Ünite 2: Barınma-Konut Kavramı ve Konut Türleri

Giriş

Temel gereksinmelerimizden olan barınma, konut ve ev kavramlarının tanımlaması yapılarak, konutu oluşturan bölümler, mekânlar, eylemler ve eylem alanları ile konut tipolojisinde yaygın olarak adı geçen tiplerin açılımları yapılmıştır.

Barınma ve Konut Kavramı

Konut birey ve aile için temel gereksinimlerinden birini karşılayan bir barınak iken, toplum için sosyal, ekonomik ve mekânsal içeriği olan bir olgu olmakta, toplumsal sistem içinde en küçük ölçekteki mekân planlama birimi olarak yorumlanmaktadır. Konut insanın mutluluğu için eylemlerini rahatlıkla sürdürebileceği yaşam ortamını sağlayan mekânlar bütünüdür (Eruzun, C.,1988: 49). Bu mekânlar bütünü; aile tipleri, aile strüktürü, kültür grupları, gelir dilimleri, aile bireylerinin yaş ve cinsiyetleri ve onların hayat biçimlerine göre değişiklikler gösteren bir bütündür. Bu faktörlerin herhangi birindeki değişiklik konut yaşam biçimini değiştirebilecektir (Dülgeroğlu, Y., 1995:80).

Daha genelde konut, insanın doğal, fiziksel ve toplumsal çevresi ile ilişkilerinin aracıdır. Güneş ışığı, manzara, temiz hava gibi doğanın ve fiziksel çevrenin olumlu, insan için gerekli etkilerinden yararlanmayı sağlarken, soğuk, yağış, gürültü gibi insanın fizyolojik ve psikolojik sağlığına zararlı olumsuz etkilerinden korumaktadır.

Konutun Barındırdığı İşlevler

Konutlar kullanıcılarının temel gereksinmelerini gidermek için yaptığı belirli bir dizi eyleme göre tasarlanarak donatılır. Temel gereksinmeler amaç açısından aynı olmasına rağmen büyüklük ve kapsam açısından değişmektedir. Bu gereksinmelerin karşılığı olan eylemler insana dayalı olduğundan ve insan boyutları da ölçüt olarak alındığından tek eylemler değişmemektedir.

Konutta Mekânların İşlevsel Açılımı ve Eylem Alanları

Konutta bulunan mekânların açılımları kullanıcıların istekleri doğrultusunda yapılmaktadır (S:31, Tablo 2.2).

Eylem alanları, eylemin yapılacağı donatı elemanı ile birlikte eylemi yaparken gerekli olan insan boyutlarının, birlikte düşünülmesi ile elde edilen boyutları içerir. Eylem alanları toplamına sirkülasyon alanlarının eklenmesi ile de mekanların minimum boyutlarına ulaşılır.

• Yaşama mekanı, mutfak: Oturma, dinlenme, misafir kabul etme, çalışma, boş vakit eylemleri (kitap okuma, tv izleme vb.), yemek hazırlama, yemek servisi, yemek yeme, depolama.
• Ortak bölümler: Vestiyer (depolama), wc-lavabo.
• Yatma mekanı, banyo: Kişisel temizlik-bakım, çamaşır yıkama/kurutma, tuvalet, giyinmedepolama, yatma-uyuma, dinlenme, çalışma.
• Balkon-teras gibi dışa açık bölümler: Dinlenme, kitap okuma, yemek yeme vb.

Konut Türleri

Konut türleri;

• Kentsel ve
• Kırsal kesimde olmak üzere iki ana başlık altında incelenebilir (S:32, Tablo 2.3).

Kentsel Kesimde

Apartman

Çok aile konutu olan apartman, bir çekirdek etrafında mümkün olduğu kadar çok konut birimini toplamak amacıyla geliştirilmiş bir konut türüdür. Apartmanlar, tek blokta birçok katı bir araya getirerek çok katlı siteler, kule bloklar oluşturabilirler. Geniş alanlarda, küçük-büyük toplu konut yerleşimleri içinde yer alırlar. Kent içinde dar alanlarda yapıldıklarında tek parsel üzerindeki imar yönetmeliklerine uymak zorundayken kent dışında elde edilen mevzi imar kuralları, yapımlarını denetler. Apartman dairelerinin bir araya gelişleri açısından 3 grupta incelenebilir (S:33, Şekil 2.2):

• Nokta Blok: Düşey prizma görünümünde olan nokta blokta yükseklik, dar tabana oranla oldukça fazladır. Genellikle 6 kattan yüksek, asansörlü ve çöp bacalıdır.
• Duvar Blok: Çok aileyi barındıran duvar blok konutlar, mimari açıdan uzun ve düz kütleler oluştururlar. Alçak ya da yüksek yapılabilirler. Bloklarda birden fazla merdiven, asansör evi olabilir.
• Parçalı Blok: Uzun duvar blokların monotonluk ve büyük ölçek sakıncalarını ortadan kaldırıp onları hareketlendirmek ve blok ölçeğini insanileştirmek amacıyla parçalı blok tasarımı ortaya çıkmıştır.

Az Katlı Evler

Tek aile için bağımsız yaşam isteği, bu evlerin çıkış noktası olmuştur (S:34, Şekil 2.3). İdeal oturma, yemek yeme ve oyun oynama olanakları sağlamak üzere yapılan müstakil/az katlı evler, bir yerleşme oluşturduklarında kullanıcılara insani ve rahat bir yaşam sunarken bir yandan da oturma bahçesi köprüsü ile iç ve dış mekân bağlantısını kurmuş olurlar.

• Bahçelievler : Bir bahçe içinde inşa edilmiş tek aile evleri, genellikle maliyeti yüksek olan evlerdir. Bahçeli olması nedeniyle çocuklu ailelerin tercih ettikleri bir tiptir (S:34, Şekil 2.4).
• Sıra Evler: Sıra ev iki tarafı kapalı, tek veya iki aile için inşa edilmiş ev tipidir. Her iki konutun ortak bir girişi, rüzgârlığı ve bağımsız girişleri vardır. Sıra konutun her durumda uygulanan ana ilkesi oturma mekânlarının cadde yönünde olması, bahçe tarafında ise yatak odaları gibi daha özel mekânlar bulunmasıdır (S:35, Şekil 2.5).
• İkiz Evler : Yan duvarlarından birini komşu bina ile paylaşma, bu konutun en belirgin özelliğidir. Ortak duvarın tesisat duvarı olarak tasarlanması sonucunda bina maliyeti açısından tek eve göre çok daha ekonomiktir (S:36, Şekil 2.6).
• Teras Evler: İki gurupta incelenir
  • Doğal Teras Yapılar: Doğal teras yapılar, eğimli yapı arsasının düşümüne uyarak, birbiri üzerinde düşey olarak kademelenen yapı birimlerinden oluşur (S:36, Şekil 2.7).
  • Serbest Teras Yapılar: Serbest teras tipi yapılar, düz yapı arsası üzerinde, fonksiyonel gereksinmelere göre, konut katlarının birbiri üstünde yapay olarak kaydırılmaları sonucu ortaya çıkar (S:37, Şekil 2.8).
• Avlulu Evler: Avlu, yapıların orta kısmında bulunan, tercihe göre üstü açık ya da kapalı olan geniş bölümdür. Mimarlıkta atriyum olarak da adlandırılır.

Büyük Konutlar

Konak, köşk, kasır, villa gibi büyük konutlar bu grupta incelenebilir (S:38, Şekil 2.9). Bu konutlar genellikle büyük ve gösterişlidir. Fonksiyon olarak bir konutun barındırması gereken mekânları bünyesinde barındırır, bunlara ilave olarak hizmetlilerin çalıştığı ve barındığı mekânlar ile ilave servis mekânlarını da içerir. Günümüzde villa iki ya da üç katlı müstakil konutların genel tanımlaması için kullanılmaktadır. Bu nedenle diğer büyük konutlar kadar özel olmadıkları söylenebilir.

Toplu Konut

Önceden planlanmış belli bir yerleşim bölgesinde vatandaşa devletin açtığı kredi yardımları ve katkılarıyla oluşturulan ya da özel yükleniciler tarafından yaptırılan yapılar bütünüdür.

Sosyal Konut

Sosyal konutun ortaya çıkış nedeni, devletin, gecekonduya alternatif çözüm üretmek yoluyla gecekondunun doğurduğu olumsuz sonuçları ortadan kaldırmak çabasıdır.

Sosyal konutlar ; apartman gibi tasarlanmış, asansör sınırında olan ve 6 kattan az yükseklikte bitmiş konutlardır.

Lojman Konut

Kamu kurumlarında ya da özel sektörde çalışan kişiler için, parasız ya da az bir kira karşılığında barınma olanağının sağlandığı bir konut türüdür.

Bekâr Evi ve Yurtlar

Ülkemizde bekarlara yönelik barınma mekanları “apart” olarak tabir edilen bir konut tipi için kullanılır. Yurtlardaki kullanım da benzerdir. Bir bölümünde yeme içme, temizlik olanağı yurt idaresi tarafından karşılanır. Ortak çalışma, dinlenme, çamaşır yıkama, ütü mekânları ve banyo-wc düşünülür.

Yaşlılar Evi (Huzurevi)

Türkiye’de 60 yaş ve üzerindeki muhtaç yaşlıları korumak, bakmak, sosyal, psikolojik ve fiziksel gereksinimlerini karşılamak, sürekli bakıma ve rehabilitasyona gereksinim duyanlara vatandaşların, ücret veya belirli bir bağış karşılığında kaldıkları bakım evleridir.

Güncel Konut Türleri

Stüdyo Tipi Daireler: Büyüklüğü 30 ila 65 m2 arasında değişen küçük konutlar bu grup içerisinde yer alırlar. Genellikle bekârlara ve öğrencilere hitap eden ve 1+1 olarak inşa edilen konutlardır.

Loft : Loft yaşam, endüstriyel kullanım için inşa edilmiş alanları evcil alanlara dönüştürmek için endüstriyel amaçlı kullanılan binalara (fabrika, atölye vb.) yerleşmeleriyle başlamıştır

Üretim yapıları olmaları gereği, loftların en önemli özelliği, geniş kullanım alanını ayıran duvarların olmaması ve tavanların yüksek olmasıdır (S:40, Şekil 2.10).

Rezidans (Condominium) : Kent merkezinde nokta blok formunda inşa edilen ve sadece üst gelir grubuna hitap eden meskenlerdir.

Rezidanslar, lüks otel konforunda yeni servis olanakları sunmaya başlamıştır. Bu özelliklerin başında konsiyerj, özel günler için aşçı temini, tamir dekorasyon, bakıcılık, alışveriş, kendi içinde restoran, kafe, kuaför, oto yıkama, servis gibi özellikleri barındırmasıyla bir işletme sistemi oluşturmaktadır.

Konsiyerj, büyük otellerde müşterinin otel dışındaki iş ayarlamalarını yapan birimin adıdır.

Dışa Kapalı Konut Siteleri: Dışa kapalı siteler, temelde evin tarihsel süreçte geçirdiği dönüşümlere işaret eden, küreselleşme çağına özgü yeni bir konut türüdür.

Kentin yoğun dokusundan ayrışarak uzaklık hem de hayat tarzında bir mesafe koyan dışa kapalı konut siteleri içinde villa, konak, müstakil ev ve apartmanları barındıran, ortaüst ve üst sınıflara hitap eden özel ve lüks konut alanlarıdır

Kırsal Kesimde

Köy Evi

Kırsal bölgede çoğunlukla yapı ustaları tarafından inşa edilirler. Tarım ve hayvancılık yaşayanların temel gelir kaynağı olduğu için evler çoğunlukla bahçelidir ve bahçede üretimin yapıldığı bir mekândır.

Hafta sonu Evi

Sürekli oturmak amacıyla düşünülmeyip tatil günlerini geçirmek üzere yapılmış evlerdir.

Genellikle av, yüzme, yelken, kayak vb. gibi sporların yapılabilmesinde yararlı olmak üzere su kenarında, kırlarda veya uygun dağ bölgelerinde yapılırlar (S:41, Şekil 2.11).