Ünite 5: Yargılama Harçları

Yargılama Harçları

Harçlar Kanunu’nun (1) sayılı tarifesinde, hukuk davaları ve idari dava işlerini düzenleyen mahkeme harçları, (3) sayılı tarifesinde vergi yargısı harçları yer almaktadır.

Mahkeme harçları beş ana toplanmıştır:

• Başvuru Harcı
• Celse Harcı
• Keşif Harcı
• Karar ve İlham Harcı
• Temyiz, İstinaf ve İtiraz

Vergi yargısı harçları ise dört başlıkta toplanmıştır:

• Başvurma Harcı
• Maktu Harçlar ve Nispi Harçlar
• Suret Harçları

Başvurma Harcı

Dilekçe ya da tutanakla dava açma, davaya katılma (ödeme yerinin tayini), ihtiyati tedbir, ihtiyati haciz ve delil tespiti ile ilgili mahkemelere yapılacak başvurularda kullanılan harç türüdür. Bunların dışında vergi, resim, harç gibi mali yükümlere bağlı olarak zam ve cezalara ilişkin uyuşmazlıklardan dolayı vergi mahkemelerinde, bölge mahkemelerinde, Danıştay’da açılan davalarda da başvuru harcı alınmaktadır.

Başvuru Harcında Vergiyi Doğuran Olaylar

Dava Açılması

İYUK 3. madde gereğince idari davalar, Danıştay, idare mahkemesi ve vergi başkanlıklarına imzalı dilekçelerle açılan ilk derece istinaf veya yüksek mahkemelere, kararlara karşı kanun yolları haricinde yapılan başvurularda başvuru harcı doğmaktadır.

İlgili tarifeler parantez içinde verilmiştir:

• Sulh Hukuk Mahkemesi (1)
• İcra Hukuk Mahkemesi (1)
• Asliye Hukuk Mahkemesi
• İdare Mahkemesi (1)
• Vergi Mahkemesi (1)
• Bölge Adliye Mahkemesi (1)
• Bölge İdare Mahkemesi (1)
• Yargıtay (1)
• Danıştay (1)
• Askeri Yüksek İdare Mahkemesi (1)
• Anayasa Mahkemesi (1)

Asliye Hukuk Mahkemeleri dava konusunun değer ve miktarına bakmaksızın mal varlığı haklarına ilişkin davalar ve şahıs varlığına ilişkin davalar aksi bir düzenleme bulunmadıkça asliye hukuk mahkemesi olarak belirlenmiştir. Sulh mahkemeleri 4. Madde ile asliye hukuk mahkemesinden ayrılmaktadır. Diğer kanunlar ile kurulan mahkemeler genel olarak asliye hukuk mahkemelerinin görevine giren işleri kapsadığı için bunlarla ilgili harç uygulamaları da asliye hukuk mahkemelerinde olduğu gibi değerlendirilmektedir. İcra hukuk mahkemeleri ise tarifede ayrı olarak belirtilmiş olup iş mahkemeleri, fikir ve sınai haklar hukuk mahkemeleri, kadastro mahkemeleri, tüketici mahkemeleri, aile mahkemelerinde açılan davalar için de asliye hukuk mahkemesi için uygun olan harçların uygulanacağı belirtilmiştir.

Davaya Müdahale

Davacı ve davalının dışında davadan üçüncü bir kişinin de etkilenmesi durumunda HMK’da davaya üçüncü bir kişinin de müdahale edebileceği ve bu müdahalenin asli ve fer’i olarak ikiye ayrıldığı belirtilmektedir. Asli müdahalelerde üçüncü bir kişi müdahale davasının davacısı olarak taraf sıfatını alır, diğer davanın davalı ve davacısı ise davanın davalıları haline gelmektedir. Fer’i müdahalelerde ise üçüncü bir kişi doğrudan taraf olma hakkına sahip değildir, ancak taraflardan birinin davayı kazanması hususunda hukuki olarak bir yarar sağlayacaksa ilgili tarafa yardımcı olmak amacıyla tahkikat sona erinceye kadar davada yer almaktadır. Fer’i müdahilin yer aldığı davada mahkemece bir karar verilmediği için fer’i müdahil yargılama giderlerinden sorumlu değildir. Asli müdahalelerde ise müdahale eden tarafında başvuru harcı ödemesi gerekmektedir. Ancak Harçlar Kanunu’nun (1) sayılı tarifesinde davaya müdahale ile ilgili olarak asli veya fer’i müdahale olarak bir ayrım yapılmamıştır.

Tevdi yerinin Tayini

Borcundan kurtulmak isteyen borçlu tevdi yerini belirtmesi durumunda tevdi yerini belirlenmesi talebi de başvuru harcını gerektiren durumlar arasındadır.

İhtiyati Tedbir

Harçlar Kanunu (1) sayılı tarife gereğince ihtiyati tedbir talepleri için başvurma harcı uygulaması ihtiyati tedbirin dava açılmadan önce talep edilmesi ve dava açıldıktan sonra talep edilmesi olasılıkları doğrultusunda ayrı ayrı değerlendirilmektedir. Dava açılmadan önce ihtiyati tedbir talebi bulunması durumunda başvuru harcı alınırken, dava açıldıktan sonra ya da dava dilekçesi ile birlikte ihtiyati tedbir talebinde bulunulmuş ise herhangi bir harç alınmamaktadır. Dava ile istenen ihtiyati tedbir talebi için ise dava açılması ve ihtiyati tedbir talebinde bir tek bir başvurma harcı alınmaktadır.

İhtiyati Haciz

Kişi rehinle temin edilmemiş ve vadesi gelmiş bir para borcunun alacaklısı ise borçlunun taahhütlerinden kurtulmak amacıyla mallarını gizlemeye, kaçırmaya veya kendisi kaçmaya hazırlanırsa HMK’ya göre yetkili mahkeme tarafından haczedilmesini isteyebilir ve ihtiyati haciz talebinde bulunması durumunda (1) sayılı tarife gereğince başvuru harcı ödemesi gerekmektedir.

Delil Tespiti

Delil tespiti dava açılmadan önce istenen delil tespitlerini ifade etmekte olup açılmış olan davada delillerin tespit ve değerlendirmesi için başvuru harcı alınmamaktadır.

Çekişmesiz Yargı

İşleri Çekişmesiz yargı işlerinde bir davalı veya taraflar arasında bir itilaf bulunmadığı durumları ifade etmektedir. Başvuru harçları (1) sayılı tarifeye uygun olarak alınmaktadır.

HMK 382. madde dışındaki çelişmesiz yargı işleri aşağıdaki gibidir:

1. Kişiler Hukukundaki Çekişmesiz Yargı İşleri
2. Aile Hukukundaki Çekişmesiz Yargı İşleri
3. Miras Hukukundaki Çekişmesiz Yargı İşleri
4. Eşya Hukukundaki Çekişmesiz Yargı İşleri
5. Borçlar Hukukundaki Çekişmesiz Yargı İşleri
6. Ticaret Hukukundaki Çekişmesiz Yargı İşleri
7. İcra ve İflas Hukukundaki Çekişmesiz Yargı İşleri
8. Çeşitli Kanunlardaki Çekişmesiz Yargı İşleri

Başvuru Harcı Miktarları

Harçlar başvuru yerleri doğrultusunda miktarlardaki farklılıklar doğrultusunda dört ayrı tutar tarifesi belirlenmiştir.

1. Sulh Mahkemeleri ile İcra Hukuk Mahkemeleri
2. Asliye Mahkemeleri ile İdare Mahkemeleri
3. Bölge Adliye Mahkemeleri, Bölge İdare Mahkemeleri, Yargıtay, Danıştay ile Askeri Yüksek İdare Mahkemesi
4. Anayasa Mahkemesi

Kanun Yollarına Başvurulması

Harçlar kanuna bağlı (1) sayılı tarifede kanun yollarına başvurular için Temyiz, istinaf ve itiraz harçları düzenlemeleri ayrı olarak yapılmıştır. Anayasa Mahkemesi’ne göre kanun yolu ile yapılan başvurulardan alınacak harçlar açısından ödeme gücüne sahip olmayanlar için bir düzenleme olmadığı için mahkemeye erişimi engellediği düşünülerek iptal edilmiştir.

Başvuru Harcı Uygulanmayacak Yargı İşleri

Anayasanın 73. Madde gereğince keşif haricindeki diğer işlemler başvuru harcına tabi tutulmamaktadır.

Celse Harcı

Celse harcı, hizmetten faydalanmak yerine hizmetin aksamasına sebep olunan durumlarda ortaya çıkmaktadır. Kanun koyucunun kusurlu davrandığı, yeni duruşmanın yapılmasına sebep olan kişi celse harcı ödemelidir. Yargılama sürecinde yargılama tarafların talep ve kabulleri üzerine ertelenmiş ise celse harcı taraflardan alınır. Celse harçlarının sadece üç mahkemede görülmesi ön görülmüştür.

1. Sulh Mahkemeleri
2. Asliye Mahkemeleri
3. İdari Yargı Mercileri

Karar ve İlâm Harcı

Karar ve ilâm harçları alınırken lehine karar alınandan değil aleyhine karar verilen kişiden alınmaktadır.

Nispi Karar ve İlâm Harcı

Nispi karar ve ilâm harcı konusu para veya para ile ölçülebilen bir mal ya da hak olan davalar açısından sadece esas hakkında karar verilmesi durumunda alınır. Vergi mahkemesi ile bölge idare mahkemesi kararlarında ve Danıştay kararlarında nispi karar ve ilâm harcı uygulanmaktadır. Değer ölçüsüne göre harca tabi işlemlerde, dava dilekçelerinde değer belirlenmesi mümkün olan durumlarda değerin gösterilmesi zorunlu kılınmıştır.

Maktu Karar ve İlâm Harcı

Değer ölçüsü doğrultusunda nispi esas üzerinden alınamayan harçlar için maktu karar esas alınmıştır.

Özellikli Yargı İşleri

Tahkim

Tahkime başvuru yapmak harca tabi olmamaktadır. Ancak yargılamayı yapan hakimlere ücret ödenmesi gerekmektedir. Tahkim masraflarının nasıl karşılandığı ile ilgili bilgiler taraflar arasındaki sözleşme hükümlerinde yer almaktadır.

Yabancı Mahkeme İlâmları

Harçlar Kanunun 4. Maddesi gereğince yabancı bir mahkeme ile verilen ilâmların tenfizi için açılacak davalardan, nevi ve mahiyetine göre (1) sayılı tarife doğrultusunda harç alınmaktadır.

Karşılık Davalar ve Davaya Müdahale

Harçlar Kanunun 6. Maddesi gereğince iki ayrı davanın karşılık davası olarak birlikte görülmesi durumunda yargılama işi tek elden yürütülmüş olsa dahi karşılık davalar harca tabidir.

İşlemden Kaldırılan Dosyanın Yenilenmesi

Harçlar Kanunun 7. Maddesi gereğince işlemden kaldırılmış olan dosya Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun öngördüğü süre içerisinde yenilenmediği takdirde harç verilmesine tabi tutulmaktadır.

Hükmün Bozulması

Bir hükmün bozulması durumunda verilecek hükümlerden yeni bir hüküm gibi karar ve ilâm harcı alınması gerekmektedir.

Kararın Düzeltilmesi

Harçlar Kanunu’nun 9. Maddesi gereğince karar düzeltme talebinin kabul edilmesi üzerine temyiz edilen hükmün tasdik edilmesi durumunda, temyiz olunan hükümden alınmış olan harç kadar tekrar harç alınmaktadır.

Yargılamanın Yenilenmesi

Harçlar Kanunu’nun 10. Maddesi gereğince yeniden yargılamanın kabulü durumunda görülecek olan davalar, yeni dava gibi görülür ve harca tabidir.

Terditli Davalar

Karar ve ilâm harcı terditli taleplerden kabul edilen şekilde alınmalıdır. İlk talebi kabul edilen davacının ikinci talebi hususunda karar verilemeyeceği için bu talep açısından yeni ve ayrı bir karar harcı gerekmemektedir.

Görevsiz veya Yetkisiz Mahkemeye Başvurulması

Mahkemenin yetkisizlik veya görevsizlik kararı nedeniyle yetkili veya görevli mahkemeye tekrar başvurulması durumunda başvuru harcı alınmamaktadır.

Davaya Son Veren Taraf İşlemleri

Kanun koyucunun Harçlar Kanunu’nun 22. Maddesi gereğince davayı sona erdiren taraf işlemlerini teşvik edici mahiyette harç uygulaması getirilmiş olup, davanın erken sonuçlanmasına neden olan taraf nispeten harcı daha az ödemektedir.

Davaların Birleşmesi

Davaların birleştirilmesi durumunda her iki dava için karar ve ilâm harçları ayrı hesaplanarak ilgili tarafa iletilmektedir.

Davaların Ayrılması

Ayrılan davalar açısından daha önce tek karar ve ilâm harcı alınılan durumlarda her bir dava için ayrı harç alınır ancak daha önce alınan harç ayrılmış davaları da kapsar nitelikte ise tekrar harç alınmaz, ayrılarak yeni esas numarası alan her dava için başvuru harcı alınmaktadır.

Dilekçe Ret Kararı

Dilekçe ret kararı işlemlerinde davalar daha önceki davadan ayrı olacağı için yeniden başvuru harcı ödenmesi gerekmektedir.

Adli Yardım

Adli yardım kararından dolayı ertelenen tüm yargılama giderleri, dava ve takip sonunda haksız çıkan kişiden tahsil edilmektedir. Yargılama giderlerinin tahsili adli yardımdan yararlanan kişiye mağduriyet verecekse mahkeme ilgili kişinin hükümde kısmen ya da tamamen ödemeden muaf tutulmasına karar vermektedir.

Dava Konusunun Devri

Dava konusu doğrultusunda harca esas olan dava değerini bildiren şahısın talepte bulunacağı harca esas olan değer olmaktadır.

İhtiyari Dava Arkadaşlığı

Tek dava olmasının yanı sıra aynı davanın içerisinde birlikte olan birden fazla bağımsız davanın olması, her bir dava için ayrı ayrı karar verilecek olması ve sebebiyle her davacıdan ayrı başvurma ve peşin karar ve ilâm harcı alınması gereklidir.