Ünite 3: Oyun Ortamları ve Araç Gereçleri

Giriş

İyi düzenlenmiş bir ortamda çocukların tüm gelişim alanlarını destelemek mümkündür. Böyle bir ortamda çocuklar daha nitelikli ve olgunlaşmış oyun oynayacaktır. Ayrıca, iyi düzenlenmiş bir ortam öğretmenlere disiplin sorunlarını ortaya çıkmadan engelleme ve daha kolay sınıf yönetimi imkânı sağlar.

Oyun Araç Gereçlerinin Özellikleri

Oyun araç ve gereçleri çocukların keşfetme, deney yapma, araştırma ve etraflarındaki dünyayı her türlü oyun yolu ile anlamalarına olanak sağlar. Tüm çocuklar oyun oynama ihtiyacı hisseder ve dikkatli bir şekilde seçilmiş oyuncaklar çocuklara gelişimlerini tamamlamalarında destek olur.

Oyun Araç ve Materyal Türleri

1. Beceri ve Kavram Materyalleri
2. Kaba Motor Becerileri Materyalleri
3. Manipülatif Materyaller
   • Masaüstü blokları ve yapı oyuncakları
   • El becerisi materyalleri
   • Bir araya getirme ve ayırma materyalleri
   • Sıralama ve sayma materyalleri
   • Basit oyunlar
4. Yapı Materyalleri
5. Kendini İfade Etmeyi Sağlayan Materyaller
6. Doğal ve Günlük Hayatta Kullanılan Nesneler

Kapalı Uçlu ve Açık Uçlu Oyun Materyalleri

Bazı oyuncak ya da materyallerin tek bir kullanım şekli vardır ve kapalı düşünmeyi teşvik ederler. Örneğin, kurmalı oyuncaklar, boyama kitapları, yapbozlar ve Montessori materyalleri genellikle kapalı uçlu materyallerdir. Çünkü tek bir kullanım şekilleri vardır. Bu materyaller, çocukları ilgili materyali kullanmak için gerekli olan doğru yolu veya tek yolu düşünmeye teşvik eder. Kapalı uçlu materyalleri yeni yollarla kullanmak için çok az olanak vardır. Bu materyaller genellikle ince motor beceriler, el göz koordinasyonu ve bilişsel gelişimi desteklemeye yönelik olarak geliştirilmişlerdir. Yaratıcılığı ve özgün düşünmeyi desteklemezler. Bazı materyaller ise çok farklı şekillerde kullanılmayı gerektirir ve kullanım seçenekleri oldukça fazladır. Bu materyallere ise açık uçlu materyaller denilmektedir. Açık uçlu materyaller, çocukların problem çözme ve yaratıcı düşünme becerilerini geliştiren; keşfetme, deney yapma, özgün düşünme gibi yollarla çocukların farklı tepkiler vermesini sağlayan materyallerdir.

Açık uçlu materyaller:

• Çocukların hayal güçlerini özgün ve tatminkâr yollarla kullanmalarını sağlar.
• Çocuklara yaratıcı olmaları, elleriyle oynamaları ve deney yapmaları için seçenek sunar.
• Çocukları işbirliği içinde çalışmaları için teşvik eder.
• Doğru ya da yanlış kullanımları yoktur. Kendine güveni geliştirirler.
• Sonuca yönelik olmaktan ziyade sürece yöneliktirler.

Sağlık ve Güvenlikle İlgili Özellikler

Küçük Parçaların Bulunması: Yaşa uygun olarak kullanılmayan oyun araç ve gereçleri özellikle küçük yaştaki çocuklar için sağlık açısından tehlikeli olabilir. Bu nedenle oyun araç gereçlerini satın alırken hangi yaş grubu için tasarlandığı veya tavsiye edildiği bilgisine bakmak gerekir. Genel olarak oyun materyallerinin kutusu üzerinde hangi yaş grubuna uygun olduğu yazmaktadır. Eğer böyle bir bilgi yoksa özellikle bebek ve yeni yürüyenler için kullanılan araç gereçlerde çok küçük parçalar, kolayca çıkabilecek düğmeler bulunmadığından emin olunmalıdır.

Sağlığa Zararlı Boya veya Malzemeler: Oyun araç ve gereçlerinin sağlığa uygun, çocuklara zarar vermeyecek materyallerden yapılması uygun boya kullanılması gerekmektedir. Bu nedenle satın alınan ürünlerin üzerinde çocuklar için toksik (zehirleyici) etkisi olmadığına dair bir ibarenin bulunup bulunmadığı kontrol edilmelidir. Ayrıca satın alınan ürünün üzerinde CE işareti olup olmadığının kontrol edilmesi önemlidir. Mevzuat gereği, üretici tarafın- dan ürün üzerine yerleştirilen CE işareti, üzerinde bulunduğu ürünün insan sağlığına zarar vermeyeceğini belirtmektedir.

0-3 Yaş İçin Oyun Alanlarının Oluşturulması

Farklı yaş gruplarının kendine özgü gereksinimleri bulunmaktadır. Ayrıca küçük yaş grupları için düzenlenmiş oyun alanları büyük yaş grubu için çekici olmayacaktır. Diğer yandan büyük yaş grupları için düzenlenmiş oyun alanları da küçük yaş grubu çocukları için güvenlik açısından sıkıntılar yaratabilir. Dolayısıyla her yaş grubu için en uygun oyun ortamının sunulması çocuklara hem fiziksel güvenlikleri hem de gelişimlerini destekleme açısından maksimum fayda sağlayacaktır. Bu bölümde bebekler için oyun alanları ve yeni yürüyen çocuklar için oyun alanları yer almaktadır.

Bebekler İçin Yer Oyun Alanları

Bebekler için oyun alanı yerdir. Bebekler yerde emekler, yuvarlanır, etrafını keşfederler. Aşağıdaki noktalara dikkat edildiği takdirde bebeklerin yerde oynaması tavsiye edilmektedir.

1. Bebeğin oyun alanını bakım alanından ayırın.
2. Oyun alanındaki her şeyin dokunulabilir olduğuna emin olun.
3. Hem ince motor hem de kaba motor etkinlikler bulunsun.
4. Bırakın çocuklar oyuncak ve materyalleri bir araya getirmek için kendine özgü yollar bulsunlar.
5. Doğru sayıda oyuncak sağlayın.
6. Doğru seçme dengesi sağlayın.

Yeni Yürüyen Çocuklar İçin Oyun Alanları

Yeni yürüyen çocukların sınıflarında öğrenme merkezleri görünmeye başlar. Bu alanlar yeni yürüyen çocuklara düzen sağlar ve çocukların oyun seçimlerinde yardımcı olur. Bu yaş çocuklarda keşif ve oyun en çok görülen aktivitelerdir ve bu alanlar her ikisini de destekleyici nitelikte olmalıdır. Aşağıda yeni yürüyen çocuklar için oyun alanları açıklan- maktadır.

Blok Merkezi

Bu merkezde alçak raflarda değişik boyut ve renklerde bloklar bulundurulur. Geleneksel ahşap blokların yanı sıra, yumuşak köpük, karton ya da plastik gibi malzemelerden yapılmış modern bloklar hafif, sağlam ve dayanıklı materyal çeşitliliği sunar.

Ev Merkezi

Gerçekçi ev materyalleri çocukların dramatik oyun gelişimine katkı sağlayabilir. Çocuklara uygun boyutlarda, güvenli ve kırılmaz nitelikte tencere, tabak, boş ve temiz kaplar verilebilir. Gerçekçi materyalleri bulma imkânı yok ise veya pratik değilse, minyatür oyuncaklar da kullanılabilir.

Dramatik Oyun Merkezi

Yeni yürüyen çocuklar giyinmekten hoşlanırlar ve özellikle şapkalar ilgilerini çeker. Ger- çek telefon, şapka, giysiler, meslek kostümleri, vb. materyaller oyunlarına zenginlik katacaktır. Bu merkezde kırılma açısından güvenlik önlemi alınmış aynalar çocuklara kendilerini aynada görme ve taklit etme fırsatı sunacaktır.

Sessiz Bölge (Nesne ya da Oyuncak Oynama/Kitap Sepetleri)

Yeni yürüyen çocuklar ayrıca oturup yapboz çözebilecekleri, kitaba bakabilecekleri, ya da bir başkasının kucağına oturabilecekleri sessiz bir alana ihtiyaç duyarlar. Kitapla doldurulmuş sepetler yeni yürüyen çocukların kolaylıkla kitapları alma ve geri getirmesine olanak tanır. Bu bölgede yumuşak minderler de bulunabilir. Bu merkez yerde oynamaya alışmış yeni yürüyen çocuklar için iyi bir geçiş merkezi görevi görür.

Duyusal Bölge (Boya, Kum, Öğütülmüş Kâğıt)

Algısal beceriler bu yaşlarda gelişmektedir. Parmak boyası yardımıyla kırmızı ya da mavinin farkına varması çocuğun görsel algısını geliştirir. Çocuklar kil, çamur ya da su ile oynadıklarında etraflarındaki dünyaya ait hem bilişsel hem de duyusal bilgileri artar. Kum hem içeride hem de dışarıda kullanılabilir. Yeni yürüyen çocuklar için mükemmel duyusal uyarım sağlar. Kumu dökmek, kaşıklamak, küreklemek ya da kalıbını almak için oyuncaklar kullanılabilir.

Su Bölgesi

Küçük leğen ya da havuzlarla su ile oynama imkânı sağlanmalıdır. Bu yaş grubunda çocuk su etrafında iken güvenlik en çok dikkat edilmesi gereken noktadır. Yeni yürüyen çocuklar çok küçük miktardaki suda bile boğulabilirler ve sonucunu düşünmeden su havuzuna atlayabilirler. 20 cm’den yüksek olmayan leğen ya da havuzlar yeni yürüyen çocuklar için güvenli bir su kaynağı sağlar. Çocukların birbirine mikrop bulaştırmasını önlemek için büyük bir havuz yerine ufak, bireysel havuzlar tercih edilmelidir. Ancak çocuklar az miktarda su bile olsa asla yalnız bırakılmamalıdır.

Sanat Merkezi

Bu yaş grubunda parmak boyası en sevilen sanat etkinliğidir. Çocuklara su geçirmez ön- lükler giydirilmesi üstlerinin kirlenmemesi için önemlidir. Bebekler gibi yeni yürüyen çocuklar de bazen yenilen ve yenilmeyen şeyleri ayırt etmekte zorlanırlar. Bu yüzden boya seçiminde dikkatli olmak gerekmektedir.

Okul Öncesi Eğitim Kurumlarında Öğrenme Merkezleri ve Sınıfın Düzenlenmesi

MEB 2013 Okul Öncesi Eğitim Programı ile birlikte daha önce sınıflarda “ilgi köşesi” olarak bilinen ortamlar öğrenme merkezi olarak adlandırılmıştır. Öğrenme merkezleri, çocuklara sınıf içinde çeşitli materyaller ve fırsatlar yoluyla yaparak ve yaşayarak öğren- me olanakları sunan bağımsız ilgi alanlarıdır. MEB 2013 Okul Öncesi Eğitim Programı’na göre sınıflarda bulunması gereken öğrenme merkezleri şu şekildedir:

• Blok merkezi,
• Kitap merkezi,
• Müzik merkezi,
• Sanat merkezi
• fen ve
• dramatik oyun merkezi.

Okulun imkânlarına göre sınıflarda bu öğrenme merkezleri haricinde manipülatif oyuncak merkezi, bilgisayar merkezi, duyu masası gibi merkezler de bulunabilir.

Fiziksel Alan

Öğrenme merkezleri öğretmen tarafında kolaylıkla ve her zaman görülebilir, belirgin bir şekilde sınırları çizilmiş ve alçak raflar veya merkezde kullanılan mobilyalarla ayrılmış alanlar olarak tasarlanmalıdır. Merkezler sınıf içerisinde birbirinden belirgin şekilde ayrılmalıdır. Merkezleri birbirinden ayırmak için o merkezde bulunan raflar ya da mobilyalardan yararlanabiliriz. Örneğin dramatik oyun merkezinde o merkezde bulunan fırın, ocak, dolap setleri merkezin sınırlarını oluşturmak için kullanılırken, blok merkezinde blokların yerleştirildiği raflar merkezin sınırlarını oluşturmak için kullanılabilir. Duvar kenarında olmayan tüm rafların yüksekliği, çocukların göz hizasının altında olmalıdır. Bu hem öğretmenin çocukların güvenliğini sağlaması hem de çocukların ve öğretmenin bütün sınıfı rahatlıkla görebilmesi açısından önemlidir. Çocukların kullanımına yönelik olan tüm raflar çocukların kolayca ulaşabileceği yükseklikte olmalıdır. Raflara o merkezde bulunması gereken araç gereçler küçük parçalardan oluşu- yorsa saydam plastik kaplar içinde eğer büyük parçalar ise doğrudan rafların üzerine yerleştirilebilir.