Ünite 4: Emek Talep Esnekliği

Emek Talebinin Ücret Esnekliği

Esneklik bir çeşit tepki ölçme aracıdır. Bir malın fiyatı değiştiğinde talep miktarındaki değişim nasıl olacaktır? Bu değişim görece daha büyükse, esnek bir talep; görece daha düşükse esnek olmayan bir talep söz konusudur. Emek talep esnekliği ise emek talebinin ücret değişmelerine karşı duyarlılığının bir göstergesidir. Peki, istihdam düzeyinin işgücü maliyetlerine (ücret oranına) göre ne derece hassas olduğunu niçin bilmek isteriz ya da bu bilgi kimin işine yarar?

Emek talep esnekliği iktisatçıların, işverenlerin, sendikaların ve politika yapıcı ve uygulayıcılarının göz önünde bulundurması gereken önemli bir göstergedir. Örneğin, hükümet açısından, asgari ücrette yapılacak bir artışın istihdamda ne kadar bir daralma yaratacağı emek talep esnekliği bilindiğinde ortaya çıkabilir. Sendikalar açısından ise ücret talep düzeylerinin istihdamda yaratacağı etkiyi bilmek son derece önemlidir.

Emek talep eğrisinin negatif eğimli olması, ücret oranı ile istihdam düzeyi arasında ters yönlü bir ilişki olduğu anlamına gelmektedir. İki değişken arasındaki ilişkinin bu yönü bilinmekle beraber, istihdam düzeyinin ücret artışlarına göre ne derece hassas olduğunun bilinmesi de önemlidir. Bu bilgiyi veren kavram emek talep esnekliğidir. Emek talep esnekliği şu şekilde ifade edilebilir:

Ücret oranı ile emek talebi ters ilişkili olduğu için (yani biri azalırken diğeri arttığı için) esnekliğin işareti aslında negatiftir. Ancak uygulamada kolaylık sağlamak için ya negatif işareti yok sayılmakta ya da formülün başına eksi işareti konularak esnekliğin pozitif değer alması sağlanmaktadır. Emek talebinin ücret esneklik değerleri 0 ile sonsuz arasında değişmektedir.

Emek Talep Esnekliği Türleri: Emek talebini esneklik değerine göre beş grupta toplamak mümkündür. Bunlar:

• Ed= 0 Ücret oranındaki bir artış emek talebini hiç etkilemiyorsa emek talep esnekliği 0 olacaktır. Bu durumda emek talep eğrisi tam inelastiktir.
• Ed<1 Ücret oranındaki artış ya da düşüşler emek talep miktarında oransal olarak daha düşük değişimlere yol açıyorsa esnek olmayan talep söz konusudur.
• Ed=1 Ücret oranındaki değişim emek talebindeki değişime eşitse bu durumda birim talep esnekliğinden söz edilebilir.
• Ed>1 Ücret oranındaki değişim emek talep miktarında oransal olarak daha büyük değişimlere yol açıyorsa bu tür talebe esnek talep denir.
• Ed= ? Firma cari ücret düzeyinde bütün işçileri istihdam etmeye istekli fakat bu ücretin üzerinde hiçbir işçi istihdam etmeyecekse tam esnek talep söz konusudur.

Ancak iki talep eğrisi arasında esnek-esnek olmayan ayırımını yaparken, gerek iktisada giriş gerekse iktisat teorisi derslerinden bildiğimiz bir gerçeğin burada da geçerli olduğunu belirtmemiz gerekmektedir: Emek talep eğrisinin her noktasının esneklik değeri aynı değildir ve eğri hem esnek hem de esnek olmayan kısımlara sahiptir. Sendikalar emek talep esnekliğinin düşük olduğu piyasalarda örgütlenmek isterler.

Emek Talep Esnekliği-Toplam Ücret Ödemesi İlişkisi: Emek talep esnekliği ile firmanın toplam ücret ödemesi birbiriyle yakından ilişkili kavramlardır. Bir firmanın toplam ücret ödemesinde meydana gelen değişmelere bakarak emek talebinin ücret esnekliğini belirlemek mümkündür. Toplam ücret ödemesi, firmanın işçilerine yaptığı ücret ödemelerinin toplamıdır ve ücret oranı ile emek miktarı çarpılarak bulunur (W x L).

Buradan hareketle aşağıdaki genellemeleri yapmamız mümkündür:

Genelleme 1: Emek talebi esnekse ücret oranındaki bir değişiklik toplam ücret ödemesinin ters yönde hareketine neden olur.

Genelleme 2: Emek talebi esnek değilse, ücret oranındaki bir değişiklik toplam ücret ödemesinin de aynı yönde değişmesine neden olur.

Emek Talebinin Çapraz Ücret Esnekliği: Emek talebinin diğer üretim faktörlerinin fiyatlarındaki değişmelere ne ölçüde duyarlı olduğunun göstergesidir. Firmalar, çeşitli kategorilerde emek ve sermaye istihdam edebildikleri için, herhangi bir kategori için talep diğerlerindeki fiyat değişimlerinden etkilenebilir. Örneğin, marangoz ücretleri yükseldiğinde daha çok insan, taş evlere yönelebilir ve bu da duvar ustalarına olan talebi arttırabilir. Marangozların ücretlerindeki bir artış genel olarak inşaat sektörünü olumsuz yönde etkileyebilir ve dolayısıyla da tesisatçılara olan talebi düşürebilir. Sonuçta, sermaye fiyatındaki değişmeler bu üç işteki emek talebini arttırabilir ya da azaltabilir.

Çapraz esneklik değerleri pozitif ya da negatif işaret taşıyabilir. Bu durum faktörler arasındaki ilişkinin türüne bağlıdır. Çapraz esneklik değeri pozitif ise bunlar ikâme faktörlerdir. Yani, girdilerden birinin fiyatındaki artış diğerinin talebini arttırır. Diğer taraftan, emek talebinin çapraz ücret esnekliği negatif işaret taşıyorsa faktörler arasındaki ilişki tamamlayıcıdır. Yani, bir girdinin fiyatındaki artış diğerinin talebini azaltır.

Emek Talep Esnekliğini Etkileyen Unsurlar

Emek talep esnekliğini belirleyen unsurlar Alfred Marshall ve John R. Hicks tarafından Marshall-Hicks Türetilmiş Talep Kanunları adı altında özetlenmiştir. Buna göre, diğer şeyler sabitken;

• Üretilen malın fiyat esnekliği ne derece yüksekse,
• Emek maliyetinin toplam maliyet içindeki payı ne derece büyükse,
• Üretimde emeği diğer faktörlerle ikame edebilmek ne derece kolaysa,
• Diğer üretim faktörlerinin arz esnekliği ne kadar büyükse emek talebi o ölçüde esnek olacaktır.

Ürün Talebinin Esnekliği: Bir endüstride emek talebinin esnek olup olmaması o endüstride üretilen ürünün talebinin esnekliği ile yakından ilgilidir. Diğer şeyler sabitken, üretilen mala olan talep arttıkça emek maliyetlerindeki artışı fiyat artışlarıyla karşılamak daha da kolaylaşacaktır. Fiyatlar yükseldiğinde ürün talebi esnekse fiyat artışı satışlarda büyük miktarda azalmaya neden olacak, bu da emek talebini düşürecektir. Aksine, fiyatlarda meydana gelen düşüş mala olan talebi arttıracağından, emek talebinde de önemli ölçüde bir artışa neden olacaktır.

Diğer şeyler sabitken, firmanın faaliyet gösterdiği ürün piyasası ne kadar rekabetçi ise o firmanın emek talebi o derece esnek olacaktır. Bir malı piyasada satan ne kadar çok firma varsa tüketiciler bu firma yerine diğerlerinden kolaylıkla satın alabilirler. Bu da firmaların ürün talep esnekliklerini fiyat değişimlerine karşı duyarlı yapacaktır. Bu nedenle eksik rekabetçi firmanın emek talep eğrisi rekabetçi firmanın talep eğrisinden daha az esnek olacaktır.

Bu durum sendikaların daha yüksek ücret sağlama bakımından neden eksik rekabetçi firmalarda daha başarılı olduğunun açıklamasıdır.

Emek Maliyetinin Toplam Maliyet İçindeki Payı: Ücretlerdeki bir yükselme üretim maliyetlerinin ve dolayısıyla ürün fiyatının yükselmesine; bu da satışların azalmasına ve emek talebinin düşmesine neden olmaktadır. Ücretlerdeki artışın üretim maliyetleri üzerindeki gerçek etkisi, emek maliyetlerinin diğer üretim maliyetlerine nazaran ne derece yüksek olduğuna bağlıdır. Petrol rafinerisi gibi sermaye-yoğun endüstrilerde emek maliyeti toplam maliyetin küçük bir kısmını oluşturmaktadır. Böyle bir durumda ücret oranındaki artış toplam maliyetleri çok fazla arttırmazken; tekstil sektörü gibi emek-yoğun sektörlerde ücretlerde meydana gelecek küçük bir artış bile toplam maliyetleri önemli ölçüde arttıracağından, bu durum emek talebinde önemli düşüşlere yol açabilecektir.

Diğer Üretim Faktörleri ile İkâme Edilebilirlik: Ücretler yükseldiğinde firmalar ikame etkisi nedeniyle emek talebini kısarak daha fazla sermaye kullanmaya karar verebilirler. Dolayısıyla emek talep esnekliği, emeğin diğer faktörlerle kolayca ikame edilip edilmediğine bağlıdır.

Diğer Üretim Faktörlerinin Arz Esnekliği: Ücretlerin sermayenin fiyatına oranla artması, firmaları emek yerine sermaye kullanmaya yöneltiyordu. Sermaye talebi arttığında bu durum sermaye fiyatını arttırarak firmanın ikâme konusundaki isteklerinden vazgeçmesine neden olacaktır. Sermaye fiyatının, talep artışına bağlı olarak ne derece artacağı sermaye arz eğrisinin esnekliğine bağlıdır.

Arz eğrisi ne kadar az esnekse sermaye fiyatındaki artış o ölçüde fazla olacak, firmanın emek yerine sermaye ikâme etme isteği de o derece düşük olacaktır. Dolayısıyla, diğer rakip üretim faktörlerinin arz esnekliği ne kadar düşük ise ücret artışı sonucunda ikâme etkisi o derece düşük olacak, uzun dönem emek talep eğrisinin esnekliği de o ölçüde küçük olacaktır.