Ünite 3: Bina Tipleri

Giriş

Bu başlık altında günlük yaşantımızda en çok karşılaştığımız farklı işlevlere sahip bina tiplerinin işlevleri ve tasarım kriterleri hakkında kısa bilgiler verilecektir

Sağlık Yapıları

Halkın sağlığını korumak ve tedavi etmek amacı için yapılan yapılardır. Sağlık yapıları, kullanım amacına ve işlevlerine göre aşağıdaki şekilde gruplandırılabilir.

Revir : Okul, öğrenci yurdu, asker, kışla vb. gibi insanların toplu olarak yaşadıkları binalarda hastanın donanımlı bir sağlık birimine sevki yapılmadan önce ilk tedavinin yapıldığı birimdir. Genellikle ayrı bina olarak hizmet vermez, bağlı bulunduğu bina grubunun kapsamında ayrılan büyüklüğü kullanırlar.

Sağlık Ocakları : Gelişmemiş, gelişmekte, kalkınmakta olan bölgelerde veya nüfus bakımından çok fazla kalabalık olmayan bölgelerde kurulan kuruluşlardır. Sağlık ocakları; hastaneler kadar personel, ekipman ve kaynağa sahip olmayan hizmetlerin bölgesel olarak veren sağlık hizmet kurumlarıdır.

Dispanserler : Dispanserler ilk müdahale ve ayakta tedavi esasına göre düşünülmüş, çeşitli üniteler bulunan küçük çapta sağlık yapılarıdır. Tedavide, dâhiliye ve röntgen üniteleri bulunan bir poliklinik uygulamasıdır. Programları ve tedavi etkinliğe, hastanelere göre küçük çapta olan hastanelerin yükünü hafifletmek amacı ile kurulan tesislerdir. Fonksiyonları erken teşhis, hastalığın önlenmesi, tedavi ve bakım, sağlık eğitimidir.

Hastaneler : Hastaneler başlıca iki gruba ayrılmaktadır. Bunlardan her tür hastanın muayenesini ve tedavisini_ yapanlara “ genel hastaneler ”, belirli bir uzmanlık grubuna giren hastalıkların teşhis ve tedavisine yönelik olanlara “ özel hastaneler ” denir. Genel hastanelere örnek olarak devlet hastaneleri, üniversite hastaneleri, özel hastanelere örnek olarak da çocuk-doğum, göz hastanesi, diş hastanesi vb. hastaneleri gösterilebilir. Hastanelerdeki temel fonksiyonları:

• Teşhis ile ilgili olan poliklinikler,
• Tedavi ile ilgili olanlar klinikler,
• Hizmet ve servis

Sanatoryumlar : Uzun dönem tedaviye ihtiyacı olan hastaların (tüberküloz, psikolojik rahatsızlıklar, alkol, sigara bağımlılığı vb.) tedavi edildikleri sağlık tesisleridir. Havası temiz, doğal güzelliği olan, trafik ve gürültüden uzak yerlerde inşa edilirler. Uzun süreli bakım gerekli olduğundan hasta odaları ile hastaların sosyalleşmesine olanak tanıyacak açık ve kapalı mekânların tasarımı önemli konular arasındadır.

Konaklama Yapıları

Konaklama tesislerinin başında gelen oteller, hanlar ve kervansaraylar ile başlayan gelişim sürecinin sonunda, bugün çağdaş yaşamın vazgeçilmez ögeleri olarak yerini almıştır. Özellikle son yüzyılda, dünyada haberleşme ve ulaşım olanaklarının gelişmesiyle artan yolcu ve turist sayısı, konaklama ihtiyacını ve dolayısıyla konaklama yapılarına olan talebi arttırmıştır; bu talebin etkisiyle konaklama yapısı türleri de çeşitlenmiştir.

Oteller : Oteller, asıl fonksiyonları müşterilerin geceleme ihtiyaçlarını sağlamak olan, bu hizmetin yanında, yemeiçme, eğlence ihtiyaçları için yardımcı ve tamamlayıcı birimleri de bünyelerinde bulundurabilen tesislerdir.

Geçici Yolcular İçin Oteller; genellikle, şehrin içinde istasyon, otogar, havaalanlarına yakın yapılardır. Amaçları çeşitli sebeplerle seyahat eden ve geçici olarak konaklayacak kişileri en kısa zamanda misafir edebilmektir.

Küçük şehir otelleri; iş adamlarının geçici olarak konaklayabilecekleri ucuz lokanta vb. olanakları olan otellerdir

Büyük şehir otelleri; her ihtiyaca cevap verebilecek otellerdir.

Bir otel;

• Yönetim,
• Yatak katları,
• Ortak mekânlar ve
• Servis mekânları olmak üzere dört ana bölümden oluşmaktadır.

Butik Oteller : Yapısal özelliği, mimari tasarımı, tefriş, dekorasyon ve kullanılan malzemesi yönünden özgünlük arz eden, işletme ve servis yönünden üstün standart ve yüksek kalitede, deneyimli veya konusunda eğitimli personel ile kişiye özel hizmet verilen ve en az on odalı otellerdir.

Moteller : Moteller, yerleşim merkezleri dışında, karayolları güzergâhı, mola noktaları veya yakın çevrelerinde inşa edilen, motorlu araçlarıyla yolculuk yapanların konaklama, yeme içme ve araçlarının park ihtiyaçlarını karşılayan en az 10 odalı konaklama tesisleridir.

Tatil Köyleri : Tatil köyleri; doğal güzellikler içerisinde veya arkeolojik değerler civarında kurulmuş, rahat bir konaklama yanında çeşitli spor, eğlence ve satış hizmetlerinin de sağlandığı dağınık yerleşme düzenindeki en fazla üç katlı yapılardan oluşan, en az 60 odalı konaklama tesisleridir.

Pansiyonlar : Konaklama tesisi olarak, planlanıp inşa edilmiş olan, yönetimi basit, müşteriye yeme-içme hizmeti veren veya müşterilerin kendi yemeklerini bizzat hazırlayabilme imkânı olan en az 5 odalı konaklama tesisleridir.

Kampingler : Karayolları güzergâhları ve yakın çevrelerinde kent girişlerinde deniz, göl gibi doğal güzelliği olan yerlerde kurulan ve genellikle turistlerin kendi imkânlarıyla geceleme, yeme, içme, dinlenme, eğlence ve spor ihtiyaçlarını karşıladıkları, en az 30 ünitelik tesislerdir.

Yardımcı Konaklama Tesisleri : Apart Oteller; belgeli bir otel veya tatil köyü yatırımı ve/veya işletmesi bütünü içinde yer alan veya bağımsız apartman ya da villa tipinde konut olarak inşa ve tefriş edilen, müşterinin kendi yeme ve içme ihtiyacını karşılayabilmesi için gerekli teçhizat ile donatılan, otel olarak işletilen konaklama tesisleridir.

Müstakil apart oteller ; imar planlarında konut ya da ticaret kullanımına ayrılmış yerlerde, imar planı ve plan hükümlerine uygun olarak inşaatı tamamlanan, en az on ünite apartman dairesi ve/veya villalardan oluşan tesislerdir

Oberj (Dağ Evi), Spor ve Avcılık Tesisleri; Spor ve avcılık turizmine cevap verebilecek en az bir yıldızlı otel niteliklerini taşıyan konaklama tesisleridir.

Hosteller ; Gençlik turizmine cevap verebilecek en az 10 odalı konaklama ve yeme içme hizmeti veren veya müşterinin kendi yemeklerini bizzat hazırlayabilme imkânı olan konaklama tesisleridir

Oto Karavanlar ; Asıl fonksiyonları müşterilerin karayollarında seyahat ve geceleme ihtiyaçlarını sağlamak olan, bu hizmetin yanında yeme-içme için yardımcı ve tamamlayıcı üniteleri de bünyesinde bulunduran en az 2 yatak kapasiteli araçlardan oluşan gezici konaklama tesisleridir.

Kırsal Turizm Tesisleri; Bakanlıkça sınırları ve mevkii tespit edilen ve geliştirilmeleri planlanan yaylalarda müstakil veya toplu olarak hizmet verecek tesislerdir

Bu tesisler mevcut yayla evlerinin iç düzenlenmesi esas alınarak veya Bakanlıkça belirlenecek örnek yapı tiplerine göre inşa edilecek ünitelerden oluşur. Her odada banyo şartı aranmaz. Kadın ve erkek için ayrı ayrı olmak şartı ile ortak banyo ve tuvalet yapılabilir.

Sağlık ve Termal Turizmi Tesisleri; Mineralize termal sular, içme suyu, çamur gibi maddeler veya solunum yolu ile mekanik ve elektrikli araçlarla masaj ve beden eğitimi gibi yöntemlerle insan sağlığını koruma ve tedavi amacı taşıyan uygulamalardan birinin veya birkaçının, hekim gözetiminde yapıldığı tesislerdir. Yönetmeliğe uygun bir asli konaklama tesisi ile ilişkili olarak yapılabilir, işletilebilir ve birlikte belgelendirilebilir.

Günübirlik Tesisleri; Tarihi ve doğal güzelliği olan yerler ile yayla ve kırsal kesimlerin turizm potansiyeli yüksek olan yörelerinde; yeme-içme, dinlenme, eğlence ve spor imkânlarından birkaçını günübirlik olarak sağlayan, konaklama yapılmayan tesislerdir.

Mola Noktaları; Karayollarında seyahat edenlerin dinlenme, yeme-içme ihtiyaçlarını 24 saat süreyle karşılayan karayolları güzergâhı ve yakın çevresinde bulunan, aslen konaklamaya dönük olmayan tesislerdir.

Sosyo-Kültürel Yapılar

Sosyo-kültürel yapılar; kütüphaneler, tiyatrolar, müzeler, sinemalar, kültür merkezleri, sanat galerileri başlıkları altında gruplanabilir. Bu binalar aynı yapı topluluğu içerisinde yer alabileceği gibi, kentin ya da yerleşmenin farklı noktalarında, bağımsız olarak da hizmet verebilir.

Kültür Merkezleri: Kültür merkezleri bünyesinde; tiyatro, opera, bale, sinema gibi çeşitli sahne sanatlarının gösterimle toplantı, kongre, konferans ve seminerlere uygun çok amaçlı salonlar, çeşitli sanat ürünlerinin sergilenebileceği sergi salonları, yetişkinler ve çocuklar için okuma salonları, zihinsel faaliyetlerin gelişimine hizmet verecek mekânlar, halk dansları, bale ve müzik çalışma salonları, kafeterya, konukevi gibi sosyal mekânlar ve teknik hacimler yer almaktadır.

Tiyatrolar : Tiyatro, insanoğlunun var olmasıyla doğmuş olan bir sanattır. Bir öyküyü, sahne olarak ayrılmış belirli bir yerde, oyuncuların söz ve hareketleriyle canlandırma sanatına “ tiyatro ” denir.

Tiyatro binası şu bölümlerden oluşur:

• Giriş, gişe, fuaye, vestiyer vs.
• Seyirci salonu.
• Sahne bölümü, ana, yan ve arka sahne, kulis odaları, sanatçı soyunma odaları, çalışma odaları.
• Servis mekânları, kostüm ve dekor depoları, dekor hazırlama atölyeleri vb.

Bu mekânlar tiyatronun tipine göre (Opera, Dram, Revü, Sinema) büyüklük olarak farklıdır.

Sinemalar : Sinema binaları, fonksiyon, konstrüksiyon ve teknik değerler yanı sıra estetik yönünden de değer taşıyan binalardır. Salonların kapasitesine uygun olarak kalabalığı barındırabilmesi için geniş alana ve bu geniş alanı örtebilecek konstrüksiyona; ısıtılıp, havalandırılabilecek, aydınlatılabilecek ve insanların konforunu sağlayabilecek tekniğe de gereksinimi vardır.

Sergi Salonları : Resim, heykel, el işi, fotoğraf gibi görsel sanatlara ait ürün ve nesnelerin sergilendiği binalardır.

Müzeler : Sanatsal ve bilimsel yapıtların sergilendiği mekânlar müzelerdir. Müzeler arkeoloji, etnografya, tarih, güzel sanatlar, açık hava, bilim, asker ve özel müzeler olmak üzere sekiz bölümde incelenebilir.

Müzeler; yönetim, sergileme mekânları, depolama mekânları, tamir atölyeleri ve servis mekânlarından meydana gelmektedir

Müzede sergilenen eserler,

• Tahrip olmaktan, çalınmaktan, yangından, nemden, kuruluktan, güneşten, tozdan korunmalıdır,
• En iyi ışıkta sergilenmelidirler,
• Sergilenen yapıt, insanlar tarafından tam olarak ve yorulmadan incelenebilmelidir,
• Gün ışığı en iyi ışık kaynağıdır, olabildiğince doğal ışık kullanılmalıdır.

Kütüphaneler : Kütüphaneler beş başlıkta toplanabilir:

• Milli kütüphaneler
• Üniversite kütüphaneleri
• Halk kütüphaneleri
• Okul kütüphaneleri
• Özel konulu kütüphaneler

Bu bina türünde özel alan, genel alan ayırımı çok kesin ve belirgindir. Okuma salonları ve diğer genel mekânlar, depo, bakım, cilt vb. servis alanlarından ayrılmıştır.

Eğitim Yapıları

Eğitim ve öğretim amaçlı yapı tipleri; kreşler ve anaokulları, ilköğretim okulları, orta dereceli okullar (liseler ve meslek liseleri), eğitim kampüsleri, yükseköğretim tesisleri olarak gruplandırılabilir. Eğitim yapıları pedagojik görüşlere göre planlanıp programlanması gereken bina türleridir.

Eğitim yapılarının, konut bölgelerinden kolay ulaşılan, ana trafik akslarını kesmeyen, yeterli güneş alan ve fazla eğimli olmayan arsalarda yer alması gerekir. Okulun arsa içinde yerleşmesinde, açık alanların fonksiyonlarına uygun olarak dengeli dağılımına dikkat edilmelidir.

Bürolar

Büro; yazı masalarının ve birçok donanım ekipmanının içinde bulunduğu çalışma eyleminin gerçekleştirildiği mekânlara verilen isimdir. İş ve alışveriş merkezleri, çarşılar, bürolar yoğun gündüz kullanımına karşın konutlarla karma bir düzende değilse geceleri sessiz ve tenhadır.

Büro tasarımında dikkate alınması gereken üç tasarım kriteri vardır. Bunlar;

• Büro binasının kullanımının zaman içinde değişmesi halinde, bu dönüşüm için mekânlarda esneklik sağlanması,
• Büro binası tasarımının, binanın kullanımı sırasında bölüm içi ve bölümler arası bilgi akışını kolaylaştırması,
• Büro iş mekânlarının her birinin boyutsal ve diğer kullanış yönlerinden yeterliliğinin sağlanması.

Spor Yapıları

Spor, beden eğitimi faaliyetlerini özelleştirerek çeşitli branşlarda somutlaşmış, üst düzeyde yapıldığında fizyolojik, psikolojik, estetik, teknik kurallarla çevrili bir etkinliktir. Spor yapıları spor yapılan alanlar için tasarlanan yapılardır.

Bu kapsamda yapılan sporların açık ya da kapalı ortamda yapılması spor yapısı türlerinin de şekillenmesini sağlamıştır.

Ulaşım Yapıları

İnsan ve eşyanın bir yerden başka bir yere aktarılması ulaşım olarak tanımlanır. Medeniyet tarihinde ulaşım, insanların yaşayışında her zaman önemli bir yer almıştır.

Demiryolu ulaşım yapıları (gar), deniz ulaşım yapıları (liman), kara ulaşım yapıları (otogar), hava ulaşım yapıları (havalimanı), metro istasyonu ve otoparklar bu grup içerisinde yer alan diğer bina tipleridir.

Havalimanları ; hava yolu ile sağlanan ulaşım türüne ait olan bina tipolojisidir. Ulusal ya da uluslararası alanda iş amaçlı, turizm amaçlı ya da kargo amaçlı olarak kullanılabilir. Hizmet edeceği fonksiyonların çeşitliliğine göre büyüklüğü değişebilir. Pistler, apron, uçakların bakım onarım servisleri, uçak park yerleri, yolcu park alanlarını kapsayan geniş açık alanlara ihtiyaç vardır. Yolcuların bagaj ve uçuş kontrollerinin yapıldığı bölümler, bekleme salonları, yeme-içme mekânları, konaklama, konferans salonları, satış birimleri, araç kiralama üniteleri ile dinlenme ve güvenlik bölümlerinden oluşan kapalı bir terminal binasından oluşan, geniş alanlar ve büyük açıklıklar gerektiren bina türüdür.

Limanlar ; suya kıyısı olan kentlerin ticaret ve endüstriyel gelişimine doğrudan etki eden limanlar, depolama alanları ve aktarma istasyonları ile kent içinde önemli büyüklükte alan kaplarlar.

Garlar ; ulusal ya da uluslararası olarak hizmet veren hem yolcu hem de kargo amaçlı kullanılabilen raylı ulaşım türüne hizmet veren binalardır.

Otogarlar ; yine ulusal ve uluslararası olarak hizmet verebilen karayolu ile ulaşım binalarıdır.

Endüstri (Sanayi) Yapıları

Endüstri yapıları, mimarlık ve mühendislik açısından, yapım sistemlerini zorlayan, yeni yapı ürünlerinin gelişimine öncülük eden, yapı teknolojisinin gelişiminin gözlenebildiği, çoğunlukla geniş açıklıklı ve büyük alanları örten, maliyeti yüksek yapılardır.

Endüstri yapılarında üretim fonksiyonunun çok çeşitli olması nedeniyle, yapı tipleri de oldukça fazladır. Endüstri yapılarının üretim çeşitlerine göre ortaya çıkan en belirgin tipleri; dokuma endüstrisi , gıda endüstrisi ve ocaklar-fırınlardır . Yapılış amacına göre 3 grupta toplanabilir.

• Hafif ölçekli endüstri yapıları; üretim yaptığı konuya hakim ve laboratuvar tekniğini kullanarak üretim yapan işletmeler, küçük çapta zanaat ve hünere dayalı üretim yapan atölyeleri kapsamaktadır.
• Orta ölçekli endüstri yapıları; üretim ve çalışma alanları dokuma, iplik, boya, otomotiv, yan sanayi ve çeşitli montaj işleri olan işletmeleri kapsamaktadır. Orta ölçekli sanayi yapıları, ülkemizdeki sanayi üretiminin büyük bir kısmını kapsamaktadır.
• Ağır ölçekli endüstri yapıları; üretim ve çalışma alanları çok büyük ve çok ağır ürünler (gemi üretimi, demir-çelik sanayi, vb.) olan büyük sanayi işletmelerinden oluşmaktadır.

Ticaret Yapıları

Ticaretin gerçekleşme biçimi, tüketim alışkanlıklarına bağlı olarak hızla çeşitlenmiştir.

Alışveriş Mekânları: Dükkân ve Küçük Satış Birimleri: Belirli bir mal türünde uzmanlaşmış olan ve çeşitli beğenilere hitap eden alışveriş birimleridir.

Büyük Mağazalar: Değişik tür ve kalitedeki malları, farklı kesimlere sunan alışveriş birimleridir.

Alışveriş Merkezleri: Alışveriş merkezleri, sanayi devrimi ve buna bağlı olarak kentleşme olgusunun toplumsal hayata kazandırdığı yapı türleri olarak karşımıza çıkar. Kent içinde ve/veya dışında gelişen yeni alışveriş merkezlerinde; tarihi çarşı ve yapılara benzetimi ile geleneksel kent merkezlerindeki saat kulesi, çeşme vb. sembolik bazı ögelerin kullanımı ile yeni bir kimlik kazandırma çabası yaygındır.

Süpermarketler: Çok çeşitli ürünün self servis sistemi ile satıldığı mağazalardır. Sadece gıda değil çok farklı tüketim malları satılabilir.

Hipermarketler: Ev eşyası, gıda maddesi, tekstil gibi her türlü ürünün satıldığı, süpermarketlerde olduğu gibi self servis hizmet veren, genellikle kent dışında yapılan alışveriş birimleridir.

Bankalar : Bankalar, toplumların ekonomi ve ticaret hayatlarında önemli rol oynayan tarihi, eski Mısırda firavunlar devrine, Sümerlere ve Babil İmparatorluğu’na kadar uzanan ticari ilişkilerin bir parçası olan bina türüdür.

Kamu Yapıları

Kamu yapıları ; belirli bir kişi veya kuruluşa ait olmayan, devlet tarafından halka hizmet amacı ile yaptırılan yapılardır. Halkın eğitim, sağlık gibi çeşitli ihtiyaçlarını karşılamak için hizmet veren okul, hastane, kültür merkezi, yaşlılar bakım evi vb. bina türlerinden oluşur. Diğer grupta ise resmî yönetim binaları ile dış temsilcilikleri yer alır. Bu bina türleri; halka hizmet vermenin yanında kişi ile devlet arasında karşılıklı görev ve sorumlulukların yerine getirilmesini sağlayan hükümet konakları, belediyeler vb. resmî yönetim yapılarıdır.

Hükümet Konakları : İllerde ve daha küçük yerlerde, başta vali ya da kaymakam olmak üzere, hükümet görevlilerinin çalıştığı yapılardır.

Belediyeler : Belediye binaları kentlerin merkezlerinde yer alan, bölgesel idare ile halkın ilişkisinin sağlandığı, belediye hizmetlerinin yürütüldüğü resmî büro yapılarıdır. Bu özellikleri gereği halkın çok sık ziyaret ettiği yapılar olduklarından, kolay ulaşılabilen yerlerde düzenlenmelerinde fayda vardır ve genellikle kentlerin yönetim veya ticaret merkezlerinde yer alırlar.

Dış Temsilcilikler : Ülkemizdeki Dışişleri Bakanlığı’na bağlı olarak yurt dışında görev yapan, büyükelçilik, daimi temsilcilik ve başkonsoloslukları içeren birimlerdir. Görevleri, genellikle ticari ve sınai alanda ülkesinin çıkarlarını gözetmek, vatandaşların haklarını korunmak, seyrüsefer kontrolü, noterlik gibi işlemler yapmaktır.