Ünite 5: Emek Piyasası Dengesi

Rekabetçi Piyasalarda Emek Piyasası Dengesi

Tam rekabet piyasası, gerçek hayatta tüm şartları ile gözlenmesi güç varsayımlar içermesine karşılık kaynak dağılımında tam etkinliğin sağlandığı piyasalar olduğundan, gerek mal ve hizmet fiyatlarının gerekse emeğin fiyatının (ücret) açıklanmasında başlangıç noktasını oluşturmaktadır. Tam rekabetçi bir emek piyasasında denge, emek arz ve talep eğrilerinin kesiştiği noktada oluşur. Denge ücret düzeyinde işsizlik olmadığından, buna piyasayı temizleyen ücret oranı da denilmektedir. Rekabetçi bir piyasada kısa dönemde denge ücretinden sapmalar olabilse de uzun dönemde tekrar denge ücretine dönülecektir. Tam rekabet piyasasında emek arzında ve talebinde meydana gelebilecek kaymalar rekabetçi bir emek piyasasında var olan dengenin bozulmasına neden olabilecektir. Ancak piyasanın işleyişi, farklı bir ücret ve istihdam bileşiminde yeniden dengeye gelinmesini sağlayacaktır.

Rekabetçi piyasalarda tek ücret kanunu, alt piyasalarda dengeleme, ücret rijitliği durumunda dengeleme ve istihdam düzeylerinin belirlenmesi konuları incelenmelidir.

Tam Rekabet Piyasasında Tek Ücret Kanunu

Tam rekabetçi emek piyasası aslında gerçek hayatta bazı varsayımları yönünden tüm özellikleri ile gözlenebilen piyasa değildir. Ancak, analizimize kaynak dağılımının en etkin bir şeklide gerçekleştiği bu piyasa yapısı ile başlamamız daha sonra inceleyeceğimiz eksik rekabetçi piyasaların mükemmellikten ne kadar uzakta olduğunu anlamamızı sağlayacaktır. Tam rekabetçi bir emek piyasası için aşağıdaki varsayımlar kabul edilmektedir.

• Firmalar kârlarını, işçiler ise faydalarını maksimize etme peşindedirler.
• Piyasa şeffaftır. Firmalar ve işçiler piyasadaki işler ve ücretler hakkında tam bilgiye sahiptirler.
• Piyasada homojenite vardır. İşçiler beceri ve verimlilik bakımından, işler ise ücret dışı gelirler ve çalışma şartları bakımından homojendirler (birbirinin aynı özelliklere sahip).
• İş piyasasında çok sayıda işçi ve işveren vardır, sendikalar yoktur.
• Piyasadaki bütün işler işçilerin rekabetine açıktır. İşçinin bir işten diğerine geçişini engelleyen kıdem şartı veya firma içinden elemanların işe alınması gibi kurumsal engeller yoktur.

Tam Rekabetçi Alt Piyasalarda Dengelenme

Bölümde tam rekabetçi bir emek piyasasının kararlı denge hâlinde olduğunu, denge ücretinden sapmalar olsa da piyasanın zaman içinde tekrar denge ücretine döneceğini incelemiştik. Bu duruma tam rekabette tek ücret kanunu denilir. Piyasanın geneli için geçerli olan bu sonuç alt piyasalar için de geçerlidir. Daha açık bir ifadeyle belirtmek gerekirse tam rekabetçi iki piyasa arasında ücret farklılıkları olabilse de bu durum uzun dönemde geçerli olmayacak ve ücretler eşitlenecektir.

Piyasa Dengesinde Değişmeler

İş piyasalarının başlıca görevi, işgücünün etkin dağılımını gerçekleştirmektir. Piyasanın gerek arz gerekse talep yönünün oldukça dinamik olduğu göz önünde bulundurulursa bu gerçekleştirilmesi bir hayli zor bir görevdir. Arz yönünden her yıl piyasaya yeni işçiler girer ve mevcut çalışanların bir kısmı iş değiştirirken, talep yönünden de kimi işveren firmasını kapatıp piyasadan çekilirken bazıları da piyasaya yeni giriş yapmakla, bir kısmı da işini büyüttüğü için ilave işçiye ihtiyaç duyar. Böylesine dinamik iki unsurun dengede olabilmesi, ücretlerin değişebilmesi ve emeğin hareketliliği sayesinde mümkün olmaktadır. Şimdi, tam rekabetçi bir emek piyasasında denge oluşumuna yönelik basit bir zihin jimnastiği yapalım ve bozulan bir dengenin hangi mekanizmalar ile yeniden kurulabildiğini inceleyelim. Bu konuda karşımıza iki farklı durum çıkacaktır. Bunlar: Talep fazlası ve arz fazlasıdır.

Talep Fazlası

Bir piyasada talep fazlası; ya emek arzı sabitken emek talebinin artması ya da emek talebi sabitken emek arzının azalması nedeniyle olabilir.

Arz Fazlası

Emek piyasalarında piyasa dengesinin bozulmasına neden olan bir başka durum arz fazlasıdır.

Ücret Rijitliği (Katılığı) Durumunda Dengelenme

Gerçek hayatta parasal ücretlerin artabildiği hâlde azalma yönünde yapışkan (rijit) olduğu bilinmektedir. Parasal ücretlerin azalamaması kimi zaman sendikalardan ve toplu sözleşme düzeninden kaynaklandığı hâlde, bazen de işverenler ücret indirimini arzulamamaktadırlar. Peki ücretler azalma yönünde yapışkan ise arz veya talep kaymasına bağlı olarak piyasada arz fazlası oluştuğunda bozulan piyasa dengesi tekrar kurulabilir mi? Böyle bir durumda piyasanın yeniden dengeye gelmesini sağlayan unsurlar nispi ücretler ve faktör hareketliliğidir.

Tam Rekabetçi Bir Firma İçin Ücret ve İstihdam Düzeylerinin Belirlenmesi

Tam rekabet piyasasında denge ücretinin nasıl belirlendiğini ve dengenin nasıl değiştiğini inceledikten sonra hem ürettiği ürünün piyasasında hem de emek piyasasında tam rekabet piyasasında olan bir firmada ücret ve istihdam düzeylerinin nasıl belirlendiğini şöyle açıklayabiliriz: Emeği tam rekabetçi bir piyasadan istihdam eden firma piyasada bu tür emeği istihdam eden çok sayıda firmadan birisi konumunda olacaktır. Emeğin fiyatı bu durumda piyasa emek arz ve talep eğrilerinin kesiştiği noktada belirlenecektir. rekabet piyasasında yer alan tek bir firmanın fiyatı değiştirme gücü olmadığı, yani fiyat alıcısı olduğu hatırlanırsa, firma bu ücreti, veri olarak alacak ve bu ücret düzeyinden dilediği kadar işçi çalıştırabilecektir. Firma bütün işçilere aynı ücreti ödeyeceğinden hem ortalama emek maliyeti hem de marjinal emek maliyeti (işe alınan son işçiye ödenen ücret) bu ücrete eşit olacaktır. Dolayısıyla emek arz eğrisinin sonsuz esneklikte olması veri ücret düzeyinde firmanın ücreti değiştirmeksizin dilediği kadar işçi çalıştırabileceğini göstermektedir.

Eksik Rekabetçi Piyasalarda Emek Piyasası Dengesi

Tam rekabet piyasası ekonomide kaynak dağılımının en iyi olduğu durumu göstermekle birlikte gerçek hayatta piyasanın bütün özelliklerini eksiksiz taşıyan örneklere rastlamak neredeyse imkânsızdır. Gerçek hayatta bunun yerine eksik rekabetçi yapılanmalar gözlenir.

Ürün piyasasında tam rekabetçi firma fiyat alıcısı konumunda olduğundan satışlarını piyasada oluşan denge fiyatından yapacaktır. Bu durumda firmanın marjinal geliri fiyata eşittir. Öte yandan, piyasa talebinin tümünü karşılama durumunda olan tekelci bir firmanın daha fazla mal satabilmesi ürün fiyatını düşürmesi ile mümkün olacağından Marjinal Gelir=Fiyat eşitliği burada söz konusu olmayacaktır. Dolayısıyla tekelci bir firmanın emek talep eğrisi tam rekabetçi bir firmanın eğrisinin daha solunda yer alır ve daha diktir.

Eksik rekabetçi piyasalarda tekel ve oligopol piyasalarında ücret oluşumu incelenmelidir.

Tekelci Bir Firma İçin Piyasa Dengesi

Tekelci bir ilaç firmasının sekreter istihdamı buna örnek olarak verilebilir. Sekreterler hemen hemen bütün firmalarda çalıştırıldıkları için emek piyasasının bu durumda tam rekabete yakın olduğu düşünülebilir.

Firma ürün piyasasında tekelci olduğundan emek talebi farklı olacaktır. Önce bu farklılığın nedenlerini açıklayalım. Ürün piyasasında tekelci bir firmanın emek talep eğrisinin tam rekabetçi bir firmanın emek talebinden farklıdır. Bu farklılığın temel nedeni tam rekabetçi bir firmada marjinal gelirin malın fiyatına eşit olmasına karşılık, tekelci bir firmada marjinal gelirin fiyattan küçük olmasıdır. Tekelci bir firma, ücret değişimlerine karşı rekabetçi bir firmadan daha az duyarlıdır.

Oligopolcü Bir Firma İçin Piyasa Dengesi

Oligopol piyasası, endüstrideki üretimin büyük bir kısmının az sayıda firma tarafından yapıldığı bir piyasa türüdür. Oligopol piyasasında firmaların üretim, satış, yatırım ve reklam planlarında karşılıklı bağımlılık söz konusudur. Bir firmanın bu değişkenlerle ilgili bir manüpülasyonu diğer firmaların buna misillemede bulunmalarına neden olmaktadır. Bu tür piyasalarda işkolundaki toplam üretimin büyük bir kısmını gerçekleştiren az sayıda büyük firma emek piyasasında da etkilidir.

Oligopolcü firmaların piyasadaki üretimin büyük kısmını gerçekleştiren büyük kuruluşlar olduğu gerçeğinin altını çizmekte fayda vardır. Bu nedenle oligopolcü firmaların karşılaşacakları emek arz eğrisi asla -tam rekabetçi bir firmanın karşılaştığı gibi- sonsuz esneklikte bir eğri olmayacaktır.