Ünite 3: Çocuk Gelişiminde Oyun ve Oyunun Desteklenmesi

Oyunun Tanımı ve Önemi

Oyunun tek bir tanımını yapmak zordur. O yüzden oyunun tanımını yapmak yerine, oyunun özelliklerini sıralamak daha doğru olacaktır:

1. Oyun içten güdümlüdür. Oyun temel ihtiyaç ve dürtüler ya da sosyal gereklilikler tarafından yönetilmez.
2. Oyun doğaçlamadır ve oyunda dışsal yaptırımlar yoktur. Oyunun hedefleri gönüllüdür. Oyunda çocuklar sonuçtan çok süreç ile ilgilidirler.
3. Oyunu kesif ve araştırmadan ayıran şey oyunun ben bu nesne ya da insanla ne yapabilirim diye sormasıdır. Kesif ve araştırmada bu nesne ya da insan nedir, onunla ne yapılır soruları sorulur.
4. Oyun etkinliklerin ya da davranışların ciddi temsili değildir. Oyun temsili, mecazi etkinliklerden oluşur.
5. Oyun dıştan zorlanan kurallardan tamamen özgürdür. Bu yönüyle kurallı oyunlardan ayrılır.
6. Oyunda çocuklar aktif bir şekilde meşguldürler. Bu oyunu hayal kurmak, uyuşuk bir şekilde vakit geçirmek ya da amaçsızca gezinmekten ayırır.

Kısacası oyun içten güdümlü, dışsal yaptırımlar ve dıştan zorlanan kurallar olmayan, doğaçlama ve çocukların aktif oldukları, eğlenirken aynı zamanda geliştikleri etkinliklerdir. Oyun çocukları eğlenirken tüm potansiyellerini ortaya koyabilmelerini aynı zamanda daha sağlıklı ve mutlu bireyler olabilmelerini sağlar. Oyunda çocuklar akranları ve materyallerle etkileşim hâlindeyken aktif olarak kendi bilgilerini yapılandırır. Nitelikli oyun deneyimi olan çocuklar daha iyi hafıza becerileri ve dil becerileri geliştirirler ve davranışlarını daha iyi kontrol edebilirler.

Çocuklarda Oyun Gelişimi

Oyunda Görülen Sosyal Gelişim Evreleri

Mildred Parten’a göre 0-6 yas arasındaki çocukların oyunu gözlendiğinde çocukların altı sosyal gelişim evresinden geçtikleri görülmektedir. Parten’a göre oyunda altı sosyal gelişim aşaması görülür: uğraşsız davranış, yalnız oyun, izleyici, paralel oyun, birlikte oyun, iş birlikçi oyun.

Parten’ın geliştirdiği bu evreler gelişimsel sıra takip etmekle birlikte her zaman bu sıralama da olmayabilir. Yani her çocuk bu sıralamada bir ilerleme göstermeyebilir.

Bilişsel Oyun Gelişim Evreleri (Oyun Kategorileri)

Sara Smilansky dört oyun evresi ile tanınır. Bu evreleri oluştururken Piaget’nin oyun gel isim evrelerinden ve kendi çalışmalarında yaptığı oyun gözlemlerinden yararlanmıştır. Bu evreler: Duyusal-motor/fonksiyonel oyun çocukların büyük ve küçük kaslarını özgürce hareket ettirdiği ve duyularını kullandığı oyunlardır, Sembolik oyun çocuğun duygularını veya düşüncelerini mimikleri, davranışları veya nesnelerle ifade ettiği hayali oyunlardır. Yapı oyunları fonksiyonel oyunda olduğu gibi duyusal motor etkinlik etrafında odaklanır, fakat yapı oyunlarında bir ön planlama vardır. Artık oyununa daha iyi odaklanır ve materyalleri ve nesneleri önceden yaptığı plan çerçevesinde amaçlı olarak kullanır, Kurallı oyunlarda oyunun kuralları oyuna başlamadan önce belirlen ir. Çocukların bu kurallara uyması beklenir.

Eğer erken çocukluk yıllarında kurallı oyun oynatılacak ise tüm çocukların eğlenecekleri, oyunun sonuna kadar oyunda kalacakları ve aynı zamanda fazla enerjilerini atabilecekleri kurallı oyunlar tercih edilmelidir.

Okul bahçesinin zeminin beton ya da asfalt gibi sert zeminlerle kaplanması hem çocuklar için düştükleri zaman güvenli olmayacak hem de doğadaki değişiklikleri gözlemlemelerini engelleyecektir.

Sınıf içerisinde öğretmen liderliğinde hareketli oyun oynatmak yerine okul bahçesinde çocukların serbest oynamalarını sağlamak çocukların fazla enerjilerini atmaları, temiz hava almaları, sosyal becerilerini ve kaba motor becerilerini geliştirmeleri açısından daha etkilidir.

Oyunda Çocuk Gelişim Uzmanları ve Öğretmenlerin Sorumlulukları ve Oyunun Desteklenmesi

Çocuklarla çalışan yetişkinlerin oyunda sorumluluklarını oyun ortamını düzenleme ve hazırlama, fiziksel güvenliği sağlama, duygusal olarak güvenli bir ortam oluşturma, çocukların oyunlarını gözlemleme ve değerlendirme ve son olarak gerekli durumlarda çocukların oyunlarını destekleme seklinde sıralayabiliriz.

Oyun Ortamı Oluşturmak

Anaokulu, ana sınıfı, kreş ve gündüz bakımevi, çocuk yuvası gibi çocukların grup hâlinde bakım ve eğitim aldıkları kurumlarda sınıf ya da oyun odasının çocukların özgürce oynayabilecekleri ve yaratıcı fikirler ve ürünler ortaya koyabilmelerine fırsat verecek şekilde bol uyaranlı ve fiziksel olarak güvenli olarak düzenlenmesi önemlidir.

Sınıf ya da oyun odasının temiz, havadar, aydınlık ve normal sıcaklıkta olmalıdır. Yazın çok sıcak olan, kısın soğuk olan, ya da karanlık bir ortamda çocukların çalışmalarını olumsuz etkileyebilir. Araç gereçlerin düzenli bir şekilde yerleştirilmesi hem çocukların ihtiyaç duydukları zaman araç gereçlere kolayca ulaşmalarını hem de sınıfın ya da oyun odasının daha kolay toplanmasını sağlar. Ayrıca çocukların düzen alışkanlığı kazanmalarını sağlarken araç gereçlerin karışıp kaybolma ya da kırılma olasılıklarını azaltır.

Sınıfın fiziksel ortamını hazırlarken çocukların boy sınırına eğilip, sınıfa çocukların gözüyle bakmak çocuklar için daha verimli ve güvenli bir fiziksel ortam oluşturulmasına yardımcı olur.

Çocukların kullanacakları araç gereçlerin çocukların kolayca ulaşabileceği yerlerde ve düzenli bir şekilde bulundurulması gerekir.

Oyun odasını oluştururken ve süreçte düzenli aralıklarla sınıfı güvenlik açısından kontrol etmeliyiz. Sivri köseleri olan mobilyaların bulunmaması var ise bunları güvenli hâle getirmek, kalorifer peteklerinin üzerinin kapatılması, sınıfa ortada kolon var ise kolonun süngerle kaplanması, temizlik malzemeleri gibi kimyasalların kilitli dolaplarda bulundurulması, sınıftaki oyun araç gereçlerinin düzenli aralıklarla temizlenmesi çocukların fiziksel güvenlikleri ve sağlıkları açısından önemlidir.

Sınıfta kullanılan araç gereçler çocukların ilgisini ve hayal gücünü canlı tutacak özellikte olmalıdır. Araç gereçlerin çocukların sağlığına zarar vermeyecek boya ve materyallerden yapılmış olması ve çocuklar için güvenli olması önemlidir. Çok küçük parçalardan oluşan araç gereçlerin küçük yas gruplarının sınıfında açıkta bulundurulmaması önemlidir. Montessori sokak çocuklarını eğitirken, çocukların bir şeyi düşürdüklerinde, döktüklerinde ve kırdıklarında çok üzüldüğünü gözlemlemiş ve bu yüzden sınıfı ve materyalleri hataları en aza indirecek şekilde düzenlemiştir. Montessori araçları duyusal-motor ve bilişsel gelişimi desteklemek için etkili oldukları halde, özgürlüğü kısıtladıkları için yaratıcılığı engelleyebilirler. Fakat öğretmen çocuğun bireysel ihtiyaçlarına göre Montessori araçlarından yararlanabilir. Mesela, suyla oynamaktan korkan bir çocuk, suyla oyuna Montessori yöntemi ile başlatılıp, yavaş yavaş su masasına yönlendirilebilir.

Araç gereçler in kullanılmasında çocukların bilmesi gereken koşullar söyle sıralanabilir:

• Araç gereçlerin doğru biçimde kullanımını bilmesi. Yeni araç gereçlerin hemen kırılmasını önlemek ve daha uzun süreli kullanımını sağlamak amacıyla doğru kullanım sekli çocuklara gösterilmelidir
• Kendi kendini disiplin etmesi ve başkalarına saygı duymanın gerekliliğinin ayrımında olması. Araç gereçleri kullanırken dürtülerini kontrol etmesi, araç gereçlere zarar vermemesi ve arkadaşları ile paylaşması gerektiği öğretilmelidir.
• Arkadaşlarının ve kendi güvenliğini sağlamak için uygun davranmanın öneminin ayrımında olması.

Fiziksel Güvenliği Sağlamak

Özellikle okul öncesi dönemdeki çocukların yetişkin denetimi olmadan yalnız bırakılmaması, yetişkinlerin çocukları güvenliklerini sağlamak açısından gözlemesi, çocuklara zarar verebilecek durumlara karsı önlem almaları önemlidir.

Duygusal Olarak Güvenli Bir Çevre Oluşturmak

Fiziksel güvenlik kadar çocukların kendilerini duygusal olarak güvende hissetmeleri de önemlidir. Duygusal çevrenin oluşturulmasında ise en önemli unsur ortamdaki yetişkinler in tutumudur. Okul öncesi dönemde çocukların kendilerini güvende hissetmeleri, yetişkinlerin tutumuna ve çocuklarla kurduğu ilişkiye bağlıdır. Çocuk gelişimi uzmanı ya da öğretmenler bütün çocukların değerli olduklarını ve onları oldukları gibi kabul ettiklerini hissettirmelidir. Güven ortamını oluşturulmazsa çocuklar kendilerini risk alma veya hata yapma konusunda yeterince güvende hissetmeyecekleri için yaratıcılıklarını ortaya çıkaramayacak, oyunlarında kendilerini özgürce ifade edemeyeceklerdir.

Oyun Gelişimini Gözlemlemek, Değerlendirmek ve Desteklemek

Çocuk gelişim uzmanları ve öğretmenler çocukların tüm öğrenme alanlarından yararlanmaları oyun alanlarını özendirici hâle getirmeli ve çocukların gelişimleri için gerekli olan tüm öğrenme alanlarında oynamaları için onları cesaretlendirmelidir. Çocukları öğrenme merkezlerine yönlendirdikten sonra oyun sürecinde çocukları aktif olarak gözlemlemek önemlidir. Oyun gelişiminin değerlendirilmesi çocuğun yaptığı ürünün değerlendirilmesi ve oyununun gözlenmesi ile yapılabilir.

Yetişkinler çocukların oyununu desteklerken asla liderliği ele geçirmemeli, çocukların liderliğinde ihtiyaç duydukları kadar destekte bulunmalıdırlar. Yetişkinlerin oyunu desteklemek amacıyla değerlendirme sürecinde vermesi gereken kararlar:

• Oyunu geliştirmek için ne tür materyaller ekleyebilir?
• Oyunu geliştirmek için ne tür ipuçları verebilir?
• Oyuna ne zaman, ne kadar ve nasıl müdahale etmeli?
• Ne zaman oyuna aktif olarak dâhil olmalı?

Çocukların oyunlarının temasını geliştirip oyunlarını daha uzun süre sürdürebilmeleri için oyunlarına materyal ekleyerek, ipucu vererek, soru sorarak, öneride bulunulabilir.

Çocuklara video izleterek, kitap okuyarak ya da alan gezisi yaparak oyunlarının temalarını geliştirmelerine ya da yeni oyun temaları oluşturmalarına yardımcı olunabilir.

Çocukların oyununu desteklerken asla liderliği ele geçirmemeli sadece çocukların liderliğinde ihtiyaç duydukları kadar destekte bulunmalıyız.