Ünite 6: Vektör Tabanlı Coğrafi Analiz Fonksiyonları ve Model Builder

Vektör Tabanlı Coğrafi Analiz Fonksiyonları

Vektör Tabanlı Coğrafi Analiz Fonksiyonları, CBS’nin temel fonksiyonlarından biri olan coğrafi veri setlerinin birbirleri ile mekânsal ilişkisi sonucu elde edilen yeni veri setlerinin oluşturulması için kullanılan işlemleri ifade eder.

Coğrafi Analiz fonksiyonlarını, ArcMap, ArcCatalog, ArcScene arayüzleri içerisinde çalıştırabilirsiniz. En önemli kullanım şekli ArcToolbox içerisinde yapılandırılmış olan diyalog kutuları ve bu kutuların zincir ilişkisinden oluşan model builder yapısıdır.

Extract Analizleri: Extract analiz araç setleri altında yer alan analiz fonksiyonlarında grafik veriler ya da tablosal veriler girdi olarak tanımlanır. Analiz sonrası yeni tablosal ya da grafiksel veri (Shape File ya da GeoDatabase’de Feature Class) oluşur.

Clip Analiz Fonksiyonu: Nokta, çizgi ve alansal özellik tipine sahip bir girdi verisi (Input Feature) üzerine çakıştırılan bir başka Clip Feature ile tanımlanan alana ait detaylar kesilerek farklı bir vektör veri formatına (Shape File veya Feature Class) kaydedilir. Clip fonksiyonunu üç farklı girdi veri setini kullanarak uygulayabilirsiniz. Ancak Clip feature her zaman alansal özellik tipinde bir veri seti olmak zorundadır (Şekil 6.4).

Select Analiz Fonksiyonu: Nokta, çizgi ve alansal özellik tipine sahip bir girdi verisinden, sorgulama dili (SQL) ifadesini sağlayan objelerin bir başka çıktı katmana aktarılmasıdır.

Split Analiz Fonksiyonu: Nokta, çizgi ve alansal özellik tipine sahip bir girdi verisini, Split Girdi verisinde ki alanlara göre ayırarak birden fazla yeni veri setinde depolamayı gerçekleştirdiğimiz bir coğrafi analiz fonksiyonudur. Input (Girdi) veri setiniz nokta, çizgi ve alan özellik tipinde olabilir. Ancak Split veri setiniz her zaman alan özellik tipinde olmak durumundadır (Şekil 6.9).

Select Table Analiz Fonksiyonu Bir girdi tablosundan, Sorgulama Dili (SQL) ifadesini sağlayan objelerin bir başka çıktı tablosuna depolanmasıdır (Şekil 6.11).

Overlay (Çakıştırma Analizleri): Overlay analiz araç setleri altında yer alan analiz fonksiyonlarında, grafik veriler ya da tablosal veriler girdi olarak tanımlanır. Analiz sonrası yeni bir veri seti (Shape File ya da Feature Class) oluşur.

Erase Analiz Fonksiyonu: Nokta, çizgi ve alansal özellik tipine sahip bir girdi verisi üzerine çakıştırılan Erase Feature (sil) veri setine ait alan içerisine giren detaylar silinir ve kalan detaylar için yeni bir çıktı veri seti (output Feature) oluşturulur. Input (girdi) veri setiniz nokta, çizgi ve alan tipinde olabilir. Ancak Erase (sil) veri setiniz her zaman alan özellik tipinde olmak durumundadır (Şekil 6.13).

Identity Analiz Fonksiyonu: Identity analiz fonksiyonunda kullanılan Input Feature’un (girdi veri seti) tamamı ile Identity Feature’un (özdeşleştir veri seti) Input Feature (girdi veri seti) ile kesişen geometrileri ve öznitelikleri özdeşleşerek yeni bir Output Feature (çıktı veri seti) oluşturur (Şekil 6.16).

Intersect Analiz Fonksiyonu: Intersect analiz fonksiyonunda kullanılan Input Feature (girdi veri seti) ile Intersect Feature’un (kesiştir veri seti) üst üste çakışan (kesişim kümesi) geometrilerini ve buna bağlı özniteliklerini yeni bir Output Feature’a (çıktı veri seti) kaydeder (Şekil 6.18).

Spatial Join Analiz Fonksiyonu: Spatial Join analiz fonksiyonunda kullanılan Join Feature’daki (İlişki veri seti) geometrik alanların bilgileri, kapsadığı veya kesiştiği Target Feature’un (hedef veri seti) geometrik objelerine aktarılmış olur.

Symmetrical Difference Analiz Fonksiyonu: Symmetrical Difference analiz fonksiyonunda, girdi ve güncelleme detayları arasındaki geometrik kesişim hesaplanır. Girdi içinde yer alan detaylar ya da detaylara ait bir kısım üzerine çakıştırılan güncelleme detayı için kesişim dışında kalan alan Çıktı Detay Sınıfına kaydedilir (Şekil 6.22).

Union (Birleştirme) Analiz Fonksiyonu: Union analiz fonksiyonunda kullanılan girdi detaylarındaki tüm geometriler birbirleri ile kesişirler. Daha basit bir ifade ile iki girdi detayının birleşimi yeni çıktı detayına aktarılmış olur. Bu birleşmede üst üste çakışan tüm geometrik alanlar ve öznitelik bilgileri yeni çıktı detay sınıfına yazdırılır (Şekil 6.24).

Update (Güncelle) Analiz Fonksiyonu: Update analiz fonksiyonu ile üst üste çakışan tüm girdi detay sınıfları ya da katmanlara ait geometriler ve öznitelikler güncellenerek yeni bir çıktı veri setine yazdırılır (Şekil 6.26).

Proximity (Yakınlaştırma) Analizleri: Proximity (yakınlaştırma) araç seti, bir Feature Class (detay sınıfı) ya da iki Feature Class arasındaki yakınlığı belirlemek üzere kullanılan araçları bünyesinde bulundurur. Bu araçlar ile tanımlanan veri setlerinin aralarındaki mesafeler hesaplanır ve faklı bir çıktı veri seti üretilir.

Buffer (Tampon) Analiz Fonksiyonu: Buffer Analiz Fonksiyonu; nokta, çizgi ve alan özellik tipindeki girdi veri setine tanımlayacağınız mesafe kadar bir tampon bölge oluşturur ve bu tampon bölge alansal özellik tipinde bir çıktı veri setine kaydedilir. Girdi veri setinizin öznitelik tablosunda tanımlı bir field’da yer alan değerlere göre farklı tampon bölgeler oluşturmak isterseniz, Buffer analiz setinde yer alan Field fonksiyonunu işaretleyerek bu işlemi gerçekleştirebilirsiniz (Şekil 6.28).

Create Thiessen Polygons Analiz Fonksiyonu: Create Thiessen Polygons Analiz Fonksiyonu, nokta özellik tipindeki girdi veri setinde yer alan her bir obje için birbirine komşu kapalı alanlar oluşturarak bu kapalı alanları alansal özellik tipinde bir çıktı veri setine kaydeder. Girdi veri setinizin öznitelik tablosunda yer alan tüm bilgilerin alansal çıktı veri setinde yer almasını isterseniz Create Thiessen Polygons penceresinde yer alan Otput Fileds (optional) bölümünü All olarak set ediniz (Şekil 6.30).

Multible Ring Buffer Analiz Fonksiyonu: Multible Ring Buffer analiz fonksiyonu; nokta, çizgi ve alan özellik tipindeki girdi veri setine tanımlayacağınız mesafeler kadar tampon bölgeler oluşturur ve bu tampon bölgeleri alansal özellik tipinde bir çıktı veri setine kaydeder. Multible Ring Buffer penceresinde yer alan Distance bölümüne ekleyeceğiniz her mesafe, girdi veri setinde yer alan obje veya objelere olan uzaklık değeridir (Şekil 6.32).

Near Analiz Fonksiyonu: Near analiz fonksiyonu, bir girdi detayı içinde yer alan her bir noktadan, Near Features bölümünde tanımlı olan veri setlerine olan mesafe hesaplanır ve girdi veri setinde yer alan objelerin öznitelik tablosuna bu mesafe kaydedilir (Şekil 6.34).

Model Builder Fonksiyonları

Model Builder, ArcToolBox ortamında yer alan coğrafi analiz iş akışlarının ve scriptlerinin yapılandırılması için grafik bir modelleme arayüzü sağlar. Aynı zamanda kompleks coğrafi analiz modellerinin oluşturulmasına ve tasarlanmasına yardımcı olur. Modeller, ileri düzey işlemleri ve iş akışlarını oluşturmak için araç dizilerini, bununla birlikte verileri birbirine bağlayan veri akış diyagramlarını içerir. Model Builder’ı hem ArcCatalog hem de ArcMap arayüzünde çalıştırabilirsiniz (Şekil 6.36).

Örnek bir uygulama için; Başlat (Start) > Tüm Programlar (All Programs) > ArcGIS > ArcMap arayüzünü açınız.

ArcMap arayüzündeki Standart Toolbar’da yer alan Model Builder fonksiyonunu ve ArcToolbox fonksiyonunu mouse ile seçiniz.

Standart Toolbar’da yer alan Add Data butonunu basarak Model Builder penceresinde grafiksel gösterimini gerçekleştireceğiniz Toprak.shp ve Jeoloji.shp veri setlerini Unite_6 dizini içerisinden seçiniz. Add butonuna basarak işlemi sonlandırınız.

ArcToolbox > Analysis Tools > Overlay Analiz Seti altında yer alan Union analiz fonksiyonunu, mouse’un sol tuşu ile seçiniz ve Model Builder penceresine seçili olan bu fonksiyonu taşıyarak bırakınız (Şekil 6.38).

Standart Toolbar’da yer alan Connect fonksiyonunu seçiniz. Toprak.shp grafik verisi üzerinde mouse’un sol tuşuna basınız. Daha sonra mouse’un sol tuşu ile Union fonksiyonunun yer aldığı grafik objeyi işaretleyiniz. Aktif hâle gelen pencerede Input Features fonksiyonunu seçiniz (Şekil 6.39).

Jeoloji.shp grafik verisi üzerinde mouse’un sol tuşuna basınız. Daha sonra mouse’un sol tuşu ile Union fonksiyonunun yer aldığı grafik objeyi işaretleyiniz. Aktif hâle gelen pencerede Input Features fonksiyonunu seçiniz.

Standart Toolbar’da yer alan Select butonunu seçiniz. Toprak_Union grafik gösterimi üzerinde mouse ile çi klik yapınız. Aktif hâle gelen pencerede Çıktı (ouput) veri setleriniz için Unite_6\Model dizinini set ediniz. Yeni katman adını Toprak_Jeoloji.shp olarak tanımlayınız (Şekil 6.41).

Standart Toolbar’da yer alan Add Data butonuna basarak Model Builder penceresinde grafiksel gösterimini gerçekleştireceğiniz Ada.shp veri setini Unite_6 dizini içerisinden seçiniz. Add butonuna basarak işlemi sonlandırınız. ArcToolbox > Analysis Tools > Overlay Analiz Seti altında yer alan Identity analiz fonksiyonunu, mouse’un sol tuşu ile seçiniz ve Model Builder penceresinde seçili olan bu fonksiyonu taşıyarak bırakınız. Standart Toolbar’da yer alan Select butonunu seçiniz. Identity fonksiyonunun grafik gösterimi üzerinde mouse ile çift klik yapınız. Aktif hâle gelen pencerede parametreleri aşağıdaki şekilde set ederek OK butonuna basınız (Şekil 6.42).

Bu bağlantı işlemi ile Union analiz fonksiyonu sonrasında oluşan Toprak_Jeoloj. shp çıktı veri setini Identity analiz fonksiyonunun Identity Features girdisi olarak sonradan eklenen Ada.shp veri setini ise Input Features girdi veri seti olarak tanımlayınız (Şekil 6.43).

Standart Toolbar’da yer alan Add Data butonuna basarak Model Builder penceresinde grafiksel gösterimini gerçekleştireceğiniz Bina.shp veri setini Unite_6 dizini içerisinden seçiniz. Add butonuna basarak işlemi sonlandırınız.

ArcToolbox > Analysis Tools > Overlay Analiz Seti altında yer alan Spatial Join analiz fonksiyonunu, mouse’un sol tuşu ile seçiniz ve Model Builder penceresine seçili olan bu fonksiyonu taşıyarak bırakınız. Standart Toolbar’da yer alan Select butonunu seçiniz. Spatial Join fonksiyonunun grafik gösterimi üzerinde mouse ile çift klik yapınız. Aktif hâle gelen pencerede parametreleri aşağıdaki şekilde set ederek OK butonuna basınız (Şekil 6.44).

Bu bağlantı işlemi ile Identity analiz fonksiyonu sonrası oluşacak ToprakJeo_Ada.shp çıktı veri seti, Spatial Join analiz fonksiyonunun Join Features girdi veri seti olarak, sonradan eklenen Bina.shp veri seti ise Input Features olarak set edilmiş oldu. Şu ana kadar 3 farklı analiz fonksiyonu arasında zincir bir ilişki kurmuş oldunuz (Şekil 6.45). ArcToolbox > Analysis Tools > Extract Analiz Seti altında yer alan Select analiz fonksiyonunu, mouse’un sol tuşu ile seçiniz ve Model Builder penceresine bu fonksiyonu taşıyarak bırakınız. Standart Toolbar’da yer alan Select butonunu seçiniz. Select fonksiyonunun grafik gösterimi üzerinde mouse ile çift klik yapınız. Aktif hale gelen pencerede parametreleri aşağıdaki şekilde set ediniz.

Select penceresinde yer alan SQL butonuna basınız. Aktif hâle gelen Qurey Builder penceresinde “YAS” = ‘Eosen’ AND “Toprak_Sin” = ‘II’ AND “Kat_Yuksek” > 4 ifadesini yazarak OK butonuna basınız. Select penceresinde de OK butonuna basarak işlemi sonlandırınız (Şekil 6.47). Tamamlanan Model Builder’ın sonuç çıktı grafiği üzerinde mouse’un sağ tuşuna basınız. Aktif hâle gelen pencereden Add To Display seçeneğini seçiniz. Aynı şekilde girdi veri setleri (mavi grafik objeler) üzerinde mouse’un sağ tuşuna basarak Model Parameter fonksiyonunu seçiniz (Şekil 6.48).

Standart Toolbar’da yer alan Save butonuna basarak modelinizi Riskli_Binalar.tbx olarak kaydediniz. ArcToolbox üzerinde Add Toolbox fonksiyonunu seçiniz ve Riskli_ Binalar.tbx dosyasını set ediniz. Daha sonra ArcToolbox > Save Settings > to Default fonksiyonunu seçiniz. Bu işlemler ile oluşturmuş olduğunuz modeli, ArcToolbox penceresine yeni bir analiz fonksiyonu olarak eklemiş oldunuz. Standart Toolbar’da yer alan Run fonksiyonunu seçerek modeli çalıştırınız (Şekil 6.49).

Çalıştırılan model sonrası ArcMap arayüzünde görüntülenen Riskli_Binalar.shp verisini inceleyiniz (Şekil 6.50).