Ünite 8: Araştırmaların Raporlaştırılması

Araştırma Raporu

Bilimsel araştırmalarda veriler toplandıktan ve araştırma amaçları doğrultusunda verilerin gerekli analizleri yapıldıktan sonra elde edilen sonuçların konuya ilgisi olan kişilerce paylaşılması gerekmektedir. Bilimsel bir araştırmanın neden yapıldığı, varsa sınanan hipotezleri, araştırma modeli, verilerin analizi ve kullanılan istatistiksel teknikler ile araştırma sonuçlarının sistemli bir şekilde yazılı hale getirilmesine araştırma raporu adı verilmektedir. Araştırma raporunu hazırlama sürecine raporlama adı verilmektedir.

Araştırma Raporunun Yapısı

Araştırma raporu, kapak sayfası, öz/özet, giriş, yöntem, bulgular, tartışma, kaynakça ve ekler bölümünden oluşur. Gerekli görüldüğünde dipnotlar ve teşekkür notları da araştırma raporuna eklenebilir (s: 168, Tablo 8.1).

Kapak Sayfası: Kapak sayfasında araştırma raporunun başlığı, yazar(lar)ın ve bağlı bulunulan kurumun adı yer alır. Bir başka deyişle araştırma ve araştırmacının bölüm tanıtıldığı bölümdür. Bu bölüm çalışma hakkında okuyucuya konuyla ilgili ön bir bilgi verdiği için başlık çok önemlidir. Bu nedenle başlık çalışmanın ana şkrini basitçe özetlemeli, kullanılan temel değişkenler ya da aralarındaki ilişkiler vurgulanmalıdır. Bir başka deyişle başlık tek başına yeterince açıklayıcı olmalıdır. Başlıklarda tercih edilen kelime sayısı 10 ile 12 arasındadır (Büyüköztürk, Kılıç, Akgün, Karadeniz ve Demirel, 2008) (s: 169, Şekil 8.1).

Öz-Özet: Araştırmayı kısaca tanıtmak üzere hazırlanan özet sayfadır. Öz’de problem, amaç, yöntem, bulgular, sonuç ve öneriler hakkında temel bilgiler yer almalıdır. Bazı araştırmacılar araştırmanın bütünü okumak yerine sadece özet bölümünü okuyarak bir şkre ulaşmak isterler. Bu nedenle özetin, okuyucuya araştırmayı inceleyip incelememe kararını verdirebilecek bir kapsamda yazılması gerekir.

İyi bir özetin özellikleri aşağıdaki gibi sıralanabilir:

• Kısa olmalı, ilgili kurumun öngördüğü boyutu aşmamalıdır.
• Araştırmanın diğer bölümlerinden bağımsız olarak başlı başına araştırmanın bütününü içerecek şekilde olmalıdır.
• Okuyucuya problem, yöntem, bulgular ve sonuçlar hakkında özet bilgiler sunmalıdır.
• Özetin akışı, araştırma raporunun akışıyla paralel olmalıdır.
• Özeti okuyan araştırma raporunun nasıl bir içeriğe sahip olduğu konusunda fikir sahibi olmalıdır.
• Nesnel ve kolayca okunabilecek şekilde yazılmalıdır.

Giriş: Giriş bölümü; araştırma probleminin sunulduğu, problemle ilgili önceki çalışmaların özetlendiği, yapılan araştırmanın hangi amaçla yapıldığı, amaca ulaşılınca elde edilmesi beklenen kuramsal ve pratik yararın neler olacağı bir başka deyişle önemin yanı sıra var olan sınırlılıkların belirtildiği bölümdür. Araştırmanın giriş bölümünde araştırmanın amacı, önemi, kapsamı belirtilmelidir. İyi bir girişin özellikleri;

• Araştırmanın hangi gerekçelere dayanarak yapıldığı, önemi belirtilmelidir.
• Araştırma probleminin tanımı verilmelidir.
• Geçmişte problemle ilgili önemli çalışmaların kaynak taraması sonuçları kısaca verilmelidir.
• Araştırma ile ilgili sorunların algılanma biçimi, çözüm yolları konusunda genel yaklaşımlar açıklanmalıdır.
• Araştırmanın genel ve özel çizgileriyle ortaya konulmasında bilimsel yaklaşımların hangi yararları sağlayabileceği ve yararların boyutları açıklanmalıdır.
• Araştırmanın bilime, insanlığa, ülkeye, bölgeye, uygulamaya yapacağı katkılar belirtilmelidir.
• Araştırmanın amaçları maddeler halinde ya da cümle içinde ayrıntılarıyla birlikte verilmelidir.

Yöntem: Yöntem bölümü araştırma deseni, araştırmaya katılanlar (katılımcılar, evren ve örneklem, çalışma grubu), kullanılan ölçme araçları ile verilerin toplanması ve çözümlenmesi hakkında bilginin verildiği bölümdür.

Araştırma deseni: Araştırmanın, temel deseninin/modelinin (tarama, deneysel vb.) ve özelliklerinin açıklandığı bölümdür. İdeal ortamın temsilcisi olan model yalnızca önemli görülen değişkenleri içine alacak biçimde gerçek durumun özetlenmiş halidir. Araştırma deseni/modeli ise araştırmanın amacına uygun ve ekonomik olarak verilerin toplanması ve çözümlenebilmesi için gerekli koşulların düzenlenmesidir.

Katılımcılar: Araştırmaya katılanların demografik özellikleri, araştırmaya niçin seçildikleri, nasıl seçildikleri (yansız, tabakalı, ölçüte dayalı, vb.) farklı gruplara nasıl atandıkları (yansız) ve katılım esasları (gönüllülük) bu bölümde belirtilir. Gerekli görüldüğünde evrene ilişkin tanımlayıcı bilgilere de burada yer verilir. Böylelikle araştırma bulgularının hangi gruplara genellenebileceği de belirtilmiş olur (s: 172, Örnek).

Kullanılan ölçme araçları: Bu bölümde araştırmada kullanılan her türlü ölçme aracı (test, anket, ölçek, görüşme formu, gözlem formu, vb.) tanıtılır. Kullanılan ölçme araçlarının kaç maddeden (sorudan) oluştukları, geçerlik ve güvenirliklerine ilişkin bilgiler de bu bölümde verilir. Araştırmada kullanılan ölçme araçları yer kaplayacağı düşüncesiyle araştırma raporunun içinde değil, raporunda sonunda yer alan ekler bölümünde verilir (s: 172, Örnek).

Verilerin toplanması ve çözümlenmesi: Bu bölümde araştırmacı veri toplama araçlarının uygulamasına ilişkin aşamalara ve verilerin çözümlenmesinde kullandığı analizlere yer verir (s: 173, Örnek).

Bulgular: Bulgular bölümünde toplanan veriler ile verilerin analiz sonuçları sunulur ve araştırmanın temel bulguları özetlenir. “Araştırma bulgusu, amaçlar doğrultusunda yapılan aramadan sonra, problemin çözümüne ışık tutucu nitelikteki bilgidir”.

Bu bölümde araştırma amaçları doğrultusunda istatistiksel analiz yöntemleri ile sınanan veriler sonucunda elde edilen bulgular tablolar (çizelgeler) halinde sunulur.

Tartışma: Elde edilen bulguların yorumlandığı ve sonuçların vurgulandığı bölümdür.

Benzer araştırmaların bulguları ile araştırmacının elde ettiği araştırma bulguları arasındaki benzerlikler ve farklılıklar bu bölümde belirtilir. Araştırmacı kendi yorum ve görüşlerine tartışma bölümünde yer verdiği gibi araştırmanın güçlü ve eksik yönleri ile alanyazına katkısı da yine bu bölümde sunulur. Yorum çok yönlü olduğu için bulgulara ne kadar değişik açılardan bakılabilir ve değerlendirilebilirse, yorumun geçerliliği de o derece artar. Bu nedenle bulguların yorumlanmasında araştırmacının araştırma alanına hâkimiyeti ve deneyimleri de önem kazanmaktadır. Bu bölümde her bulgunun hem uygulama açısından hem de kuramsal açıdan ne anlama geldiğinin ayrıntılı olarak tartışılması gerekir. Tartışma bölümü araştırma bulgularından yola çıkarak uygulamaya yönelik ve kuramsal önerilere yer verilerek sonuçlandırılır. İyi bir tartışma bölümünün sahip olması gereken özellikleri Day, aşağıdaki gibi sıralamaktadır:

• Elde edilen sonuçlar mümkün olduğunca açık ifade edilmelidir.
• Çalışmanın kuramsal yanları yanında olası pratik uygulamaları da tartışılmalıdır.
• Sonuçların gösterdiği ilkeler, genelleştirmeler ve ilişkiler sunulmalıdır. Sonuçlar tekrarlanmamalıdır.
• İstisnalara, ilgi kurulamayan, uzlaşma olmayan noktalara işaret edilmeli, uyumlu olmayan verileri örtmeye çalışma veya eritme yollarına gidilmemelidir.
• Sonuçların ve yorumların daha önce yapılmış çalışmalarla nasıl uyum içinde olduğu (veya zıt olduğu) gösterilmelidir.

Kaynakça: Metin içinde kaynakça bağlacı ile kaynak gösterilen her türlü eserin (makale, bildiri, kitap, web sayfası ve diğer yayın türleri) yazar soyadlarına göre alfabetik sırada verildiği bölümdür. Bu bölümde başkalarına ait olan, araştırmada kullanılan fikir, düşünce ve materyallere ilişkin bilgilere, sahiplerinin haklarının teslim edilmesi ve başka araştırmacıların da kullanabilmeleri için belli bir sistematik ve alfabetik düzen içerisinde yer verilir (Altunışık ve diğerleri, 2005).

Kaynakçada bulunan tüm kaynakların metin içerisinde yer alması gereklidir.

Metin İçinde Kaynak Gösterimi

Bu bölümde metin içinde kaynak gösterimin de APA (American Psychological Association, 2001) referans olarak alınmıştır.

Tek yazarlı, tek çalışma (Yazarın Soyadı, tarih): Eğer araştırmanızda kaynak olarak tek yazarlı bir çalışma var ise parantez içinde yazarın soyadı ve yayının yılına ilişkin bilgilere yer verilir (s: 175, Örnek).

İki yazarlı, tek çalışma (Yazarların Soyadları arasında “ve”, tarih): Eğer araştırmanızda kaynak olarak iki yazarlı tek bir çalışma var ise parantez içinde birinci yazarın soyadı “ve” ikinci yazarın soyadı ile yayının yılına ilişkin bilgilere yer verilir (s: 175, Örnek).

Üç-dört-beş- yazarlı tek çalışma: Metin içinde ilk atıfta bulunulan yerde parantez içinde özgün çalışmadaki sırayla yazar soyadları ve yayın tarihi verilir.

İkinci kez aynı çalışmaya atıfta bulunulacağında ilk yazarın sonra “ve diğer.” (ve diğerleri) ya da “ve ark.” (ve arkadaşları) ifadeleri kullanılır. Örneğin; (Jung ve diğerleri, 2002), (Odabaşı ve diğerleri, 2012). Eğer hazırlanılan rapor İngilizce ise “ve” yerine metin içinde “and” parantez içinde ise “&” işareti kullanılmalıdır. Aynı zamanda ve arkadaşları/diğerleri yerine “et al.” ifadesi kullanılır.

Altı ve daha üssü yazarlı tek çalışma: (Odabaşı, Kurt, Akbulut, Kuzu, Dönmez, Şahin-İzmirli ve Ceylan, 2011) şeklinde bir kaynağa sahipseniz sadece ilk yazarın soyadı “ve diğer.” (ve diğerleri) ya da “ve ark.” (ve arkadaşları) ile kullanılmalıdır.

Ancak altıdan çok yazarlı yayınlarda kaynakçada ilk altı yazarın ön adlarının baş harşeri ve soyadlarını yazılır, arkasından Türkçe metinlerde vd. İngilizce metinlerde et al. ifadesi kullanılır.

Kurumların yazar olduğu yayın: Kurumun yayınına ilk defa atıfta bulunulduğunda kurumun tam adı, ardından kısaltması ve tarih verilmelidir. Sonraki kullanımlarda sadece kısaltma ve tarih verilmelidir.

Aynı yazar, birden fazla yayın : Farklı yıllar (Kurt ve Odabaşı, 2010, 2011). Aynı yıl (Kurt ve Odabaşı, 2010a, 2010b).

Metin Sonunda Kaynak Gösterimi

Bu bölümde sıklıkla kullanılan APA (American Psychological Association, 2001) kaynakça yazma şekli referans olarak alınmıştır.

Üç Yazarlı Kitap: Birinci yazarın soyadı, Adının baş harfi, İkinci yazarın soyadı, Adının baş harfi ve Üçüncü yazarın soyadı, Adının baş harfi. (Yıl). Kitabın adı (Baskı sayısı). Basım Yeri: Yayınevi.

Çeviri Kitap: Yazarın soyadı, Yazarın adının baş harfi. (Yıl). Kitabın adı (Baskı sayısı). (Çevirmenin adının baş harfi. Çevirmenin soyadı, Çev.). Basım Yeri: Yayınevi. (Orijinal çalışma basım tarihi Tarih.)

Tek Editörlü Kitap: Editörün soyadı, Editörün adının baş harfi. (Ed.). (Yıl). Kitabın adı (Baskı Sayısı). Basım Yeri: Yayınevi.

Editörlü Kitaptan Bölüm: Yazarın soyadı, Yazarın adının baş harfi. (Yıl). Bölümün adı. Editörün adının baş harfi. Editörün soyadı, (Ed.), Kitabın adı (Baskı sayısı) içinde (Bölümün sayfa aralığı). Basım Yeri: Yayınevi.

Süreli Yayınlarda Tek Yazarlı Makale: Yazarın adının baş harfi. (Yıl). Makalenin adı. Süreli Yayının Adı, cilt (süreli yayının sayısı), sayfa aralığı.

Süreli Yayınlarda İki Yazarlı Makale: Birinci yazarın soyadı, Adının baş harfi. ve İkinci yazarın soyadı, Adının baş harfi. (Yıl). Makalenin adı. Süreli Yayının Adı, cilt (süreli yayının sayısı), sayfa aralığı.

İnternet Sitesi: Yazarın soyadı, Yazarın adının baş harfi. (Yayınlanma veya güncellenme tarihi). Başlık. Alınma tarihi, internet adresi.

Tez: Yazarın soyadı, Yazarın adının baş harfi . (Yıl). Başlık. Yayınlanmamış yüksek lisans/doktora tezi, Üniversitenin adı. (şehrin adı üniversitenin içinde geçmiyorsa şehrin adı)

Yayınlanmış Bildiri Kitabı: Yazarın soyadı, Yazarın adının baş harfi. (Yıl). Çalışmanın başlığı. Bildiri Kitabının Adı içinde (sayfa aralığı). Bilimsel etkinliğin yapıldığı yer.

Ekler

Bir araştırma raporunda ekler bölümüne kaynakçadan sonra yer verilir. Bu bölümde araştırma sürecinde kullanılan/geliştirilen ölçme araçları (ölçek, anket, başarı testi, vb.) sunulur. Kullanılan ölçme araçlarının yanı sıra gerekli birimlerden alınmış izin yazıları da ekler bölümünde yer alır. Sunulan eklerden her biri ayrı sayfada yer almalı ve büyük harflerle sıralanmalıdır (örneğin EK 1). Ekler bölümünde yapılan bu sıralama metin içerisinde Ek’e atıfta bulunurken de kullanılmalıdır (s:181, Örnek).

Tablolar, şekiller

Araştırma raporunda tablolar ile rakamsal bilgilerin yanı sıra rakamsal olmayan bazı bilgi ve verilerin bütün halinde görünebilmesi, ekonomik ve düzenli bir biçimde sunumu sağlanır. Araştırmalarda tablo oluştururken bazı hususlar göz önünde bulundurulmalıdır. Bunlar Kökdemir ve diğerleri (2004) tarafından aşağıdaki gibi sıralanmıştır:

• Tablonun sıra sayısı ve adı tablonun üstünde, başlığın her kelimesinin ilk harfi büyük ve başlığın tamamını italik şekilde düzenlenmelidir.
• Bir - iki cümleyle özetlenebilecek verilerin tablolaştırılması gerekmemektedir.
• Aynı ya da benzer veriler birden fazla tabloda sunulmamalıdır.
• Bir tablo/şekil kullandığında metin içinde bunlara atıfta bulunulması gerekmektedir (s: 181, Örnek).

Araştırma raporunda şekil kullanılacaksa ve bu şekil bir kaynaktan alınmışsa şeklin altında alınan kaynağa ilişkin bilgilere mutlaka yer verilmelidir. Şekil uyarlanmış olsa bile uyarlandığı kaynağa yer verilmeli ve uyarlama olduğu belirtilmelidir (s: 181, Örnek).

Rapor Yazımında Dikkat Edilmesi Gerekenler

Raporda konuyla ilgili kişilerle mesajı paylaşabilmek için iletilmek istenen mesajın anlaşılır ve net olmasına dikkat edilmelidir. Bu nedenle raporda yazım ve imla kurallarına uygun, düzgün ve yalın bir Türkçe kullanılmalı, metin anlaşılması zor ifadelerden arındırılmalıdır. Bir başka deyişle mesaj, açık, anlaşılır, basit bir biçimde ortaya konmalıdır.

Araştırma raporunda sunulan bilginin özgünlüğüne ve bilimsel etik kurallara uygunluğuna özen gösterilmelidir. Ancak son yıllarda gelişen teknolojiyle birlikte etik kuralların daha çok ihlal edilir olduğu görülmektedir. Farklı nedenlerle etik dışı davranışlar gerçekleştiriliyor olsa da Türkiye Bilimler Akademisi’nin (TÜBA) (2002) hazırlamış olduğu raporda bilimde etik dışı davranışların nedenleri; eğitim eksikliği, bireysel özellikler, bilimde niceliğin niteliğin önüne geçmesi ve mali nedenler olmak dört başlık altında toplanmıştır (Uçak ve Birinci, 2008). Etik dışı davranışları Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK) (2006) aşağıdaki gibi listelemektedir (Odabaşı, Birinci, Kılıçer, şahin, Akbulut ve Şendağ, 2007):

Uydurma: Araştırmada bulunmayan verileri üretmek, bunları rapor etmek veya yayımlamak.

Çarpıtma: Değişik sonuç verebilecek şekilde araştırma materyalleri, cihazlar, işlemler ve araştırma kayıtlarında değişiklik yapmak veya sonuçları değiştirmek.

Gizleme: Yapılan araştırma sonucunda elde edilen bulguların bazılarının, özellikle de araştırmacının beklentileri doğrultusunda çıkmayan bulguları rapor etmemek.

Aşırma: Başkalarının fikirlerini, metotlarını, verilerini, yazılarını ve şekillerini sahiplerine atıf yapmadan kullanmak.

Duplikasyon: Aynı araştırma sonuçlarını birden fazla dergiye yayım için göndermek veya yayımlamak.

Dilimleme: Bir araştırmanın sonuçlarını, araştırmanın bütünlüğünü bozacak şekilde ve uygun olmayan biçimde parçalara ayırarak çok sayıda yayın yapmak.

Destek belirtmeme: Desteklenerek yürütülen araştırmaların sonuçlarını içeren sunum ve yayınlarda destek veren kurum veya kuruluş desteğini belirtmemek.

Yazar adlarında değişiklik yapma: Araştırma ve makalede ortak araştırıcı ve yazarların yazılı görüş birliği olmadan, araştırmada ve makalede aktif katkısı bulunanların isimlerini çıkartmak veya yazarlıkla bağdaşamayacak katkı nedeniyle yeni yazar(lar) eklemek veya yazar sıralamasını değiştirmek.

Aşırmacılık (plagiarism): Başka bir yazarın cümlelerini tırnak içinde veya kaynak göstermeden aynen alarak kullanmadır.

Diğer: Araştırma ve bilimsel etik ilkeleriyle bağdaşmayan diğer davranışlarda bulunmak.

Başka araştırmacının yayınının bir bölümü gerekli ise araştırma raporunda kullanılabilir. Bu durumda alıntı yapılan bölüm özgün kaynaktan eksiksiz ve hatasız aktarılmalı ve alıntının kaynağı metinde sayfa numarası ile birlikte verilmeli ve kaynakçada belirtilmelidir.

Eğer alıntı 40 kelimeden kısaysa çift tırnak içinde ve metinle birlikte verilmelidir.

Araştırma raporu, beyaz, 80 gr., A4 kağıda yazılmalıdır. Sayfa düzeni içerisinde, yazı alanı olarak, raporun yayınlandığı yere göre değişmekle birlikte sayfa kenarlarından 2.5 cm (1 inch) boşluk bırakıldıktan sonra kalan kısım ve kâğıdın sadece ön yüzü (tek yüzü) kullanılmalıdır. Rapor “Times New Roman” yazı tipi, 12 punto harf boyutu, 1.5 satır aralığıyla yazılmalıdır.