Ünite 1: Bir Mali Yükümlülük Olarak Damga Vergisi

Damga Vergisinin Tanımı ve Nitelikleri

Damga vergisi bireyler ve topluluklarının kendi aralarında veya devletle yaptıkları çeşitli hukuki işlemler dolayısıyla düzenlenen, bir hususu ispat ve belli etme niteliğini taşıyan kâğıt ya da elektronik belgeler üzerinden alınan bir mali yükümlülüktür.

Damga vergisi cebri bir kamu geliridir. Bireyler ve topluluklar cebri kamu gelirlerini devlete sağlamaködemek zorundadırlar aksi takdirde bu gelirler kendilerinden cebren tahsil edilir ve bunları ödemeyenler hakkında yaptırım niteliğinde bazı hukuki sonuçları (ceza, gecikme zammı ve sair) vardır.

Damga vergisinin nitelikleri;

• Türk Vergi Sistemi içinde yer alan vergilerden birisidir. Damga vergisi bir hukuki işlemin kâğıda dökülmesi suretiyle taraflarına sağladığı ispat ayrıcalığı karşılığında alınır.
• Konularına göre mali yükümlülükler ayrımında harcamalardan alınan vergiler grubuna dahil edilir.
• Tek, iki veya çok taraflı hukuki işlemleri konu edinen bir muamele vergisidir.
• Harcamalardan alınan bir vergi olması nedeniyle dolaylı (vasıtalı) bir vergi niteliği taşır.
• Vergi yükümlüsünün ekonomik, hukuki ve kişisel (medeni, ailevi, sıhhi vb.) durumları dikkate alınmaksızın yapılan objektif (gayri şahsi) nitelikte bir vergidir
• Genel nitelikte bir vergi olup merkezi yönetim tarafından alınan ve bu vergiye dair tahsilat genel bütçe gelirleri arasında yer alır.

Damga Vergisi ile İlgili Mevzuat

Damga vergisine dair birincil düzenlemeyi 488 sayılı Damga Vergisi Kanunu oluşturur. Bunun yanında Vergi Usul Kanunu, Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun, İdari Yargılama Usulü Kanunu ve damga vergisine dair kolaylıklar getiren özel kanunlar da damga vergisi uygulamasında yararlanılan birincil düzenlemelerdir.

Damga vergisine ilişkin çıkarılmış vergi idaresini ifade eden Hazine ve Maliye Bakanlığı Gelir İdaresi Başkanlığı tarafından çıkarılan İç Genelgeler, Genel Yazılar, Özelgeler (Muktezalar) ve Sirkülerler ikincil düzenlemelerdir.

11.07.1964 tarih ve 11751 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiş Damga Vergisi Kanunu 50 yılı aşkın bir süredir uygulanmakta olan bir yasadır. Danıştay ve Sayıştay kararları da damga vergisi uygulaması açısından dikkate alınmak zorundadır.

Damga Vergisinin Konusu

Damga vergisinin konusu 488 sayılı Damga Vergisi Kanunu’nun 1. maddesinde düzenlenmiştir.

• Damga vergisi “kâğıt” kavramı üzerine bina edilmiş bir mali yükümlülüktür. Kâğıt kavramı, medeni, ticari ya da resmi-idari işlemler ile ilgili bir hususu ispat ve belli etmeye yarayan, yazılmış ve imzalanmış olan veya üzerine imza yerine geçecek bir işaret konulmuş bulunan maddi varlığı haiz belgeler olarak tanımlanabilir.
• Vergiye tabi kâğıtların yerine geçen (mektup ve şerh biçimindeki) kâğıtlar da damga vergisine tabi olur.
• Damga vergisine tabi tutulmak için öncelikle kâğıdın düzenlenmiş olması gerekir. Düzenlenmek hukuki işlemin kâğıda bağlanmasını, yazılı şekilde yapılmasını gerektirir.
• Damga vergisine tabi bir kâğıdın vergilendirilebilmesi için kural olarak bu kâğıdın Türkiye de düzenlenmiş olması gerekir.
• Devletin kendi ülkesi içinde bulunan vergi konuları ile kendi ülkesinde gerçekleşen vergiyi doğuran olayları vergilendirebilmesi mülkilik ilkesinin sonucudur.

Damga vergisine tabi olacak kağıtların temel nitelikleri;

• Kanuna ekli (1) sayılı tabloda sayılan kâğıtlar arasında bulunmak ve Kanuna ekli (2) sayılı tabloda sayılan kâğıtlardan olmamak,
• Yazılıp imzalanmak veya imza yerine geçen bir işaret (ya da elektronik imza) konulmak suretiyle düzenlenmiş olmak,
• Yürürlükteki mevzuat uyarınca herhangi bir hususu ispat veya belli etmeye yaramak,
• Gerektiğinde ibraz edilebilecek nitelikte olmak.

Damga Vergisinde Vergiyi Doğuran Olay

Damga vergisi açısından vergiyi doğuran olay kâğıdın (ya da elektronik verinin) düzenlenmiş olmasıdır.

Bir kâğıdın damga vergisine tabi tutulabilmesi için kâğıda bağlanan hukuki işlem eksiksiz tekemmül etmeli, hukuken hüküm ifade eder hâle gelmiş olmalıdır. Hukuk âleminde vücut bulmamış hüküm kazanmamış yok hükmünde veya mutlak butlanla batıl veya hukuken geçersiz sayılan işlemler için damga vergisi alınamaz.

Damga Vergisinin Yükümlüsü ve Sorumlusu

Damga Vergisi Kanunu’nun 3. maddesinde damga vergisinin yükümlüsünün kâğıtları imza edenlerdir. İmza sahibi damga vergisi yükümlüsü, kâğıdın ilgili olduğu hukuki işlemin tekemmülü için imzası gereken kişi veya kişilerdir.

Damga vergisine tabi taahhütname ve teklifname gibi bir kısım kâğıtlar tek tarafça düzenlenip imza edilir ve imza eden taraf öder.

Damga vergisi kapsamında bulunan sözleşmelermukavelenameler gibi diğer bir grup kâğıt ise birden fazla kimse tarafından imzalanır. Kâğıtta imzası bulunanların hepsi kâğıda ilişkin damga vergisinin tamamının ödenmesinden müştereken ve müteselsilen mükellef ve sorumlu tutulurlar.

Resmî daireler ile kişiler arasındaki işlemler için düzenlenen kâğıtların vergisini kişiler öder. Ancak resmî daireler damga vergisinin yükümlüsü olmasalar dahi, bu verginin sorumlusu konumundadırlar.

Damga Vergisi Kanunu vergi alacağını güvence altına almak için özel sorumluluk hükümlerine yer vermiştir:

• Damga vergisine tabi olan kağıttan zamanaşımı süresi sona erdikten sonra da yararlanıldığı takdirde bu kâğıda ait vergi alacağı yeniden doğar ve damga vergisi tahsil edilir.
• İstihkaktan kesinti suretiyle damga vergisinin ödenmesinde istihkaktan kesinti yapacak gerçek veya tüzel kişi damga vergisi borcunun ödenmesi bakımından vergi dairesine muhatap olan vergi sorumlusu konumundadır.
• Makbuz karşılığı ödemede de makbuz karşılığı ödeme mükellefiyetine tabi olanlar iki tarafa ait verginin tamamını vergi dairesine ödemekle sorumludurlar.
• Resmî daireler veya noterlerce düzenlenen kâğıtların damga vergisi normal olarak işlem sırasında ilgili kişilerden tahsil edilir.
• Damga vergisinden muaf kuruluşlar kendileri ile kişiler arasındaki işlemlere ait kâğıtlar için damga vergisi ödemezler.
• Yabancı memleketlerde veya Türkiye’deki yabancı elçilik veya konsolosluklarda düzenlenen kâğıtların damga vergisi kâğıtların hamillerinden alınır.
• Damga Vergisi Kanunu vergiye tabi kâğıtların damga vergisinin ödenmemesinden veya noksan ödenmesinden dolayı alınması gereken vergi aslı ve cezasından kâğıtları ibraz edenlerin sorumlu olacağını ancak bunların mükelleflere rücu hakkı bulunduğunu hükme bağlamıştır.

Damga Vergisinin Matrahı

Damga vergisinde değer esaslı (ad valorem) ve miktar esaslı (spesifik) matrah türleri bir arada uygulanmaktadır. Maktu vergiye tabi kağıtlar açısından miktar esaslı (spesifik) matrah söz konusu iken, nispi vergiye tabi kağıtlar açısından ise değer esaslı (ad valorem) matrahtan söz edilir.

Damga Vergisinde Oran

Damga vergisinde oran ancak nispi vergilemede söz konusu olur. Damga vergisinde oran türü sabit orandır. Bu bağlamda matrah arttıkça oran da artmamakta, sabit kalmaktadır.

Hâlihazırda uygulanmakta olan damga vergisi oranları binde 0 ile binde 9,48 arasında değişen bindelik oranlar biçimindedir.

Damga Vergisinde Vergi Kolaylıkları

Damga vergisine dair vergi kolaylıkları esas itibarıyla 488 sayılı Damga Vergisi Kanunu’nda düzenlenmiştir.

Yasa’nın “istisnalar” başlıklı 9. maddesinde kanuna ekli (2) sayılı tabloda damga vergisine tabi olmayan kâğıtlar beş grup halinde düzenlenmiştir:

1. Resmi işlerle ilgili kâğıtlar,
2. Öğrenciler ve askerlerle ilgili kâğıtlar,
3. İşçiler, çiftçiler ve göçmenlerle ilgili kâğıtlar,
4. Ticari ve medeni işlerle ilgili kâğıtlar
5. Kurumlarla ilgili kâğıtlar damga vergisinden müstesnadır.

Yasa’da resmî dairelerin damga vergisine tabi olmadığı belirtilerek bu nitelikteki kuruluşlara yönelik bir vergi muafiyeti getirilmiştir.

Özel bazı yasalar ile de vergi muafiyeti veya istisnası biçiminde damga vergisi kolaylıklarına yer verilmektedir. Özel yasalarla getirilmiş damga vergisi kolaylıklarına örnek olarak özelleştirme işlemleri, finansal kiralama işlemleri, yap-işlet-devret modeli kapsamındaki işlemler, ihracat işlemleri ve döviz kazandırıcı nitelikte diğer işlem ve faaliyetler ile ilgili kâğıtların damga vergisinden istisna edilmesi ile Türkiye Kızılay Derneği, Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Genel Müdürlüğü ile Darüşşafaka Cemiyeti gibi bazı kuruluşlara damga vergisi muafiyeti tanınması gösterilebilir.