Ünite 2: Boş Zaman ve Rekreasyon Endüstrisi

Boş Zaman ve Rekreasyonda Endüstriyel Gelişim

Endüstriyel uygarlığın kat ettiği mesafeye paralel olarak boş zaman ve iş süreleri arasındaki sınırlar netleşerek, her iki alanın içeriği belirginlik kazanmıştır. Endüstriyel ve hatta gelişmekte olan ülkelerde gözlenen en büyük değişikliklerden biri boş zamanlardaki kayda değer artıştır. Boş zamanın artışı, bu zaman diliminde etkinlik yarışına giren sektörlerde canlanmaya neden olmaktadır. Örneğin, turizm, spor, oyun, hobiler, tüketim, dinlence ve eğlenceye dayalı endüstriyel alanlarda, boş zaman üzerinde hâkimiyet mücadelesi veren sektörel faaliyetlerde yoğunlaşma görülmektedir. Bu faaliyetler bir bütün olarak boş zaman endüstrisinin doğuşunu beraberinde getirmiştir. Bu durum, bireyi ya da toplumsal kesimleri boş zaman ve rekreasyon endüstrisinin direkt hedefi haline getirerek bu alanda, endüstriyel kuralların hakimiyetinin pekişmesine neden olmuştur.

Endüstrileşme sayesinde toplum için daha fazla materyal ve materyalistik yaşam şekli ile ilişkili olan ürünlerin elde edilme arzusu ortaya çıkmaktadır. Sürekli bir şekilde ilerleyen ve sayısı gün geçtikçe artan materyalist ürünlerin edinimi, kullanımı ve korunması yaşam hızının daha da artmasına sebep olmaktadır.

Ekonomide Boş Zaman ve Rekreasyonun Merkezi Rolü

Günümüzde ekonomik olarak gelişmiş ve yaşam standartları üst düzeye ulaşmış şehirlerde boş zaman ve rekreasyon olgusunun varlığı söz konusudur. Şehir ekonomilerinin kalkınması ve toplumun daha huzurlu, eğlenceli, sağlıklı ve sosyal bir şekilde yaşamını sürdürebilmesi için boş zaman ve rekreasyon tesislerinin arttırılmasının yanı sıra, halkın tesislerden yararlanabilmesini kolaylaştıracak önlemler de alınmalıdır.

Boş zaman ve rekreasyon hizmetlerinin gün geçtikçe daha fazla ticari algıyla bütünleşmesi yeni iş alanlarının ve istihdamlarının oluşmasına olanak sağlamaktadır. Bu algı, birçok ticari boş zaman hizmetinin organizasyonuna temel oluşturmaktadır. Munson (1978) ticari boş zaman ve rekreasyon hizmetlerini, hoteller, moteller ve lokantalar, doğal spor alanları, golf kursları, tenis kulüpleri, sağlık kulüpleri, tiyatrolar, temalı parklar, yüzme havuzları, özel yüzme gölleri (Örnek: Eskişehir Kent Park), bot kulüpleri ve marinalar, binicilik ahırları, ücretli balık tutma alanları, ücretli balık tutma botları, doğal yollar, mağaralar, patika yürüyüşleri, doğal çevre gezileri, avcılık rehberliği, av yasağı olan korumalı alanlar, bilardo salonları, bowling salonları, kayak merkezleri, buz pateni pistleri, tatil çiftlikleri, tatil kampları, macera gezileri, piknik alanları olarak listelemiştir.

Gün geçtikçe endüstrileşen dünyada özelleştirilmiş spor tesislerinin sayısı artış göstermekte ve kar amacı güden tesisler haline gelmektedir. Ülkemizde kar amacı güden özel spor tesislerine örnek olarak sürekli artan sayısıyla özel spor merkezleri verilebilir.

Boş Zaman ve Rekreasyon Endüstrisinde Hizmet Sektörleri

Boş zaman ve rekreasyon endüstrisi içerisinde en baskın kullanılan sektörlerin başında sporun boş zaman ve rekreatif etkinlik olarak kullanıldığı rekreasyonel tesisler gelmektedir.

Yeme İçme Hizmetleri dünyadaki en büyük ticari faaliyetlerden biridir. Tüm dünyada yeme içme hizmetleri sunan fast food ya da lokanta zincirleri oluşturmuş birçok devasa şirket bulunmaktadır. Buna örnek olarak Mc Donalds, Burger King, KFC gibi şirketler verilebilir.

Konaklama Hizmetleri ise, turistlere yatacak yer ayarlama fikri basittir. Ancak, bu ihtiyaç için sağlanan endüstride sayısız sunum şekli vardır. Genellikle tam pansiyon, yarım pansiyon ve sadece oda olarak sınıflandırılmıştır.

Konaklama ürününün hizmet elementi konaklama sektöründe önemlidir. Genellikle hizmet, eğitimli personel tarafından sağlanırken konaklamanın bazı durumlarında profesyonel bir hizmetin sunulmadığı hizmet türleri, turistlere daha çekici gelebilmektedir. Bu yüzden yatak ve kahvaltı modeli bazı turistler tarafından tercih edilmektedir. Bunun aksi olan durumlar da mevcuttur. Buna örnek olarak, ülkemizde yaygın olarak tercih edilen her şey dahil modeli verilebilir.

Ulaşım Hizmetleri, ulaşım sektörü oldukça yaygın ve birçok ülkede temel ihtiyaç duyulan sektörlerden biridir. Ülkelerin gelişmişlik düzeyine göre ulaşım sektörü birçok farklı alanda gerçekleşmektedir. Özellikle çok gelişmiş ülkelerde ulaşım aracı olarak en çok hava yolları tercih edilmektedir. Ulaşımın birçok şekli vardır. Bunlar; Hava yolları (programlı ve charter hizmetleri) Demir yolları (modern trenler ve tarihi buharlı demir yolları) Deniz yolları (cruise gemileri, feribotlar, seyir tekneleri) Kara yolları (hususi arabalar, yerel otobüsler, bisiklet, motosiklet, at arabaları) Off-road (at, yürüyüş, kablolu arabalar, teleferik)

Rekreasyonel Tesisler, rekreasyonel ürünlerden ve hizmetlerden hem ev içinde hem de ev dışında yararlanılabilir. Bu ürün ve hizmetlerin ev içinde olanları (okuma, ev eğlencesi, ev ve bahçe işleri, hobiler vb.) ve ev dışında olanları (kâğıt oyunları, spor ve aktiviteler, hobiler ve eğlenceler vb.) çok geniş bir ürün dizinini oluşturmaktadır.

Ziyaretçi Çekim Alanları, Middleton ve Clarke (2001) ziyaretçi çekim alanı hizmetlerini, zevk, eğlence ve ziyaretçi halkın eğitimi için kendi kendine yönetilen ve kontrol edilen kalıcı kaynaklar olarak tanımlamaktadır ve ziyaretçi çekim alanlarını on kategoriye ayırmıştır.

• Antik anıtlar
• Tarihi yapılar
• Dizayn edilmiş alanlar, parklar ve bahçeler
• Temalı parklar
• Vahşi yaşam alanları
• Müzeler
• Sanat galerileri
• Endüstiriyel arkeolojik siteler
• Temalı perakende siteleri
• Eğlence ve boş zaman parkları

Çeşitli Hizmetler, Boş zaman ve rekreasyon aktivitelerinin gerçekleştirildiği tesisler aşağıdaki gibi ifade edilebilir; Büyük Boş Zaman ve Rekreasyonel-Alışveriş Kompleksleri, Büyük Turist Potansiyeli Olmayan Şehirlerde ve Kasabalarda Perakende Olarak Bölgesel Özellikler Sergileyen Boş Zaman İşletmeleri, Zanaat Merkezleri, Ziyaretçi Çekim Merkezlerinin Bir Parçası Olan Boş Zaman ve Rekreasyon Odaklı Merkezlerdir.

Aracılık Hizmetleri, Turizm sisteminde sıklıkla toptancı olarak tarif edilen tur operatörleri ve seyahat acentaları üretici, ürün ve perakendeci arasında işlev gören bir mekanizmadır. Ancak, tur operatörleri ve seyahat acentaları, hotel, yatak, uçuş koltuğu gibi ham materyalleri bir araya getiren üretici olarak da görülebilir.

Devlet Hizmetleri, ulusal turizm ofisleri, bölgesel turizm ofisleri ve yerel turizm ofisleri olarak ayrışmıştır. Bu tür ofisler birçok yerde mevcuttur. Özellikle yoğun turizm destinasyonlarının olduğu bölgelerde bulunmaktadır. Yerel halkın ve turistlerin bilgi edinmesinde ve bölgede var olan destinasyon alanlarının işleyişi ile ilgili düzenlemeler icra etmektedirler.

Boş Zaman ve Rekreasyon Endüstrisinde Hizmet Organizasyonları

Ticari kaygının bulunmadığı boş zaman ve rekreatif organizasyonların yanı sıra içerisinde çeşitli ticari amaçları barındıran boş zaman ve rekreatif organizasyonlar da bulunmaktadır. Günümüzde ticari işletmeler tarafından düzenlenen boş zaman ve rekreasyon organizasyonlarının sayısı gün geçtikçe artmakta ve çeşitlenmektedir. Bu çeşitlenmeye,

Rekreasyonel turizm seyahati organizasyonları (tarihi alanlar, müzeler, temalı parklar vb. geziler), Türkiye’de rekreasyonel turizm seyahati organizasyonlarının kapsamı içerisinde ürün olarak pazarlanan etkinliklerin en yaygın örnekleri Milli Eğitim Bakanlığı tarafından şu şekilde belirtilmiştir. Semt pazarları, Yöresel festivaller, El sanatları fuarları, Animasyon şirketlerinden alınabilecek çeşitli eğlence, sportif organizasyon vb. hizmetleri, Plaj işletmeleri, Fuarlar, Halk Eğitim Merkezleri, çeşitli meslek liseleri ve kursların düzenledikleri sergi ve satış yerleri, Ankara’daki Altınpark, Antalya’daki Beach park, Denizli’deki Delikliçınar ve Çamlık gibi şehrin simgesi olmuş büyük park ve mesire yerleri, Eğlence hizmetleri sunan restoran, kulüp, disko vb. yerler, Geniş bahçesi olan restoran ve kafelerin pazar brançları, Kırkpınar ve Karamürsel güreşleri gibi ülkemizde her yıl düzenlenen çeşitli yağlı güreş turnuvaları, Deve güreşleri, Yöresel at yarışları, Eşek, at ve deve safarileri.

Macera rekreasyonu organizasyonları (doğa sporları, ekstrem sporlar), Macera rekreasyonu, sonuçların kesin olmadığı ve bu sonuçların katılımcılarca etkilendiği, genellikle doğal bir çerçevede gerçekleştirilen, algılanan veya gerçekleşen tehlike elemanlarını kapsayan rekreasyonel faaliyetlerdir. Macera rekreasyonu organizasyonları incelendiğinde risk ve tehlike elemanları ile kesin olmayan sonuçları içerdiği görülmektedir.

Spor, konser ve festival seyahati organizasyonları (yurt içi/dışı), Spor, konser ve festival seyahati organizasyonları, ticari boş zaman ve rekreasyon işletmeleri tarafından spor, konser ve festival gibi boş zaman ve rekreasyon etkinliklerinin ürün olarak tüketiciyle buluşturulmasına yönelik gerçekleştirilen etkinliklerin bütünüdür.

Sosyal ve eğitim içerikli organizasyonlar (belediyeler ve okullarda yapılan uygulamalar), sosyal ve eğitim içerikli organizasyonlar, boş zaman ve rekreasyon işletmeleri ile belediyelerin ve okulların ortak çalışmasıyla düzenlenen boş zaman ve rekreasyon etkinliklerinin organizasyonudur.

Özel spor merkezi organizasyonları (pilates, yoga, dans vb. kurs programları), özel spor merkezi organizasyonları, ticari olarak hizmet veren spor merkezlerinin ürün olarak sundukları etkinliklerin tesis içindeki veya dışındaki organizasyonudur. Pek çok ticari spor merkezi aerobik, fitness, karate, tai box, sauna, gibi bireysel aktiviteler etrafından şekillendirilmiştir.

Terapatik rekreasyon organizasyonları (hasta çocuklarla hayvan bakımı, atla tedavi, liderlik), Terapatik rekreasyon hastalık, engel ya da sosyal durum ile ilgili özel ilgiye ihtiyaç duyan bireylerin sağlığını tekrar kazanmasına yardımcı olmak ya da bireylerin daha iyi bir yaşam kalitesini elde etmesi amacıyla aktiviteyle, eğitimle ve rekreasyonla tedavi yöntemleri kullanan bir hizmet olarak tanımlanmaktadır.

Rekreatif alışveriş organizasyonları (alışveriş merkezlerinde reklam ve tüketici odaklı yapılan rekreatif organizasyonlar), Boş zaman ve rekreatif alışveriş esnasında geçirilen zamanın daha etkili ve eğlenceli bir şekilde değerlendirilmesi amacıyla ticari boş zaman ve rekreasyon işletmeleri tarafından yapılan etkinliklerin organizasyonudur.

Eğlence ve animasyon organizasyonları (gösteriye yönelik paket programlar, rekreasyon uzmanı ihtiyacının karşılanması), boş zaman ve rekreasyon işletmelerinin belki de en değerli ve en bilinen organizasyon örneklerinden biri eğlence ve animasyon organizasyonlarıdır. Turizm Bakanlığına göre animasyon; seyahat eden ve konaklama tesislerinde kalan müşterilerin hoşça vakit geçirmesini sağlamak amacıyla yapılan tüm etkinlikler animasyon olarak ifade edilmektedir.

Rekreatif sanayi organizasyonu (rekreasyon içerikli piknik organizasyonu, grup dinamiği çalışmaları, sportif grup etkinlikleri, iş verimini artırma vb.) örnek olarak verilebilir. Ülkemizde, boş zaman ve rekreasyon alanında kolay ulaşılabilen, kolay uygulanabilen ve kolay sonuç alınabilen rekreatif iş organizasyonlarının başında eğlence ve animasyon organizasyonları gelmektedir. 1990’lı yıllardan itibaren boş zaman ve rekreasyon olgusunun Türkiye’de yaygınlaşmaya başlamasıyla birlikte, eğlence ve animasyon organizasyonlarının yanı sıra en çok ifade edilen bir başka boş zaman ve rekreasyon organizasyonu, sanayi rekreasyonu organizasyonlarıdır. Ancak, ülkemizde sanayi rekreasyonu organizasyonları ne yazık ki kolay ulaşılabilir, kolay uygulanabilir ve kolay sonuç alınabilir bir özellik sergileyememiştir. Buna, boş zaman ve rekreasyon faaliyetleri yapan ticari işletmelerin sayısal azlığı, var olan boş zaman ve rekreasyon işletmelerinin organizasyon tipine az ilgi göstermesi, rekreatif sanayi organizasyonuna yönelik devlet desteğinin ve teşvikinin yetersizliği, sanayiyi oluşturan şirket sahiplerinin ve çalışanlarının konu ile ilgili bilgi yetersizliği ve farkındalığındaki eksiklikler sebep olarak gösterilebilir.