Ünite 6: Veri Toplama Araçlarında Bulunması Gereken Nitelikler

Giriş

Ölçme araçlarının sahip olması gereken özellikler güvenirlik, geçerlik ve kullanışlılıktır.

Güvenirlik

Bilimsel çalışmanın en önemli ve birincil koşullarından olan güvenirlik, aynı ölçme aracının ölçümleri arasındaki kararlılık, aynı süreçlerin izlenmesi ve aynı ölçütlerin kullanılması ile aynı sonuçların alınması işlemleridir. Aynı ölçme aracının aralıklı olarak iki ayrı zamanda aynı gruba uygulanması sonucu iki uygulamadan elde edilen puanlar arasında korelasyon hesaplanır. Hesaplanan bu korelasyon katsayısı güvenirlik katsayısı olarak ifade edilmektedir. Ancak korelasyon katsayısı -1.00 ile +1.00 arasında değerler alırken, güvenirlik katsayısı her zaman 0.00 ile +1.00 arasında değerler alır. Güvenirlik katsayısı, ölçme sonuçlarının rasgele hatalardan arınıklığı ölçüsünde üst sınır olan +1,00’e yaklaşır. Ölçme aracının türüne göre güvenirlik katsayısı değişmesine rağmen, genellikle 0.7 ve 1.00 arasındaki değerler, kabul edilebilir düzeyde iyi bir güvenirliğe işaret etmektedir. Dört tür güvenirlik çeşidi vardır.

1. Test- Tekrar Test: Bu yöntem, ölçme aracının aynı gruba belirli bir zaman aralığıyla iki kez uygulanarak, aralarındaki korelasyona bakılmasını ifade etmektedir. Pearson momentler çarpımı korelasyon katsayısı; eşit aralıklı ya da oranlı ölçek düzeyinde elde edilen veriler arasındaki ilişkilerin belirlenmesinde kullanılan bir tekniktir.
2. Eşdeğer (Paralel) Formlar: Bu yöntem, aynı davranışı ölçmek için birbirine eşdeğer iki farklı ölçme aracının her ikisinin de aynı gruba uygulanıp, bireylerin iki ayrı formdan almış oldukları puanlar arasındaki korelasyon katsayısının hesaplanması işlemidir. İki yarım test arasında hesaplanan korelasyon katsayısı testin bütününün değil yarısının güvenirlik katsayısını verir. Bu nedenle testin bütününün güvenirliği daima iki yarı arasında hesaplanan korelasyondan daha yüksektir.
3. İç Tutarlılık: Bu yöntem, farklı soru maddelerinin aynı konuyu ne kadar iyi ölçtüğünü belirlerler. Bu güvenirlik katsayısını hesaplamak için Kuder Richardson formülleri (KR20 ve KR21 formülleri) ve Cronbach Alfa katsayısı kullanılır.
4. Bağımsız Gözlemciler Arası Uyum : Bu yöntemde, birden fazla gözlemcinin birbirinden bağımsız olarak, aynı değişkenleri ölçmeye çalıştıkları durumlarda uygulanır. Güvenirlik hesaplanmasında Korelasyon-Kendall’s Coefficient of Concordance ya da özel değişkenlik (varyans) çözümlemeleri tekniklerinden yararlanılır.

Güvenirliği Etkileyen Faktörler

Bir ölçme aracının bir uygulanmasından diğer uygulanmasına elde edilen sonuçların tutarlığına ifade eden, güvenirliği etkileyen çeşitli faktörler bulunmaktadır. Bunlar testin kendisiyle ilgili faktörler, uygulama koşulları, testi alan öğrenci ya da öğrenci grubu ile ilgili etkenler ana başlıkları altında toplanabilir.

Testin kendisiyle ilgili faktörler; testin uzunluğu, test yönergesinin ve testteki maddelerin ifadesi, test içeriğinin benzeşikliği ve puanlamadaki nesnelliktir.

Uygulama koşulları ise; testin uygulandığı yerdeki koşullar (ısı, ışık havalandırma) ve testi uygulayanların yansızlığı olarak ifade edilebilir.

Testi alan öğrenci ya da öğrenci grubu ile ilgili etkenler; bireyin sürekli ve genel özellikleri, bireyin sürekli ve özel özellikleri, bireyin geçici ve genel özellikleri ve geçici ve özel özellikleridir.

Geçerlik

Geçerlik; ölçme aracının geliştirilme ve kullanılma amacına hizmet etme yeterliğidir.

Geçerlik Türleri

Geçerlik türleri; yüz- görünüş, kapsam, kriter ve yapı geçerliği olarak ifade edilmektedir.

Yüz- görünüş geçerliği: Görünüş geçerliği olan bir test kapsamında neyi ölçtüğü yazılıysa onu ölçüyor görünür.

Kapsam geçerliği: Bir testin ölçmek istediği davranış ve testteki soruların testte ölçülmek istenilen konu kapsamını ölçebilmesidir.

Kritere dayalı geçerlik: Geleceğe yönelik bilgiler için testlerden ne derece yararlanılabileceği hakkında bilgiler vermektedir. Kritere dayalı geçerliğin, uyum-benzer ölçekler geçerliği ve yordama geçerliği olmak üzere iki türü bulunmaktadır.

• Uyum- benzer ölçekler geçerliği: Geçerliği daha önceden belirlenen test ile aynı değişkeni ölçtüğü ileri sürülen ve yeni hazırlanan test arasındaki korelasyon, yeni testin uyum ya da benzer ölçekler geçerliğidir.
• Yordama geçerliği: Ölçeğin ölçtüğü özellik ile ilişkili ilerdeki bir zamanda elde edilen ölçüt ölçüleriyle korelasyondur.

Yapı geçerliği: Ölçülmek istenen niteliklerin ölçülüp ölçülmediğinin araştırılması ile ilgili olarak ortaya çıkan durumlar hakkında bilgi verir. Birleşme-aynılık geçerliği ve ayırt etme (discriminant) geçerliği olmak üzere iki türü vardır.

• Binişme- aynılık geçerliği: Ölçme aracının aynılık geçerliği eldeki ölçme aracının sonuçları ile aynı yapıyı ölçmeyi amaçlayan alternatif ölçümler arasındaki binişme derecesini gösterir.
• Ayırt etme geçerliği: Bir ölçeğin farklı yapıları ölçen ölçme araçlarıyla olan ilişkisi düşükse onun ayırt etme geçerliği yüksektir.

Güvenirlik ve geçerlik ilişkisi: Güvenirlik geçerlik için gerekli koşuldur, fakat yeterli koşul değildir. Bir test geçerli olmak için güvenilir olmak zorundadır.

İç ve Dış Geçerlik

İç geçerlik; varılan bir nedensel ilişkide, sonucun bilinen nedenlerle gerçekten açıklanabilirliğidir. Katılımcıların özelleri, katılımcı kaybı, yer, veri toplama, ölçme etkisi, zaman, olgunlaşma ve uygulama süreci gibi faktörlerden etkilenmektedir.

Dış geçerlik ise; örnek bir grup üzerinde, araştırma koşulları içerisinde varılan bir sonucun evrene genellenebilirliğidir. Ölçme-bağımsız değişken etkileşimi, yanlı seçim, bağımsız değişken etkileşimi, deneme tepkisi ve bağımsız değişkenlerin etkileşimi dış geçerliği etkileyen faktörlerdir.

Araştırmalarda iç ve dış geçerlik dengesinin sağlanması gerekmektedir. iç ve dış geçerliklerin sağlanması birbirine ters işleyen süreçleri gerektirmektedir.

Kullanışlılık

Bir ölçme aracının sahip olması istenilen niteliklerden birisi de kullanışlıktır. Bir ölçme aracının kullanışlığı; geliştirilmesinin, çoğaltılmasının, uygulanmasının ve puanlanmasının kolay ve ekonomik olmasını ifade eder.

Nitel Araştırmalarda Geçerlik ve Güvenirlik

Nitel araştırmalarda geçerlik araştırma sonuçlarının doğruluğuyla ilgilidir. İç geçerlik araştırmacının ölçmek istediği veriyi, kullandığı yöntem ve araçla gerçekten ölçüp ölçemeyeceğini araştırır. Dış geçerlik ise kullanılan veri toplama aracının benzer gruplarda benzer sonuçlar verip vermeyeceğidir.

Nitel araştırmalarda güvenirlik araştırma sonuçlarının tekrar edilebilirliğiyle ilgilidir. İç güvenirlik başka araştırmacıların aynı veriyi kullanarak aynı sonuçlara ulaşıp ulaşamayacağıyla ilgili iken dış güvenirlik araştırma sonuçların benzer ortamlarda aynı şekilde elde edilip edilemeyeceğiyle ilgilidir.

Nitel araştırmalarda geçerlik

Nitel araştırmalarda geçerlik, araştırmacının araştırdığı olguyu, olduğu gibi ve yansız olarak yansıtmasıdır. Nitel araştırmalarda betimleyici, yorumlayıcı, kuramsal, genelleyici ve değerlendirici geçerlik olmak üzere beş tür geçerlikten bahsedilebilir.

Betimleyici geçerlik , anlamı değiştirilmeden, araştırmacının kendi düşünceleriyle seçicilik yapılmadan oluşturulan ve araştırılan konuyu bütün gerçekliğiyle doğru bir şekilde ortaya koymaktır .

Yorumlayıcı geçerlik, araştırmanın, araştırılan kişileri ya da durumları yansıtan, çoğu kez de kişilerin kelimeleri, yorumlamaları, amaçlarını ortaya koyar.

Kuramsal geçerlik, araştırmanın araştırılan olguyu açıklama derecesidir.

Genelleyici geçerlik, bir araştırmanın verileriyle oluşturulan kuramın benzer durumları anlamada yararlanılması ve genellenebilemsidir.

Değerlendirici geçerlik, araştırmacı, araştırma verilerine göre araştırılan kişi ya da durum hakkında değerlendirmede bulunmadır.

Nitel araştırmalarda güvenirlik

Nitel araştırmalarda güvenirlik, toplanan verilerin, kendi içinde tutarlığı, araştırmayı yapanlar ve araştırma raporunu okuyanlar için verilerin anlamlı oluşuyla sağlanmaktadır.

Nitel araştırmalarda güvenirliğin sağlanmasında; veri çeşitlemesi, verilerin doğrulanması ve araştırma sürecinin betimlenmesi gibi stratejiler kullanılır.

Dış güvenirliğin sağlanması için araştırmacının araştırma içindeki konumunu belirginleştirmesi, veri kaynağı olan bireylerin açık bir biçimde tanımlanması, araştırma sürecindeki sosyal ortam ve süreçlerin tanımlanması, elde edilen verilerin analizinde kullanılan kavramsal çerçeve ve varsayımların ayrıntılı biçimde tanımlanması, veri toplama ve analiz yöntemlerinin ayrıntılı biçimde açıklanması gereklidir. İç güvenirliğin sağlanması için ise toplanan verilerin betimsel bir yaklaşımla sunulması, aynı araştırmaya birden fazla araştırmacının dahil edilmesi, gözlem yoluyla elde edilen bulguların görüşmeler yoluyla doğrulanması gerçekleştirilmektedir.