Ünite 3: Damga Vergisinde Vergilendirme Açısından Özellik Taşıyan Durumlar

Damga Vergisine Tabi Kâğıtların Niteliklerinin Tayin Edilmesi

Damga vergisinde bir kağıdın tabi olacağı verginin tayini için o kağıdın niteliğine bakılır. 488 sayılı Damga Vergisi Kanunu’na ekli(1) sayılı Tablo’da damga vergisine tabi olan çeşitli kâğıtlar ismen sayılmış olup buna göre vergilendirme kâğıdın ismen yer aldığı pozisyondaki vergi tutarı veya oranı üzerinden yapılmaktadır.

Niteliği tayin edilmek istenen kâğıt üzerinde başka bir kâğıda atıf yapılmışsa atıf yapılan kâğıdın hükümlerine göre kâğıdın kazandığı niteliğe göre vergi alınır. Bu düzenleme ile kişilerin düzenledikleri kâğıtlara farklı isimler koyup yasaya ekli (1) sayılı tabloda bu isimlerin yer almaması nedeniyle vergiden kaçınmaları önlenmek istenmiştir.

Kanunlarla şekilleri özel olarak belirlenmiş olan kâğıtların niteliklerinin tespitinde kural olarak bir sorun yaşanmaz. Kanunen belli şekle tabi tutulmamış, şekilleri kanunlarda belirtilmemiş olan kâğıtların niteliği ise bunların üzerindeki yazının kapsadığı hüküm ve anlama bakılarak tayin edilir. Bu tür bir kâğıdın niteliği saptanırken kâğıttaki yazıların lafzi-deyimsel ifadeleri ile birlikte tarafların bu kâğıdı düzenlenmekle ulaşmak istedikleri gerçek amaç da dikkate alınmalıdır.

Damga Vergisine Tabi Kâğıt Nüshalarının Birden Fazla Olması

Damga Vergisi Kanunu’nun 5. maddesinde bir nüshadan fazla olarak düzenlenen kâğıtlardan, maktu vergiye tabi olanların her bir nüshasının ayrı ayrı aynı miktarda; nispi vergiye tabi olanların ise sadece bir nüshasının damga vergisine tabi olduğu belirtilmiştir. Bu bağlamda nispi esasta damga vergisine tabi kağıt nüshalarından sadece biri yasada belirtilen oranda damga vergisine tabi tutulurken, maktu esasta damga vergisine tabi kağıt nüshalarının her biri ayrı ayrı aynı miktarda maktu damga vergisine tabi olacaktır. Nüsha her biri hukuken aynı hüküm ve ispat gücüne sahip olmak üzere birden fazla düzenlenmiş kâğıtlardan her birini ifade eder. Suret ise nüshadan çıkarılan, imza içermeyen bu nedenle ancak aslının aynı olduğu tasdik edilmek suretiyle hukuken geçerliliği sağlanan kâğıt kopyalarıdır.

Damga Vergisine Tabi Kâğıtta Birden Fazla Akit ve İşlem Bulunması

Bir kâğıtta birbirinden tamamen ayrı birden fazla akit ve işlem bir araya gelmiş olması durumunda kağıt içerdiği her bir işlem için kâğıt ayrı ayrı vergiye tabi tutulur.

Bir kâğıtta toplanan birden fazla akit veya işlemin bir asıldan doğmuş olması ve bunların birbirine bağlı bulunması durumunda bunlardan sadece en yüksek vergi alınmasını gerektireni için kâğıt bir defa vergiye tabi tutulur.

Söz konusu olabilecek üçüncü ve son durum ise bir kâğıttaki işleme asıl işlemin taraflarından başka bir kimsenin akit ve işleminin eklenmesidir. Bu durumda ise eklenen işlem asıl işlem ile aynı kâğıtta toplanmış olsa bile ayrıca vergilendirilir. Ek işlem için ayrıca damga vergisi alınır.

Damga Vergisine Tabi Kâğıda Konulan İmzanın Birden Fazla Olması

Kâğıtta birden fazla kişinin imzasının yer alması sadece mükellef sayısını belirleyen bir husustur. Birden fazla kişi tarafından imza edilmiş bir kâğıda ilişkin damga vergisinin yükümlüsü imza sahibi kadar kişi olacaktır. Kâğıdın vergi ve cezası bu kişilerden herhangi birinden müteselsil borçluluk esasları uyarınca istenebilecektir. Burada önemli olan ancak birden fazla kişinin imzasının yer alması ile kâğıttaki hukuki işlemin tekemmül edebilecek olmasıdır. Kâğıttaki imzaların birden fazla olmasının verginin tekerrürünü gerektirmemesi kural olmakla birlikte yasanın özellikle 7. maddesinde bu kurala bazı istisnalar getirilmiştir.

488 sayılı Damga Vergisi Kanunu’nun 5. maddesinin ikinci cümlesine göre damga vergisine tabi ticari senetlerin (taşıma senedi, konşimento, ipotekli borç senedi, irat senedi gibi) sadece tedavüle çıkarılan nüshaları vergilendirilecek, tedavüle çıkarılmayan nüshalarından ise vergi alınmayacaktır. Yine yasaya ekli (2) sayılı tabloda kişiler tarafından hariçte düzenlenerek imza ve tarihlerinin tasdiki veyahut suret ve tercümelerinin verilmesi için noterlere getirilen kâğıtların noter dairelerinde çıkarılarak saklanacak nüsha biçimindeki kopyalarının da damga vergisine tabi tutulmayacağı belirtilmiştir.

Damga Vergisine Tabi Kâğıtlarda Belli Para Gösterilmesi Zorunluluğu

Damga vergisi kapsamına giren kâğıtlardan belli para ihtiva edenler kural olarak esasta vergilenir.

Yasanın 11. maddesinde bir kısım kâğıtların sadece nispi vergilemeye tabi tutulması istenmiş ve bunlar açısından mutlaka belli para gösterme zorunluluğu getirilmiştir. Bunlar konusu sadece para olabilen sözleşmelere ilişkin bazı kâğıtlardır. Belirtilen nitelikleri gereği bu tür kâğıtların belli bir parayı içermeksizin düzenlenmeleri mümkün değildir.

Damga Vergisi Kanunu’nda cari hesap şeklinde açılan kredilerle her türlü ikrazata ait taahhütname ile mukavelenameler ve bunların temlik, yenileme, devir ve değiştirilmesine ilişkin bütün kâğıtlarda ve keza matlupların devir temlikine dair mukavelename ve temliknamelerde ikraz veya temlik edilen para miktarının veya azami haddinin gösterilmesinin mecburi olduğu hükme bağlanmıştır. Yasakoyucu bu hükümle nispi esasta damga vergisine tabi kâğıtlarda örtülü sözleşmeler vasıtası ile bu kuralın dolanılmasını önlemek istemiştir.

TTK 89. maddede cari hesap “iki kişinin herhangi bir hukuki sebep veya ilişkiden doğan alacaklarını teker teker ve ayrı ayrı istemekten karşılıklı olarak vazgeçip bunları kalem kalem alacak ve borç şekline çevirerek hesabın kesilmesinden sonra çıkacak artan tutarı isteyebileceklerine ilişkin sözleşme” olarak tanımlanmış ve bu sözleşme için yazılı geçerlik şartı öngörülmüştür. 90. maddede ise cari hesap sözleşmesinin hükümleri düzenlenirken bunun kendine özgü bir kredi ilişkisi olma özelliği dikkate alınmıştır. Bu hükümlerden anlaşılacağı üzere cari hesap sözleşmesinin belli para gösterilmeden yapılması teknik ve hukuki açıdan mümkün değildir.

Bankalar, yurt dışı kredi kuruluşları ve uluslararası kurumlarca kullandırılacak kredilerin temini ve geri ödenmesi amacıyla düzenlenecek kâğıtlar damga vergisinden istisnadır.

Yabancı Para Cinsinden Düzenlenen Kâğıtlarda Damga Vergisi

Damga Vergisi Kanunu’nun 12. maddesi yabancı para cinsinden tutar içeren kâğıtlarda matrah tespiti ile ilgili özel bir düzenleme içerir. Bu düzenleme uyarınca damga vergisine tabi kâğıtlar yabancı para cinsinden düzenlenmiş ise kâğıt üzerinde yazılı paralar belirlenmiş esaslara göre Türk parasına çevrilerek kâğıdın damga vergisi alınır.

Yabancı paranın Türk parasına çevrilmesi Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından belirlenip açıklanacak usuller kullanılmak suretiyle olur. Hazine ve Maliye Bakanlığı bu konuya dair genel tebliğler çıkarıp ilan etmektedir. Bu tebliğlerde yabancı paranın Türk parası cinsinden karşılığının bulunmasında bu paranın döviz satış kurunun esas alınacağı, bu kurun TCMB tarafından tespit edilen kurlar olduğu, damga vergisinde vergiyi doğuran olay kâğıdın düzenlenip eksiksiz olarak tekemmül ettiği an gerçekleştiğinden bu tarihteki kurun esas alınacağı hususları düzenlenmiştir.