Ünite 1: Boş Zaman ve Rekreasyon: Kavram ve Özellikler

Zaman Kavramı

Zaman bir nesnenin uzaydaki bir noktadan diğer bir noktaya geçtiği aralıktır. İnsanların kendilerini planlamak, hayatlarını organize etmek ya da organize edilen planlara uyum sağlamak için kullandıkları en önemli kavramdır. Zaman ölçülebilir ve geçiş süresi herkes için aynı (1 saat 60 dakika ya da 1 dakika 60 saniye gibi) olan bir kavramdır ancak zaman bireysel algılamalara göre farklılık gösterebilir.

Zaman, kullanım açısından çalışma zamanı ve çalışma dışı zaman olarak iki grupta ele alınabilir. Çalışma zamanı, temelde bireyin para kazanmak ve geçimi sağlamak için iş yerinde geçirdiği zamandan oluşmaktadır. Ancak bunun dışında bireyin çalıştığı işin niteliğine bağlı olarak çalışma için yaptığı hazırlık, işe gidiş-geliş süreleri ve kendi işi veya çalıştığı ikinci bir işle ilgili yapması gereken mesleki uğraşlar da çalışma zamanı içinde yer alır. Çalışma dışı zaman ise insanın yaşamını idame ettirmesi için gerekli olan temel fizyolojik ihtiyaçlardan beslenme ve uykuya ayırdığı zaman ve boş zamandan oluşmaktadır.

Boş Zaman Kavramı ve Tarihsel Gelişimi

Serbest zaman; uyku, zorunlu bireysel faaliyetler ve işten arta kalan zaman olarak tanımlanmaktadır. Boş zaman (leisure) ise, kişinin mesleksel, ailesel ve toplumsal ödevlerini ve hayatını devam ettirebilmesi için zorunlu olan faaliyetleri yerine getirdikten sonra, özgür iradesiyle yapabileceği dinlenme, eğlenme, bilgi ve becerilerini geliştirme, toplumsal yaşama gönüllü olarak katılma gibi uğraşıları gerçekleştirebileceği zaman dilimidir. Boş zaman, zorlama duygumuzun en az olduğu, kendi yargı ve seçimlerimize göre kullanılan isteğe bağlı zamandır.

Antik çağ Yunan ve Roma uygarlığında en önemli boş zaman uğraşısı beden eğitimi ve spordu. Antik çağ Yunan uygarlığında beden eğitimi felsefi görüşler açısından ele alınırken, Roma İmparatorluğunda beden eğitimi sadece savaşçı amaçlar kapsamı içinde ele alınmıştır. Orta Çağ döneminde boş zaman dinlenme ve yaratmadan daha çok yüksek sosyal sınıflar arasında sosyal bir gösterişe dönüşmüştür.

İnsanların geçmiş yıllardan bugüne kadar, yaşam şartlarında ve yaşam seviyesinin yükselmesinde değişmeyen üç ana unsur bulunmaktadır. Bunlardan birincisi çalışma, ikincisi uyuma, sonuncusu da diğer temel gereksinimler olarak belirlenmiştir. Bu unsurlardan arta kalan zaman “boş zaman” olarak belirtilir. İnsan yaşamındaki boş zamanın, fiziki ve sosyoekonomik değerlendirilmesi ise rekreasyon aktivitesidir. Boş zaman, rekreasyon kavramını içine alan bir kavramdır. Çünkü rekreasyon her şeyden önce boş zamanı olan insanların, bu boş zamanlarında gerçekleştirecekleri etkinliklerle ilgilidir.

Boş Zaman ve Rekreasyon İlişkisi

İnsanların geçmiş yıllardan bugüne kadar, yaşam şartlarında ve yaşam seviyesinin yükselmesinde değişmeyen üç ana unsur bulunmaktadır. Bunlardan birincisi çalışma, ikincisi uyuma, sonuncusu da diğer temel gereksinimler olarak belirlenmiştir. Bu unsurlardan arta kalan zaman “boş zaman” olarak belirtilir. İnsan yaşamındaki boş zamanın, fiziki ve sosyoekonomik değerlendirilmesi ise rekreasyon aktivitesidir. Boş zaman, rekreasyon kavramını içine alan bir kavramdır. Çünkü rekreasyon her şeyden önce boş zamanı olan insanların, bu boş zamanlarında gerçekleştirecekleri etkinliklerle ilgilidir.

Rekreasyon Kavramı

Rekreasyon, yenilenme, yeniden yaratılma veya yeniden yapılanma anlamına gelen Latince recreatio kelimesinden gelmektedir. Türkçe karşılığı yaygın bir şekilde boş zamanları değerlendirme olarak kullanılmaktadır. Bu ise, bireylerin ya da toplumsal kümelerin boş zamanlarında gönüllü olarak yaptıkları dinlendirici ve eğlendirici etkinlikler anlamını taşımaktadır.

Modern anlamda bir sosyal kurum, bilgiler topluluğu ve profesyonel bir çalışma alanı olarak rekreasyon; işten bağımsız, kendi içinde değerli olan, kişinin pek çok önemli ihtiyacını karşılayan, dolu ve mutlu bir yaşam aracıdır.

Rekreasyon, binlerce şehir, ilçe ve ülkede bulunan parklar, oyun alanları, yüzme havuzları, spor alanları, halk evleri gibi yapıların oluşturduğu bir ağdır. Rekreasyon fiziksel, bilişsel, duygusal ve sosyal etmenler içeren ve insanların boş zamanlarında dâhil olmayı seçtiği aktivitelerdir.

Rekreasyonun tanımını daha kapsamlı olarak şu şekilde yapabiliriz: İnsanın, yoğun çalışma yükü, rutin hayat tarzı veya olumsuz çevresel etkiler nedeniyle tehlikeye giren veya olumsuz etkilenen bedeni ve ruhi sağlığını tekrar elde etmek, korumak veya devam ettirmek, aynı zamanda zevk ve haz almak amacıyla, kişisel doyum sağlayacak, tamamen çalışma ve zorunlu ihtiyaçlar için ayrılan zaman dışında kalan bağımsız ve bağlantısız boş zaman içinde, isteğe bağlı ve gönüllü olarak ferdi veya grup içinde seçerek yaptığı etkinliklere rekreasyon denir.

Rekreasyonun Tarihsel Gelişimi

Tarih öncesi dönemde rekreasyon daha çok insanın yaşam mücadelesi ile ilgilidir (avlanmak, balıkçılık vb.). Ancak bunun dışında mağara boyamak, resim çizmek ve güreşmek gibi rekreasyon faaliyeti olarak sayılabilecek faaliyetlerin de yapıldığı bilinmektedir.

Eski Mısır’da ise rekreasyon faaliyetlerine daha çok zengin ve üst düzey sınıflar katılmaktaydı. Bu dönemdeki rekreasyon faaliyetlerinin çoğunluğu sportif faaliyetler, savaş oyunları, avlanma ve danstan oluşuyordu.

Eski Yunan şehirlerinde rekreasyon faaliyetlerinin çoğunluğunu spor gösterileri, bilim, felsefe ve güzel sanatlar ile ilgili aktiviteler oluşturuyordu ve agoralar halkın rekreasyon için bira araya geldiği önemli toplantı merkezleriydi.

Roma Döneminde yapılan rekreasyon aktiviteleri içinde en göze çarpanı ise gladyatör dövüşleriydi. Ancak bu faaliyete katılanlar daha çok kölelerden oluşmaktaydı. Romalılar ise izleyici, diğer bir ifade ile pasif katılımcılardı.

Orta çağda ise rekreasyon faaliyetleri daha çok lordlardan oluşan yüksek sınıfın boş zamanlarında gerçekleştirdikleri aktivitelerden oluşmaktaydı.

Rönesans, klasik sanat ve edebiyatın doğuşunu temsil etmektedir. Bu dönemde pek çok zengin aile boş zamanlarını opera, sergi ve tiyatroya giderek değerlendirirlerdi.

Anadolu öncesi Türk toplumlarında, insanlar kadın erkek ayrımı yapmadan tarım ve hayvancılıkla uğraşır, savaş hazırlıkları yaparlardı.

Selçuklu döneminde lonca zanaat örgütlerinin doğması ve ahilik geleneği, Türklerin rekreasyon yaşamına yön vermiştir. Lonca üyesi olan erkekler iş bitiminde yemekli toplantılarda bir araya gelirlerdi. Ahilik, köylere, hatta göçerlere kadar, spor ve şenlikleri götürmüştür.

Osmanlı döneminde, rekreasyon alışkanlıkları daha çok eğlence ağırlıklıdır. Kadınların, evlerde masal ve hikâye anlatma, saz çalma ve şarkı söyleme ile erkeklerin ise kahveye gitme, yabancıların uğraştığı spor müsabakalarını izleme, bunun yanında avcılık, atıcılık gibi etkinliklerle ilgilenerek boş zamanlarını değerlendirdikleri görülmektedir.

Rekreasyonun Özellikleri

Rekreasyon faaliyetlerinin en belirgin özellikleri şunlardır.

• Rekreasyon insanların boş zamanlarını değerlendirme etkinlikleridir. İş değildir ve kar amacı taşımaz.
• Rekreasyon etkinliklerinde irade kişinin kendine bırakılmalıdır.
• Rekreasyona katılan kişiler genellikle zamanı, etkinlik türünü ve yeri hiçbir zorlamaya maruz kalmadan, serbestçe kendileri seçmelidirler.
• Rekreasyonel etkinlikler; planlanmış olarak veya plansız olarak gerçekleştirilmekte; yetenekli veya yeteneksiz kişilerce; organize veya organize olmamış mekânlarda yapılabilmektedir. Esnektir.
• İnsanlar, rekreasyon etkinlikleriyle başarı kazanma ve kendini kanıtlama ihtiyacını gidermekte, paylaşma duygularını kazanma imkânı bulabilmekte, başkaları tarafından takdir edilmekte, yeni deneyimler kazanmakta ve kişiliğini ifade etme imkânı bulabilmektedirler.
• Rekreasyon faaliyetleri özgürlük hissi verir.
• Etkinliklere katılma ve devam etme zorunluluğu yoktur.
• Rekreasyon faaliyetleri, her yaştaki ve cinsteki insanın katılımına imkân verir.
• Rekreasyon, bir faaliyeti gerektirir. Faaliyetler, fiziksel, zihinsel, ruhsal, toplumsal ya da bunlar içinden bazılarının kombinasyonu şeklinde olabilmektedir.
• Rekreasyon, çok çeşitli faaliyetler, alternatifler içerir. Bu faaliyetler, evde yapılabilecek faaliyetlerden çeşitli spor dallarına, tiyatrodan kır gezisine, el sanatlarından kamp yapmaya kadar uzanmaktadır.
• Rekreasyon, haz ve neşe sağlayan bir faaliyettir
• Rekreasyon, evrensel olarak uygulanmaktadır.
• Rekreasyonun her kişiye göre bir amacı vardır.
• Rekreasyonel faaliyetlerin katılımcıya kişisel ve toplumsal özellikler kazandırması beklenir.
• Rekreasyon, toplumun geleneklerine, törelerine, ahlaki ve manevi değerlerine uygun olmalı ve sosyal değerlere ters düşmemelidir.
• Rekreasyon, bir faaliyet yapılırken, ikinci veya daha fazla faaliyetlere de ilgi duyma veya gerçekleştirme imkânı verir.
• Rekreasyon etkinlikleri, rekreasyonistler tarafından üstlenilir.

Rekreasyon Teorileri

Rekreasyon teorileri; ihtiyaçlara hizmet eden rekreasyon, boş zaman değerlendirme aracı olarak rekreasyon, bireye ve topluma bir değer olarak rekreasyon ve yeniden yaratma olarak rekreasyon olmak üzere dört başlık altında toplanmaktadır.

Rekreasyon İhtiyacı ve Rekreasyonun Yararları

Rekreasyon insanlar için evrensel bir ihtiyaçtır. Tarihin her devrinde ve dünyanın her yerinde insanlar kendilerini gerçekleştirmek ve boş zamanlarını değerlendirebilmek için rekreasyona ihtiyaç duymuşlardır.

Rekreaktif faaliyetlere yoğun olarak katılan insanlarla, bu faaliyetlerden yoksun kalan insanlar arasında sağlık yönünden, çevreye ve kanunlara karşı tutum bakımından önemli farklılıklar görülmektedir. Rekreaktif faaliyetler yaşam kalitesini arttıran ve hayata anlam kazandıran faaliyetlerdir. Bu bakımdan dünyanın her yerinde insanlar fiziksel, ruhsal ve toplumsal yararları nedeniyle rekreaktif faaliyetlere katılmaktadırlar.

Rekreasyonun yararları şu başlıklar altında toplanabilir;

• Fiziksel Yararlar
• Toplumsal Yararlar
• Psikolojik Yararlar

Rekreasyon Faaliyetlerinin Sınıflandırılması

Rekreaktif faaliyetler yapıldığı yer, zaman, katılımcı sayısı gibi birçok faktöre bağlı olarak sınıflandırılabilir. Yapılan bu sınıflamalarda göz ardı edilmemesi gereken, yapılan rekreasyonel faaliyetlerin birden çok sınıflamanın içerisinde yer alabileceğidir.

Etkinliklere Katılma Şekline Göre Rekreasyon;

• Aktif Rekreasyon
• Pasif Rekreasyon

Yerel Sınıflamaya Göre Rekreasyon;

• Kentsel Rekreasyon
• Kırsal Rekreasyon

Mekânsal Açıdan Rekreasyon;

• Açık Alan Rekreasyonu
• Kapalı Alan Rekreasyonu

Katılımcıların Sayısına Göre Rekreasyon;

• Bireysel Rekreasyon
• Grup Rekreasyonu

Fonksiyonel Açıdan Rekreasyon;

• Ticari Rekreasyon
• Sosyal Rekreasyon
• Artistik (Estetik) Rekreasyon
• Entellektüel (Zihinsel) Rekreasyon

Zamansal Açıdan Rekreasyon;

• Günlük Rekreasyon
• Tatil Rekreasyonu
• Değişken Rekreasyon

Rekreasyon Faaliyetlerine Katılımı Etkileyen Faktörler

Rekreasyon faaliyetlerine katılımı etkileyen faktörleri dört ana başlık altında toplayabiliriz;

• Sezonluk engeller,
• Finansal kaynaklar ve rekreasyon alanlarının ulaşılabilir olması,
• Cinsiyet ve sosyal sınırlama,
• Fiziksel kaynaklar ve moda.