Ünite 5: Çocuklara Hizmet Veren Kurumlar

Giriş

Ülkemizde çocukluk yıllarında çocuklara eğitim ve hizmet veren farklı kurumlar bulunmaktadır. Bu kurumların büyük çoğunluğunu Millî Eğitim Bakanlığı Temel Eğitim Genel Müdürlüğüne bağlı kurumlar ve Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı Çocuk Hizmetleri Genel Müdürlüğüne bağlı kurumlar oluşturmaktadır. Eğitim modellerine baktığımızda ise ülkemizde de tüm dünya genelinde olduğu gibi iki farklı model uygulandığı görülmektedir. Bu uygulama modelleri “Kurum Temelli Eğitim Modelleri” ve “Okul Öncesi Çocuğunu ve Çevresini Destekleyen Eğitim Modelleri” olarak gruplandırılmıştır.

Kurum Temelli Eğitim Modelleri

Kurum Temelli Eğitim Modeli büyük çoğunluğu Millî Eğitim Bakanlığı ve Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı bünyesinde bulunan eğitim ve bakım amaçlı kurum ve kuruluşlar tarafından çocuklara verilen eğitimi ifade etmektedir. Bu eğitim modeli uygulamalarına anaokulları, ana sınıfları, ilköğretim okulları, çocuk yuvaları, kreşler, gündüz bakımevleri örnek olarak verilebilir.

Millî Eğitim Bakanlığına Bağlı Kurumlar

Millî Eğitim Bakanlığı tarafından 0-18 yaş aralığını kapsayan çocukluk dönemi içerisinde çocuklara farklı basamaklarda eğitim ve hizmet verilmektedir. Bu eğitim ve hizmet basamakları “Temel Eğitim” ve “Ortaöğretim” olarak iki ayrı grupta toplanmaktadır.

Temel Eğitim Kurumları: Temel Eğitim basamağında 0-13 yaş aralığındaki çocukların eğitim hizmeti sağlanır. Temel Eğitim basamağı iki dönem olarak ele alınmaktadır. Bunlardan ilki 0-66 aylık çocukların eğitiminin sağlandığı okul öncesi eğitim dönemi, ikincisi ise 6-13 yaş grubundaki çocuklara eğitimin sağlandığı ilköğretim dönemidir.

Okul Öncesi Eğitim Kurumları: Millî Eğitim Bakanlığına bağlı okul öncesi dönemde çocuklara eğitim ve hizmet veren kurumlar Resmî ya da Özel Bağımsız Anaokulları, Resmî ya da Özel Ana Sınıfları, Gezici Sınıflar, Uygulama Sınıfları ve Yaz Anaokullarıdır. Bu kurumlarda verilen okul öncesi eğitimin amaç ve görevleri millî eğitiminin genel amaç ve temel ilkelerine uygun olarak;

• Çocukların beden, zihin, duygu gelişmesini ve iyi alışkanlıklar kazanmasını sağlamak,
• Çocukları ilkokula hazırlamak,
• Şartları elverişsiz çevrelerden ve ailelerden gelen çocuklar için ortak bir yetiştirme ortamı yaratmak,
• Çocukların Türkçeyi doğru ve güzel konuşmalarını sağlamaktır.

Türk Millî Eğitimi’nin genel amaç ve ilkeleri doğrultusunda Millî Eğitim Bakanlığı Okul Öncesi Eğitim ve İlköğretim Kurumları Yönetmeliğine (2014) göre görev ve işleyişlerini yerine getirirler.

Bağımsız Anaokulu: Millî Eğitim Bakanlığına bağlı 36-66 aylık çocukların eğitimi amacıyla açılan okullardır. Resmî veya özel olarak açılabilirler. 66-68 aylık çocuklar velilerinin yazılı talebi doğrultusunda, 69-71 aylık çocuklar ise sağlık raporu ile bu kurumlara kaydedilebilir.

Ana Sınıfı: 48-66 aylık çocukların eğitimi amacıyla örgün ve yaygın eğitim kurumları bünyesinde açılan sınıflardır.

Gezici Sınıflar: Okul öncesi eğitim kurumu bulunmayan yerleşim alanları ve okul öncesi eğitimden yararlanamayan çocuklar için yaz aylarını da kapsayacak şekilde esnek eğitim saat ve zamanlı toplum temelli ücretsiz eğitim veren gezici sınıflardır.

Uygulama Anaokulu/Ana Sınıfı: Mesleki ve teknik ortaöğretim kurumlarında çocuk gelişimi ve eğitimi alanında 36-66 aylık çocukların eğitiminin yapıldığı uygulama birimleridir.

Yaz Anaokulları: Okul öncesi eğitimi yaygınlaştırma ve geliştirme amacı ile Millî Eğitim Bakanlığı Okul Öncesi Eğitim Programı doğrultusunda, çocuklar için önemli konuları kapsayan bir program çerçevesinde yaz aylarında da eğitim yapılabilir. Bu eğitime sadece okul öncesi eğitimden yararlanamayan çocuklar kabul edilir.

İlköğretim Kurumları: Okul öncesi eğitim döneminden sonra gelen eğitim dönemi 6-13 yaş grubundaki çocuklara eğitimin sağlandığı ilköğretim dönemidir. İlköğretim kurumları; zorunlu ve dört yıllık bir ilkokul ile zorunlu ve dört yıllık farklı programları olan ortaokullardan oluşur.

İlköğretimin amaçları Millî Eğitim Temel Kanununa (1973) göre, millî eğitimin genel amaçlarına ve temel ilkelerine uygun olarak,

• Her çocuğu iyi bir vatandaş olmak için gerekli temel bilgi, beceri, davranış ve alışkanlıkları kazandırmak; onu millî ahlak anlayışına uygun olarak yetiştirmek;
• Her çocuğu ilgi, istidat ve kabiliyetleri yönünden yetiştirerek hayata ve üst öğrenime hazırlamaktır.

Ortaöğretim Kurumları: İlköğretim dönemini dört yıllık ortaöğretim dönemi takip eder. Ortaöğretim kurumlarını ilköğretim sonrası örgün veya yaygın öğrenim veren genel, mesleki ve teknik öğretim kurumları oluşturur.

Ortaöğretimin amaçları Millî Eğitim Temel Kanunu’na (1973) göre, millî eğitimin genel amaçlarına ve temel ilkelerine uygun olarak;

• Bütün öğrencilere ortaöğretim seviyesinde asgari ortak bir genel kültür vermek suretiyle onlara kişi ve toplum sorunlarını tanımak, çözüm yolları aramak ve yurdun iktisadi sosyal ve kültürel kalkınmasına katkıda bulunmak bilincini ve gücünü kazandırmak,
• Öğrencileri, çeşitli program ve okullarla ilgi, istidat ve kabiliyetleri ölçüsünde ve doğrultusunda yükseköğretime veya hem mesleğe hem de yükseköğretime veya hayata ve iş alanlarına hazırlamaktır.

Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı Çocuk Hizmetleri Genel Müdürlüğüne Bağlı Kurumlar

2011 yılına kadar Başbakanlığa bağlı olan Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu (SHÇEK) altında hizmet veren bu kurumlar SHÇEK’nin kapatılmasının ardından Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığının bünyesinde çocuğa yönelik hizmetleri sürdürmek üzere oluşturulan Çocuk Hizmetleri Genel Müdürlüğü altında toplanmıştır. Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı Çocuk Hizmetleri Genel Müdürlüğü altında çocuklara hizmet veren çocuk yuvası, kreş ve gündüz bakımevi, çocuk evleri, yetiştirme yurtları, özel çocuk kulüpleri, çocuk destek merkezleri gibi farklı isimlerde ve özelliklerde kurumlar bulunmaktadır.

Çocuk Yuvaları: Çocuk Yuvaları Yönetmeliği’ne göre (1999) görev ve işleyişlerini yerine getirirler. 0-12 yaş arasındaki korunmaya muhtaç çocuklar ile gerektiğinde 12 yaşını doldurup tek başına yaşamını sürdüremeyecek durumda olanlardan kurumca korunan kız çocuklarının yetiştirildiği kurumlardır. Çocuk yuvalarının yükümlülüğü himayesindeki çocukları bedensel, psikososyal ve duygusal gelişimleri sağlıklı ve topluma yararlı bireyler olarak yetiştirmektir.

Çocuk Evleri: Çocuk evleri, Çocuk Hizmetleri Genel Müdürlüğünün son yıllarda yaptığı çalışmalar doğrultusunda çocuklara ev ortamına en yakın ortamlarda ve toplumla iç içe hizmet vermek amacıyla kurulmuşlardır.

İlk çocuk evi “ÇESAV Gençlik Evi” 2000 yılında 15-18 yaş grubu kız çocuklarına hizmet vermek üzere Ankara’da açılmıştır.

Kreş ve Gündüz Bakım Evleri: Kreş ve gündüz bakımevleri 0-66 aylık çocukların gelişim, bakım, korunma ve beslenmelerinin sağlanması amacıyla hizmet veren kurumlardır. Kreş bölümleri 0-36 aylık çocuklara hizmet verirken, gündüz bakımevi bölümleri 37-66 aylık çocuklara hizmet vermektedirler.

Çocuk Kulüpleri: Özel çocuk kulüpleri 6-12 yaş grubu çocukların boş zamanlarını uygun program düzenleyerek değerlendiren, bakım ve korunmalarını sağlayan kuruluşlardır. Bu kurumlarda grup sorumluları eşliğinde çocukların derslerini çalışmalarına, ödevlerini yapmalarına yardımcı olunur ve ilgi ve yetenekleri doğrultusunda sosyal, kültürel ve sportif etkinlikler düzenlenir.

Çocuk Destek Merkezleri: Çocuk destek merkezleri suça sürüklenmesi, suç mağduru olması veya sokakta sosyal tehlikelerle karşı karşıya kalması sebebiyle haklarında bakım tedbiri veya korunma kararı verilen çocuklardan; psikososyal desteğe ihtiyaç duyduğu tespit edilenlerin, bu ihtiyaçları giderilinceye kadar geçici süre ile bakım ve korunmalarının sağlandığı sosyal hizmet kuruluşlarıdır. Bu kuruluşlar çocukların mağduriyet, suça sürüklenme, yaş ve cinsiyet durumuna göre ayrı ayrı yapılandırılan veya ihtisaslaştırılmıştır ve yatılıdır. Çocuk Destek Merkezleri Yönetmeliği’ne (2015) göre görev ve işleyişlerinin yerine getirirler.

Yetiştirme Yurtları: Yetiştirme yurtları 13-18 yaş ve 18 yaşın üzerinde korunma kararının devamını gerektiren koşulları taşıyan korunmaya muhtaç çocuklara hizmet verirler. Yetiştirme yurtlarının amacı bünyesinde bulunan çocukları Atatürk İlke ve İnkılaplarına bağlı, demokrasi bilincine sahip, insan haklarına saygılı, çağdaş, beden, ruh ve duygusal gelişimleri sağlıklı, topluma yararlı bireyler olarak yetiştirmek, korumak, bir iş veya meslek sahibi yapmaktır.

Çocuğu ve Çevresini Destekleyen Eğitim Modelleri

Çocuğu ve çevresini destekleyen eğitim modelleri çocuğu ve ailesini çocuk bakımı ve eğitimi açısından destekleyen, kurum içi ve/veya dışı ortamlarda gerçekleştirilebilen her türlü bakım ve eğitim modelleri olarak tanımlanabilir. Bu eğitim modelleri çocuğu çevresinden ayırmaz ve çocuk ile çevresini bütüncül bir şekilde ele alır.

Ülkemizde çocuğu ve çevresini destekleyen eğitim modelleri çalışmalarından bazıları şöyledir:

• Anne-Çocuk Eğitim Programı (AÇEP): 5 yaş itibarıyla daha önce okul öncesi eğitim hizmeti almamış çocuklara ve annelerine yönelik olarak hazırlanan bilimsel temelli ve ev merkezli bir eğitim programıdır.
• Anne-Baba-Çocuk Eğitim Projesi: Millî Eğitim Bakanlığı Kız Teknik Öğretim Müdürlüğü tarafından genç vatandaşlara çocuk bakımı, aile planlaması, sağlıklı çocuk dünyaya getirmenin önemi ve akraba evliliklerinin sakıncaları gibi konularda bilgiler verilmektedir.
• Baba Destek Programı: AÇEV tarafından yürütülen bir programdır. Babalarda çocuklarının gelişimine katkı konusunda farkındalık yaratmayı amaçlamaktadır.
• Açık Okul Öncesi Eğitim Projesi: 1994’te YAPA tarafından yurt çapında kurulan bayi teşkilatı başlatılmıştır. Projede uzmanlar tarafından anne ve babalara çocuklarının eğitimi ile ilgili bilgiler sağlanmaktadır.

Dünya genelinde ise “The Home Instruction Program for Youngsters- HIPPY-HEATGER”, “Head Start”, “Parents as Teachers”, “The Mothers-Child Home Program” gibi uygulamalar çocuğu ve çevresini desteleyen eğitim modeli uygulamalarına örnek olarak verilebilir.

• The Home Instruction Program for Parents and Youngsters- HIPPY-HEATGER: HIPPY-Ebeveynler ve çocuklar için Ev Eğitimi Programı ebeveynlerin 4-5 yaşlarındaki çocuklarının gelişim ve öğrenmelerinde aktif bir şekilde yer alabilmeleri ve onları doğru bir şekilde destekleyebilmeleri için geliştirilmiş ev temelli bir programdır.
• Home Activities for Toodlers and Their FamiliesHATAF: Aileler ve Küçük Çocukları için Ev Aktiviteleri HIPPY programının desteklenmesi için geliştirilmiştir. Bu program 1-3 yaş aralığındaki çocukların duygusal, sosyal, bilişsel ve erken okuryazarlık becerilerinin geliştirilmesi için ailelere ve çocuklarına yönelik hazırlanmıştır.
• Parents as Teachers- PAT: PAT- Öğretmen Ebeveynler programı ile ailelere çocuklarının gelişimlerini sağlıklı bir şekilde destekleyebilmeleri, çocukların potansiyellerini en üst noktada gerçekleştirmeleri için uygun imkan sunmaları ve okula hazırbulunuşluklarının sağlanması amacıyla bilgi ve eğitim verilir. PAT’ın temel felsefesi anne ve babanın çocukları için en etkili eğitimci olduklarıdır.
• The Mothers-Child Home Program: Anne-çocuk Ev Programı’nın amacı düşük gelirli ailelerin 2-4 yaş aralığındaki çocuklarının ileriki yıllarda okul başarısında yaşayabilecekleri olası dezavantajları anneye eğitim vererek ve evde anne-çocuk arasında bilişsel gelişimi destekleyici bir etkileşim başlatarak önlemektir.