Ünite 3: Emek Talebi

Giriş

Emek piyasalarının en belirgin özelliği işverenlerin mal ve hizmet üretebilmek için emek talep etmeleridir. Firmaların işgücüne olan taleplerinin değişken olduğu, başta ücret olmak üzere pek çok unsura bağlı olarak artıp azaldığı görülmektedir. Bu ünitenin temel amacı firmaların emek taleplerinin nasıl belirlendiği ve hangi unsurlardan etkilendiğinin açıklanmasıdır.

Tek Değişken Faktörün Emek Olması Durumunda Emek Talebi

Emek piyasasının en önemli özelliği “türetilmiş” bir talep olmasıdır. Bir şey üretmek amacıyla türetilmiş talebin karşılanması, fayda sağlamasına dayanır. Ürünün üretilmesinde emeğin ne derece verimli olduğu o ürünün piyasa değeri ile orantılıdır. Toplum nezdinde değerli olan bir malın üretiminde ona göre verimli iş gücü çalışacaktır veya tam tersini düşünebiliriz.

Üretim fonksiyonu, veri faktör miktarlarında ve teknoloji düzeyinde üretebilecek çıktı miktarını gösteren matematiksel bir elitliktir.

Üretim de iki temel dönem söz konusudur. Bunlardan kısa dönem firmanın üretimde kullandığı girdilerden bazılarını arttırabildiği ancak sermaye miktarını ve üretim kapasitesini değiştiremediği zaman dilimini; uzun dönem ise firmanın bütün üretim faktörlerini değiştirebildiği, yeni makineler satın alıp yeni binalar inşa edebildiği zaman dilimini göstermektedir.

Marjinal Karar Alma Kuralı

Talep teorisinin varsayımları;

• Firmaların kar maksimizasyoncusudur.
• Firmalar üretim için sadece emek ve sermaye kullanırlar
• Firmaların bulundukları ürün ve emek piyasaları tam rekabetçidir.
• Emek maliyeti ücretten oluşur ve işgücü tamamen homojendir.

Firmalar istihdam kararını verirken, marjinal karar alma kuralını uygularlar. Bu kural herhangi bir eylemi yapmakla elde edilecek getiri ve maliyetin karşılaştırılması esasına dayanır. Buna göre kar, maliyeti aştığı sürece o eylemi yapmak tercih edilecektir.

Toplam, Marjinal Ve Ortalama Ürün Eğrileri İle Üretim Ve İstihdam Kararı

Kısa dönemde rekabetçi bir firmanın emek talebini bulmak için firmanın ilave işçi istihdam ettiğinde karlarında nasıl bir gelişme olacağını incelemek gerekir.

Toplam Ürün (TP): Firmanın kısa dönemde sermaye miktarı sabitken farklı düzeylerde işgücü istihdam ederek elde ettiği üretim miktarıdır.

Emeğin Ortalama Ürünü (AP): İşgücü başına düşen üretim miktarıdır. Toplam ürünün emek miktarına bölünmesidir.

Emeğin Marjinal Ürünü (MP): Sermaye sabitken emek girdisinin bir birim artırılması sonucunda toplam üründe meydana gelen değişikliktir.

Pazarlama Karmasının Bileşenleri: Ürün (Product), Yer (Place), Fiyat (Price), Tanıtım aynı zamanda tutundurma olarak adlandırılır.

Azalan Verimler Kanunu : Üretim faktörlerinden birisi sabit tutulurken diğer faktörün miktarı arttırıldığında toplam üründeki artışın bir noktadan sonra azalacağını ifade eden iktisat kanunudur.

Sermaye faktörü sabitken ilk birkaç işçiye kadar alınan her ilave işçinin toplam üründe neden olduğu artış bir önceki işçinin üretime katkısından daha fazla iken çalıştırılan işçi sayısı arttıkça ilave işçinin toplam üretimde neden olacak artış giderek azalacak ve sıfıra gidecektir.

Firmanın kullandığı sermaye ve ekipman miktarı sabitken işgücü miktarını artırması işçi başına düşen sermaye miktarının düşmesine, bu ise emek verimliliğinin azalmasına neden olur.

Emeğin Marjinal Ürün Geliri (MRPL): Son işe alınan işçinin toplam üründe sağladığı artışın parasal karşılığıdır.

Kısa dönemde denge istihdam düzenin belirlenmesi , işveren işe alacağı son işçinin firmaya sağladığı parasal getiri maliyetinden büyük olduğu müddetçe istihdamı artıracaktır. İstihdamın daha da artırılması durumunda son işçi firmaya sağladığı getiriden çok maliyet yükleyecek ve istihdam gerçekleşemeyecektir.

Kısa dönem ekmek talep eğrisi , sermaye ve diğer bütün faktörler sabitken ücret oranı ile firmanın ekmek talep miktarı arasındaki ilişkiyi gösteren eğridir.

Piyasa emek talep eğrisi ; piyasanın tamamının emek talebi, piyasadaki bütün firmaların taleplerinin yatay toplamı ile elde edilir.

Üretim Faktörlerinin Tamamının Değişken Olması Durumunda Emek Talebi

Firmalar uzun dönemde hem sermaye hem de emek miktarını değiştirme imkanına sahiptir. Firmanın üretimini gerçekleştirmek için ne kadar sermaye ve ne kadar emek kullanacağıdır. Bu nu da iki faktör etkiler;

• Sermaye/emek kombinasyonlarına teknolojinin getirdiği sınırlar,
• Üretim faktörlerinin nispi fiyatlarıdır.

Faktörler arası ikame, eş güdüm eğrileri; bir malı üretirken, teknolojik olarak birbiri yerine kullanmak mümkünse, kullanılabilecek faktör miktarları ile ilgili olarak genellikle birden fazla seçenek söz konusudur. “Üretimde ne kadar emek ve ne kadar sermaye kullanılacaktır?” sorusun cevabı faktörlerin birbirleri yerine kullanıp kullanılmayacağına bağlıdır.

Eş ürün eğrisi; bir firmanın belirli bir miktarda üretimi sağlayabilmesi için kullanabileceği çeşitli emek ve sermaye kombinasyonlarını gösteren eğridir.

Eş ürün eğrilerinin özellikleri

Bu özelliklerin başında negatif eğimli olmaları gelir. Eş ürün eğrilerinin bir başka özelliği de orijinden bakıldığında dış bükey olmalarıdır. Eş eğrilerinin üçüncü özelliği orijinden uzaklaştıkça daha yüksek üretim düzeyini göstermesidir.

Marjinal teknik ikame oranı; üretim miktarı sabitken sermayenin emek yerine kullanılabileceği orandır.

Eş ürün eğrisi; bir firman belirli bir miktarda üretim sağlayabilmesi için kullanabileceği çeşitli emek ve sermaye kombinasyonlarını gösteren eğridir.

Marjinal teknik ikame oranı; üretim miktarı sabitken sermayenin emek yerine kullanabileceği orandır.

Eş ürün eğrilerinin özellikleri, negatif eğimli olmaları üretimde emek ve sermayenin birbiri yerine kullanabildiği varsayıldığında, faktörlerden birinin istihdamı azaltıldığında aynı üretim düzeyini koruyabilmek için diğer üretim faktörünün kullanımının artırılması gerekmektedir.

Eş maliyet doğrusu; sermayenin maliyeti ve ücret oranı veri iken bir firmanın belirli bir miktardaki parasıyla satın alabileceği bütün farklı ve emek kombinasyonlarını gösteren eğridir.

Eş maliyet doğrularının özellikleri; Eş maliyet doğrularının başlıca özelliği “ negatif eğimli olmaları ” dır. Bir faktörün miktarı artarken diğerinin azalması doğruyu negatif eğimli yapar. Bir başka özelliği, “eğiminin sabit ve faktör fiyatlarının birbirine oranına eşit olması” dır. Üçüncü özelliği, “ üretim bütçesindeki değişikliklerin eş maliyet doğruları ile gösterebilmesi ” dir. Buna göre orijinden daha uzaktaki eş maliyet doğrusu daha yüksek harcama düzeyini gösterecektir. Dördüncü olarak, “ faktör fiyatlarındaki değişikliklerin eş maliyet doğruları ile gösterilebilmesi ” doğruların bir başka özelliğidir.

Eş ürün eğrisinin kavisliği ve faktör arası ikame , “ faktörlerin birbirlerini hiç ikame etmedikleri ” ve “ faktörlerin birbirlerini mükemmele oldukça yakın bir şekilde ikame ettikleri ” durumlardır.

Uzun dönemde istihdam düzeyinin belirlenmesi, uzun dönemde bir firmanın sermaye ve emek faktörlerinden ne kadar talep edeceğinin (a) bu faktörler arasında ikamenin mümkün olup olmamasına (b) bu faktörlerin nispi fiyatlarına bağlıdır. Bu noktada her iki unsura ilişkin bilgilerimizi birleştirerek karını azamileştirmek isteyen işverenin faktör kullanım miktarını belirler.

Uzun Dönemde Ücret Değişimi

Uzun dönemde karını azamileştirmek isteyen bir firmanın emek ve sermaye faktörlerinden ne kadar kullanacağı ücret oranına göre değişmektedir. Ücret oranı yükseldiğinde, sermayenin fiyatı ve üretim bütçesi değişmediği için firmanın bütün parası ile satın alabileceği sermaye miktarı değişmeyecektir. Ancak ücretler yükseldiği için üretim bütçesinin tamamı ile satın alınabilecek emek miktarı azalacaktır.

Ölçek etkisi : ücret artışı veya azalışı sonucunda optimal üretim düzeyinin değişmesine bağlı olarak emek talebinde meydana gelen değişmedir.

İkame etkisi: ücret oranındaki bir değişmeye bağlı olarak sermayenin emek yerine kullanılması nedeniyle emek talebinde meydana gelen değişmedir.

Kısa ve Uzun Dönem Talep Eğrileri

Uzun dönem emek talep eğrisi, hem emek hem de sermaye faktörleri değişken olduğunda ücret oranı ile firmanın istihdam düzeyi arasındaki ilişkiyi gösterir.

İki talep eğrisi arasındaki fark kısa dönem emek talep eğrisinin ücret değişimine daha az duyarlı, uzun dönem emek talep eğrisinin ise daha duyarlı olmasıdır. Kısa dönemde emek talebi sadece ölçek etkisi sebebiyle azalırken, uzun dönemde ikame etkisi de emek talebinin daha fazla artmasına sebep olmaktadır.

Emek Talebini Etkileyen Ücret Dışı Unsurlar

Ürün talebindeki meydana gelen değişmeler; ürün piyasasında meydana gelen değişmeler aynı yönde emek piyasasına yansır. Ürün fiyatının yükselmesi ise marjinal geliri artıracağından sonuçta emeğin marjinal ürün geliri artacak, işveren veri ücret düzeyinde daha fazla işgücü talep ettiği için emek talebi artacaktır.

Verimlilik değişmesi , verimliliğindeki bir artış ürün fiyatlarındaki düşme ile tümüyle giderilmediği taktirde marjinal ürün gelirini de artırır.

İş veren sayısı, piyasaya yeni işverenler girerse emek talebi de buna bağlı olarak artar. Diğer taraftan ekonomik krizlere bağlı olarak yaşanan iflaslar veya sektörün cazibesini kaybetmesi durumunda işverenlerin sayısının azalması emek talebini de azaltır.

Diğer üretim faktörlerinin fiyatları; sermaye, toprak ve ham madde fiyatlarındaki değişmeler emek talep eğrisini kaydırabilir. Emek ve sermaye üretimde birbirinin yerine kullanılabiliyorsa, iki faktör arasında ikame ilişkisi söz konusudur. Bu durumda emeğin fiyatı sabitken sermayenin fiyatındaki bir artış sermaye kullanımını azaltıp emek kullanımını artırır. Emek ile sermaye arasında de olabilmektedir. Bu durumlarda emeğin ücreti sabitken sermaye fiyatında meydana gelen bir düşüş emek talebini artırırken, sermayenin fiyatının yükselmesi emek talebini azaltacaktır.