üretim işlemine devam edilir (Şekil 7.55). Stpafta Editörü/Pafta/Otomatik Pafta alama seçeneği ile açılan Otomatik Pafta Açımı diyaloğunda oluşturulacak paftaların kayıt dizini ve diğer bilgileri tanımlanır.

Çıktı Şablonlarının Hazırlanması: Netcad GIS sahip olduğu akıllı ve dinamik çıktı şablonu yeteneği sayesinde CAD ve GIS projelerinin çıktılarının mevzuatlara uygun olarak kolaylıkla alınmasını sağlar. Hazırlanacak şablona ait ölçeğin belirlenebilmesi amacı ile öncelikle Uygulama Menüsü/Özellikler/Ölçek bölümü yardımı ile çıktı şablonuna ait ölçeği belirleyiniz (S:149, Şekil 7.58). Çıktının alınacağı kâğıt boyutunu belirlemek için Giriş/Çizim Araçları/Alan/Kutu işlemine giriniz. Kâğıdın yerini gösterdikten sonra açılan Kutu Özellikleri penceresinden çıktı almak istediğiniz kayıt boyutunu seçerek kutu adını KAGIT olarak belirleyiniz. KAGIT yerini gösterdikten sonra bu kâğıt üzerinde çizimin yerleşeceği alanı belirlemek için PENCERE adında yeni bir kutu objesi oluşturunuz. Detaylar/ Çizim Araçları/ Grid işlemine giriniz. Açılan pencerede grid parametrelerini tanımlayınız. Bir önceki işlemde oluşturulan Kutu içerisine grid objelerinin yerleşeceği yeri gösteriniz. Oluşturulan çizim şablonuna dinamik yapıda lejant eklemek için Detaylar/Çizim Araçları/Lejant işlemine giriniz. Tamam butonu ile lejantın yerleştirilmesini istediğiniz konumu belirleyiniz. Çıktıya projeksiyon bilgilerinin otomatik olarak istenilen lokasyonda yansıması için Giriş/Çizim Araçları/Yazı işlemine giriniz. Açılan pencerede Yazı bölümü üzerinde sol tıklayarak açılan makro penceresinden otomatik olarak yazılması istenen değeri seçiniz ve yazıyı ekranda pa a altına yerleştiriniz. Uygulama Menüsü/Kaydet/Şablon Olarak Kaydet işlemine giriniz, oluşturduğunuz çizim şablonunu kaydediniz. Şablon Adını SABLON_1000 giriniz. Tip seçeneğini ise Çizim Şablonu olarak belirleyiniz. Uygulama Menüsü/Aç ile çıktı işlemlerinin yürütüleceği PAFTALAMA.NCZ dosyası proje ekranına yüklenir. Uygulama Menüsü/Çizdir/Çizdir işlemine girerek; Çizdir penceresinde Şablon butonuna tıklayınız. Şablon kısmına kaydettiğiniz SABLON_1000’in çizim şablonu penceresinde yer aldığını gözlemleyiniz. Çıktı şablonu tasarımında ?? ile yerleştirdiğiniz alanların çıktı öncesi giriş pencerelerinin açıldığını gözlemleyiniz ve bu alanlara gerekli bilgi girişlerini yapınız. SABLON_1000 şablonunuzu seçiniz, Ön İzleme butonuna tıklayınız, çıktı şablonu farenin ucunda konum göstermeniz için hazır olacaktır. Proje üzerinde çıktısını almak istediğiniz bölgenin üzerine çizim şablonunu bırakınız. Çizim şablonunu konumlandırdıktan sonra Çizdir penceresinde projenin çıktıda görüneceği hâli görüntülenir (S:153, Şekil 7.74).